Dr. Çağlar Öngel*
27 Ağustos 1922 tarihinde saat 10.00’da yazılan Ordu emri beş buçuk saat sonra 5. Süvari Kolordusu’na gelmiştir. Bu sırada ise durum değişmiştir. Uşak’tan Yunan süvari tümeninin gelmesini kuvvetle bekleyen 5. Süvari Kolordu Komutanı Fahrettin Paşa, asıl kuvvetiyle Balmahmut’a yapacağı bir harekette Yunan süvari tümenine arkasını vermekten çekiniyordu. Bundan dolayı Yunanlılardan önce 2. Süvari Tümeni’ni İlbulak Dağı geçitlerinden geçirerek Afyonkarahisar - Kütahya demir yolunu kesmeye ve 14. Süvari Tümeni’ni akşama kadar batıya karşı bırakıp gece olunca onu da 2. Süvari Tümeni’nin arkasından yürütmeye kadar vermiştir. 5. Süvari Kolordu Komutanı’nın yanında bulunan 2. Süvari Tümen Komutanı, İlbulak Dağlarını aşıp kuzeye geçmektense Balmahmut istikametine doğuya gitmek teklifinde bulunmuş ise de Fahrettin Paşa kararını değiştirmemiştir. Fahrettin Paşa Akçaşar’dan 27 Ağustos 1922 tarihinde şu emri vermiştir; “2. Süvari Tümeni düşmanla daima yan ve gerisinden teması sağlayacaktır. Tümen bu emri alınca Başkimse - Ulucak - Eğret genel doğrultusunda ilerleyerek bu gece Gazlıgölle - Belçeşme (İhsaniye) arasında demir yolunu tahrip edecek ve Araplı çiftliği doğrultusunda güneye dönerek düşman gerilerini vuracaktır.” demiştir. 5. Süvari Kolordusu Komutanı Fahrettin Paşa’nın 27 Ağustos 1922 tarihinde saat 14.00’de 1. Ordu Komutanlığına telsizle verdiği raporda, Olucak civarında tümenin toplanmasının zor olacağını ve fazlaca kayıp verdiğini ifade etmiştir. Her iki tümenin Beşkarışhöyük’te toplandığı vurgulanmıştır. Geri ile bağlantı kurulmadığından dolayı iaşe sıkıntısı çekildiği bildirilmiştir. 27 Ağustos 1922 tarihinde 5. Süvari Kolordu Sahra Topçu Taburu ve Telsizi Çayhisar’a geldiği söylenmiştir. 1. Ordu Komutanı’nın 27 Ağustos 1922 tarihinde saat 14.15’de yazdığı takip emri saat 18.45’de 5. Süvari Kolordu Komutanı’nın eline geçmiştir. 5. Süvari Kolordusu’nu ilgilendiren kısmında Yunan kuvvetinin tutunmasına meydan verilmemesi, Yunan kuvveti çekilişinin bozguna uğratılması görevi vardır. 1. Ordu Komutanlığının bu emri 5. Süvari Kolordusu’nun tertiplerine uygun geldiğinden kendi emrinde bir değişiklik yapmamıştır. Fahrettin Paşa ise 27 Ağustos 1922 tarihinde saat 21.30’da Akçaşar’dan ve 2. Süvari Tümeni’nin peşinden, Eyice yolu ile Olucak’a hareket etmiş ve 27 Ağustos 1922 gece yarısı oraya varmıştır. 2. Süvari Tümeni Komutanı 5. Süvari Kolordusu’nun emrini Başkimse’de almış ve hemen hareket etmiştir. Kol nihayet 27 Ağustos 1922 tarihinde saat 21.30’da Başkimse’yi terk etmiştir. 2. Süvari Tümeni 27 Ağustos 1922 tarihinde gece boyunca yürüyerek 28 Ağustos 1922 sabaha karşı Anıtkaya dolaylarına gelmiştir. Yürüyüş derinliği çok artmış ve hayvanlar çok yorulmuş olduklarından burada bir saatten fazla dinlenmişlerdir. 2. Süvari Tümeni Başkimse’den geçtikten sonra 1. Yunan Tümen birlikleri köyü işgal ederek ateşe vermişlerdir. 2. Süvari Tümen karargahı yanmakta olan köye 300 metre yaklaştığı zaman Yunanlılarla karşılaşmıştır. Yunan erleri önce büyük bir telaş ve heyecan içinde bağrışmaya başlamışlar, sonra kendilerini toplayıp şiddetli bir ateş açmışlardır. Bu yüzden 2. Süvari Tümeni, Eyice doğrultusuna yürümekte olan tugayla irtibatı kaybetmiştir. Ancak sabaha karşı birleşerek 28 Ağustos 1922 saat 5.00’de Olucak’ta toplanmıştır. 27 Ağustos 1922 gece muharebesinde Yunanlıların da kayıpları olmakla beraber 2. Süvari Tümeni’nden 5 subay ve 20 er yaralanmış, 3 er şehit olmuştur.
