Kör Hoca

    Veyisoğlu İbrahim 1907 yılında doğmuş. O sırada Böbü dedesi hayattaydı, neden onun adı değil de bu isim verilmiş olması muammadır. Oysa annesi Nazik hanımın ailesinde de İbrahim adının karşılığı yok gibi duruyor. O yıllarda vefat ettiği düşünülen Deli İmam lakaplı  Cuma Camisi Hatibi Veyisoğlu İbrahim'in adını vermiş olabilirler. Ya da Eğret'teki hemen bütün İbrahim'lere kaynaklık eden Hacı İbrahim Dede ile ilişkilendirilebilir...

    O yıllarda iki de kız kardeşi var, Havva ablası ve Güllü... 1917'de küçük kardeşi Ahmet doğacak, ama aralarında on yıl var. Bu yüzden yaşça yakın olan Havva ablasıyla oynarlarmış. 

    Böbü dedenin Hicaz'da vefat ettiği ve sonrasında ülkede bitmez tükenmez savaşların kızıştığı yıllar... Çocuklukları böyle bir dönemde geçiyor... Havva ablasıyla evde oyun oynuyorlar. Bu sırada ablasını biraz kızdırmış mı ne... Nihayetinde ikisi de çocuk... Havva elindeki makası kardeşine doğru atmış. Nereden bilsin elim bir kazaya yol açacağını... İbrahim'in gözüne saplanmış ve olan olmuş... Bundan sonra çocuğun bir gözü yok, kör yani...

    Kör İbrahim'i (o dönemde de bu kısaltması kullanılıyorduysa Kör İban) bu haliyle hafızlık talimine yönlendiriyorlar. Onun öğretim hayatıyla ilgili fazla bilgi yok. Eğret dışına çıkmadığı anlaşılıyor, eğer böyleyse Gocacami yanındaki Medresede okuduğu düşünülebilir. Kronolojik bakılırsa son yıllarında Mücellit Ahmet Efendi'den, daha çok da Eğretli Cemal Hoca'dan ders almış olmalıdır.

    Bu dönemde İbrahim'in yaramazlığından, haylazlığından çokça söz edilir. İlk zamanlarda pek ders çalışmazmış, bu tembelliği haylazlıkla birleşince hocalardan, kalfalardan iyi dayak yemiş. Dayak denildiğinde falaka anlaşılmalıdır. Bu sebepten ayaklarının şiştiği, yürüyemez duruma geldiği için kaç kere anasının sırtında medreseye gittiğini anlatıyorlar. 

    Nazik Hanım ders için sırtında taşımış çoğu zaman. Yalnız ayak tabanlarının şiştiği için yürüyememesi sadece falakaya bağlı olmayabilir. Çünkü İbrahim'in ayak tabanlarının su toplaması biçiminde kendini gösteren bir hastalığı da vardı. O güne kadar görülmeyen bu rahatsızlığın kalıtımsal ve kaynağının da Nazik Hanım olduğuna inanılıyor. Aile çocuklarının en az birinden devam etmek suretiyle Nazik Ninenin torununun torununun torunlarında bugün hala görülmekte... O gün için yalnız kör oğlu İbrahim'de bulunduğundan ırsi bir hastalık değil, falaka dayağının izi diye düşünmüşler.

    İbrahim'in öğrenim sürecinde gözlenen özelliklerini sadece tembellik, şımarıklık ve haylazlık gibi olumsuzluklardan ibaret diye düşünürsek yanılırız. Çok nadirmiş, ama biraz çalıştığında dersini hemen kavrarmış. Hatta çalışmadığı halde bazı sabahları öğrenmiş olarak uyandığı, dersi rüyada kavrama gibi olağanüstü hallerinin görüldüğünü de söylüyorlar.

    Medrese yıllarının ne kadar sürdüğü bilinmiyor. Bu arada 1917 yılında bir kardeşi oluyor, vefat eden Böbü dedenin adı olan Ahmet ismini koyuyorlar. Ahmet'in çocukluk yıllarında İbrahim oyun ve öğrencilik çağını tamamlamıştı. Kendisine hiç molla dediler mi bilmiyoruz, ancak 'Kör Hoca' olarak lakaplanmasına daha bir kaç yıl var...

    Yunan'ın köye girdiği 1921 yılında 14 yaşındadır. Bu yaştakiler delikanlı kabul edilip kendisine sorumluluk yükleniyor o yıllarda. Kesin tarihi bilinmiyor, babası Hacı Arif de ölmüş olabilir. Yani İbrahim mecburiyetten sorumluluk almış olabilir, Yunan'ın köye girdiği gün, Araplı değirmeninden geliyormuş. Un yüklü arabayı fırının ardındaki gölet civarına çekerken çok öfkeli olduğunu anlatırmış Nazik Hanım... Son zamanlarda ayrılmaz parçası haline gelen öfke, ölene kadar yakasını bırakmayacaktır...

    Kurtuluştan sonra artık 'Kör Hoca'dır... Gerçi 1925-35 arasında hocalık yaptığından emin değiliz. Olsun, Eğret'te lazım gelen eğitimden geçmiş, üstelik de hafız olmuş herkese hoca derler... 

    Körhoca aynı zamanda ailenin de reisidir bu dönemde. Hacı Arif öldükten sonra anası Nazik Hanım iyiden iyiye otoriterleşmiştir, ama riyaset için bir erkek lazım olduğunda o kişi Körhoca'dır... Neden olmasın ki, ileşberlikle ailenin geçimini sağlayan da kendisidir...

    Nazik Nine hoca oğlunu Hassönlerin Hacı Efe kızı Fatma ile başgöz etti. Oğluna el kızı alacak değildi, Fatma onun yeğenidir... 1927 yılında