Fahrettin Paşa anılarında 27 Ağustos 1922 tarihinde Anıtkaya bölgesinde büyük bir Yunan ordugahını tespit ettiğini ifade etmiştir. Fahrettin Paşa’ya göre bu birliklerin Türk Ordusu’nun sağ tarafına saldıracak ya da geri çekilerek İlbulak – Dumlupınar – Toklu hattında yeni bir cephe tutacağını belirtmiştir. Fahrettin Paşa, bunun üzerine birliklerini bölgeye sevk ederek Yunan karargahına saldırmaya karar vermiştir. Ancak 2. Süvari Tümeni, General Nikolaos Trikoupis ile çatışmak zorunda kalmıştır.
1. Ordu Komutanlığı 27 Ağustos 1922 tarihinde saat 11.00’den sonra Batı Cephesi Komutanlığına gönderdiği akşam harp raporunda; 2. Süvari Tümeni’nin Akçahisar ve kuzeyinde bulunduğunu ifade etmiştir.
2. Süvari Tümeni Başkimse’den 27/28 Ağustos 1922 gecesi Anıtkaya’ya hareket etmiştir. Yolların kötü olması ve gecenin karanlığından dolayı 2. Süvari Tümeni ikiye ayrılmıştır. Önde yürüyen 4. ve 2. Süvari Alaylarıyla bir top bataryası Anıtkaya’ya, arkadan yürüyen 20. ve. 13. Süvari Alaylarıyla 2. Süvari Tümen karargahı Anıtkaya güneyine 4-5 km güneyden ilerlemişlerdir. 28 Ağustos 1922 gecesi yürüyüşünde 2. Süvari Tümeni’nin yürüyüş derinliği çok artmıştır. Askerleri ve hayvanları dinlendirmek, kuvvetleri toplamak için 2. Süvari Tümen Komutanı kola istirahat vermiştir. Ortalık ağarınca Bayramgazi’nin kuzeyinde Anıtkaya şosesi üzerinden kuzeye giden bir yürüyüş kolu görülmüştür. 1. Yunan Kolordusu’na bağlı istihkam taburu ve yedek subay talimgah öğrencileri Afyonkarahisar’dan çekilmiştir. Bu durum karşısında 2. Süvari Tümen Komutanı demir yolunu tahripten önce 13. Alayı’na taarruz etmesini ve 20. Alayı ile bağlı birliklerin ileriye yanaşmasını emretmiştir. 13. Alayı’nın öncü bölüğü Yunan kuvvetiyle yaya muharebe etmiştir. Bunu gören 2. Süvari Tümen Komutanı 13. Alayı’nı atlı hücuma kaldırmıştır. 13. Alay’ın rastladığı motorlu araçlar tahrip edilmiş ve içlerinden çıkıp savunmak isteyen Yunan askerileri etkisiz hale getirilmiştir. Bu muharebede Yunan kuvvetlerinden 5 subay ve 30 asker esir alınmış, 100 kadar ölü verdirilerek 10 kamyon tahrip edilmiştir. Belce köyünün 2 km batısındaki sırtlara çıkan Yunan taburu 13. Süvari Alayı’nın demir yoluna ilerlediği sırada şiddetli ateş açmış ve 13. Süvari Alayı yaya muharebe etmek zorunda kalmıştır. 20. Süvari Alayı da Resulbaba Tepesi’nden 12. Yunan Tümeni’nin batıya yürüyüşte olduğunu görmüştür. 2. Süvari Tümen Komutanı, 13. Süvari Alayı’nı geriye çekerek, 20. Süvari Alayı’nın gerisine gelmesini ve 20. Süvari Alayı emrine girmesini, 20. Süvari Alayı’na da Resulbaba Dağı’nı gözetlenmesini, zor bir durum karşısında kalırlarsa Olucak doğrultusunda çekilmelerini emretmiştir. 2. Süvari Tümen Komutanı da 2. ve 4. Süvari Alaylarının yanına Anıtkaya’ya gitmiştir. Ortalık ağarınca Anıtkaya’da bulunan Yunan ordugahına şiddetle bir baskın yapmıştır. Ordugahta 2. Yunan Kolordu Komutanı General Diyenis Anıtkaya’da bulunmaktaydı. Diyenis çadırda bulunduğunda çadırına mermi isabet etmiş ve 9. Yunan Tümen Komutanları da ateş altında kalmışlardır. Komutanlar büyük bir şaşkınlık geçirdikten sonra oradaki birliklerle karşı koymaya başlamışlardır. 9. Yunan Tümeni de Anıtkaya ve Yenice bölgelerinden kuvvetli bir topçu desteğiyle karşı taarruza geçmiştir. Bu taarruz 2. Süvari Tümeni’ni zora sokmuştur. Yenice köyündeki Yunan kuvvetinin ilerlemesi üzerine geri çekilmek zorunda kalmıştır. 2. Süvari Tümen Komutanı Ahmet Zeki Bey, saat 9.30’da Yenice köyüne geldiği zaman 4. ve 2. Süvari Alaylarının hızla çekildiklerini görmüştür. Yunan kuvvetleri Yenice’den topçu bataryalarıyla 2. Süvari Tümeni’nin çekilen kollarını şiddetle ateş altına almışlardır. 2. Süvari Tümen birlikleri iki kolla Olucak doğrultusuna çekilmeye devam etmişlerdir. Bu sırada 5. Süvari Kolordusu’nun saat 8.00’de Olucak’tan yazılmış bir emir almıştır. Bu emirde alınan esirlerin ifadesiyle 7. ve 1. Yunan Tümenlerinin Dumlupınar’a çekilme emrinin verildiği ifade edilmiştir. Bu sabah Çatkuyu – Başkimse arasından batıya giden Yunan kuvvetlerinin görüldüğü ifade edilmiştir. Bir Yunan kuvvetinin de Anıtkaya’ya doğru ilerlemekte olduğu ve 14. Süvari Tümeni’nin Akkaya Tepesi’ni tuttuğu anlaşılmıştır. Anıtkaya’ya gitmekte olan Yunan kuvvetinin 2. Süvari Tümeni tarafından oyalanarak, tümenin Batak köyü civarında toplanacağı emredilmiştir. 2. Süvari Tümeni’nin Olucak’tan kuzeye gittiği görülünce 14. Süvari Tümen Komutanı Yunan kuvvetiyle temasta olan 5. Süvari Alayı’nı artçı, 54. Süvari Alayı’nı yancı bırakarak Beşkarışhöyük’e çekilmeye başlamıştır. 14. Süvari Tümeni’nin bir savunma muharebesi yapmadan erken çekilişi 5. Süvari Kolordu karargahını ve 2. Süvari Tümeni’ni zor duruma düşürmüştür. Halbuki arazi savunmaya elverişli ve durum da tehlikeli değildi. 28 Ağustos 1922 tarihinde saat 10.00’da Yunan kuvvetinden takviyeli 23. Yunan Alay Müfrezesi ilerleyerek Kozluca tepelerini işgal etmiştir. Anıtkaya’dan ilk çekilen 4. Süvari Alayı Olucak’a gelince 5. Süvari Kolordu Komutanı Fahrettin Paşa, adı geçen alayı yanına alarak Batak batısına doğru hareket etmiştir. Yunan topçu bataryası Yenice civarından bütün bölgeyi Emretepe’ye kadar şiddetli ateş altına almıştır. Yenice’den gelen 9. Yunan Tümen piyadesi Olucak köyüne girmiştir. Şiddetli topçu ateşlerinden kurtulan 5. Süvari Kolordu Komutanı Fahrettin Paşa, 4. Süvari Alayı’na Beşkarışhöyük köyünün güney tepelerinde mevzi aldırmıştır. Geride kalan 2. Süvari Tümeni’nin 13. ve 20. Süvari Alayları Kozluca tepelerinin Yunan kuvvetleri tarafından tutulduğunu bilmediklerinden Yenice güneyinden gördükleri baskı üzerine Olucak güneyindeki vadiye sapmışlar, Kozluca ve doğusundaki tepelerde bulunan Yunan kuvvetlerinin şiddetli ateşine yakalanmışlardır. Bu olumsuz durumdan kurtulmak için 13. ve 20. Süvari Alayları atlı hücuma kalkışmışlarsa da başarılamamıştır. Taarruzda Yunan piyade hatlarını yararak bir kısım erler daha güneydeki 4. Kolordu birliklerine katılmışlardır. Bu muharebede 13. Süvari Alay Komutanı ile beraber bir subay, dört er şehit ve iki subayla, 16 subay, 32 er yaralı, 172 er kayıp verilmiştir. Bunlar arasında 20. Süvari Alayı’nın 3. Bölük Komutanı Yüzbaşı İhsan ve Teğmen İshak ve İdris, 13. Süvari Alayı’nın 4. Bölük Komutanı Yüzbaşı Hasan Hüseyin, 20. Süvari Alay Komutan Yardımcısı Yüzbaşı Nasuh, 13. Süvari Alay Komutanı Yüzbaşı Galip de vardır. 2. Süvari Tümeni’nin 28 Ağustos 1922 tarihinde belirtilen insan ve 260 hayvandan başka silah ve gereç kayıpları da önemli olup 199 piyade tüfeği, 1 ağır makineli tüfek, 8 hafif makineli tüfek, 4 top, 320 kılıçtır. 2. Süvari Tümeni Eskişehir - Kütahya demir yolunu tahrip etmek görevini yapmamış ise de Yunan İhtiyat Tümenlerinin hareketlerini geciktirmiş ve Yunan yüksek komuta mevkilerinde büyük şaşkınlığa sebep olmuştur.
5. Süvari Kolordusu Komutanı Fahrettin Paşa’nın 27 Ağustos 1922 tarihinde saat 14.00’de 1. Ordu Komutanlığına telsizle verdiği raporda, 2. Süvari Tümeni’nin, Yunan kuvvetlerinin çeşitli yerlerden ateşine maruz kaldığı ve Olucak civarında toplanması gerektiğini ifade etmiştir. Raporun devamında iki tümeninde Beşkarışhöyük’te toplanıldığı, geri kısımla irtibat sağlanamadığı için iaşe sıkıntısının çekildiği ve eski cephanenin nakledilemediğini belirtmiştir. 1. Ordu Komutanlığı bu raporu 28 Ağustos 1922 tarihinde saat 16.35’de almıştır. Bu durumdan, 5. Süvari Kolordusu’nun tesirinden Yunanlılar Altıntaş şosesi boyunca ve Resulbaba dağlarından kuzeye, sonra da Resulbaba kuzeyinden batıya döndüğü, asıl kuvvetleriyle Dumlupınar mevzilerine çekilmek ve İzmir doğrultusunu kapamak istediği orduca anlaşılmıştır. Buna karşı 1. Ordu’nun bütün kuvvetiyle Yunan kuvvetinden önce Dumlupınar mevzilerini tutarak İzmir yolunu kesmek için 28 Ağustos 1922 tarihinden itibaren Dumlupınar genel istikametine yöneltilmesi, biraz geç de olsa başarı ile yapılmıştır. 5. Süvari Kolordu karargahı ve 2. ve 14. Süvari Tümenleri Beşkarışhöyük - Genişler bölgesinde 28 Ağustos 1922 tarihinde öğle vakti toplanmışlardır. 2. Süvari Tümeni çok sarsıldığından dinlenmesi ve kendine çekidüzen vermesi gerekiyordu. Yunan birlikleri Kozluca (Akkaya) tepesinden daha kuzeye geçmemiştir. Doğudan ilerleyen ve 2. Süvari Tümeni’ni takip eden 9. Yunan Tümeni de Olucak’da kalmıştır. 1. Ordu ile irtibatı olmayan 5. Süvari Kolordu Komutanı Fahrettin Paşa dost ve düşman birlikler hakkında genel bir bilgiye sahip değildi. Fahrettin Paşa, Yunanlıların Dumlupınar hattında tutunmak istediklerini tahmin ediyordu. 5. Süvari Kolordusu’nun durumu çok kritikti. 1. Süvari Tümeniyle Kolordu Topçu Taburu, taşıma araçlarının hepsi Sinanpaşa Ovası’nda kalmışlardı. Elindeki kuvvetlerden 20. Süvari Alayı’nın bir bataryası iş göremez bir haldeydi. 5. Süvari Kolordusu’nun elinde altı süvari alayı ile dört dağ topu kalmıştı. Cephane azalmış, iaşe köylerden temin ediliyordu. 5. Süvari Kolordusu Komutanı Fahrettin Paşa, çok yorgun olan 2. Süvari Tümeni’ni 28 Ağustos 1922 tarihinde saat 13.30’da Kurtköy’e göndermiş ve kuzeydoğu, kuzey ve batı doğrultularının keşfini emretmiştir. 2. Süvari Tümeni, birliklerini toplayarak 5. Süvari Kolordu karargahı ile beraber Kurtköy’e gitmiş ve konmaya geçmiştir. Nikolaos Trikoupis’in hatırasında, 15 Ağustos 1922 tarihinde diyerek 28 Ağustos 1922 kastetmiş ve Eğret Savaşı olarak nitelendirmiştir.
Özetle 27 Ağustos 1922 tarihinde öğleden sonra Başkimse üzerinden 2. Süvari Tümeni Yelgediği’ne, Yunan Ordusu’nun arkasına geçerek taarruz etmiştir. 2. Süvari Tümeni Yıldırım Kemal İstasyonu’nu tahrip etmiş, demir yolundaki birliklerle çarpışmıştır. 27 Ağustos 1922 tarihinde öğleden sonra saat 15.30’da 5. Süvari Kolordusu’na ulaşan emir gereği Tümen, Kütahya-Afyonkarahisar demir yolunu İhsaniye bölgesinde kesmek için görevlendirilmiştir. 2. Süvari Tümeni demir yolunu kestikten sonra, 1. Süvari Tümeni’ne katılacaktı. 27 Ağustos 1922 tarihinde saat 18.45’te takip emrinin gelmesiyle 2. Süvari Tümeni 28 Ağustos 1922 sabahı Anıtkaya’ya ulaşmıştır. 5. Süvari Kolordu Komutanı Fahrettin Paşa, uyguladığı bu taktikle, Sinanpaşa Ovası’nı Altıntaş Ovası’ndan ayıran, İlbulak Dağı’na el atmıştır. Böylece Sinanpaşa Ovası’ndaki Yunan birliklerinin geri çekilmesi önleneceği, Altıntaş Ovası’ndaki birliklerin de güneye inerek buradaki kuvvetler ile birleşmesinin engelleneceği düşünülmüştür. 2. Süvari Tümen Komutanı Yarbay Ahmet Zeki Bey’in tümeni, 27 Ağustos 1922 tarihinde ikiye bölünmüştür. Bayramgazi istikametine bir alayı gitmiştir. Böylece Anıtkaya’ya iki tümenle varılması gerekirken iki alay varabilmiştir. Yunan kuvvetinden 9. Yunan Tümeni hiç muharebeye girmemiş şekilde Anıtkaya köyünde bulunuyordu. Türk süvarileri 1.200 mevcutlu iken Yunan kuvvetlerinin mevcudu 12.000 olarak tespit edilmişti. 2. Süvari Tümeni yaptığı baskınla ilk önce Yunan kuvvetleri savsaklamış ardından toparlanmışlardır. Bunun üzerine Türk süvarileri Olucak istikametine çekilmiştir. 2. Süvari Tümeni’ne bir alay da Bayramgazi istikametinde ilerlemiş ve General Nikolaos Trikoupis’in karargahına rastlanmıştır. Ancak Türk alayı mevziiye giren Yunan topçusunun ateşi üzerine Olucak istikametinden çekilmiştir. 23. Tümen, Köprülü bulunan Yunan Tümeni’ne başarılı bir baskın yaptığı sırada Bayramgazi’de de Nikolaos Trikoupis baskına uğramıştır. 28 Ağustos 1922 tarihinde öğleye doğru Olucak’ta 2. ve 14. Süvari Tümenleri birleşmiştir. Yelgediği’nden geçip Dumlupınar’a gitmeye çalışan Nikolaos Trikoupis kontrolündeki birliklerin taarruzu üzerine, 2. ve 14. Süvari Tümenleri bir süre oyaladıktan sonra Altıntaş’a çekilmiştir. Sonuç olarak Türk süvarilerinin hareketleriyle, İlbulak Dağı’nın kuzeyinde kalan Nikolaos Trikoupis Grubu ile güneyindeki Franko Grubu’nun birleşmesi önlenmiştir. Türk piyadeleri akşam saatlerinden itibaren de Türk süvarilerinin arasında yerini almıştır. Ayrıca Fahrettin Paşa, süvari tümenlerini Altıntaş’a çekerek 2. Ordu’dan önce Kütahya yolunu kapatmıştır.
* Yalnızca 27-28 Ağustos 1922 günü Eğret civarındaki olaylar kısmını alıntıladığımız makalenin tamamı: 2. Süvari Tümeninin Büyük Taarruz Harekatı
Hiç yorum yok:
Yorum Gönder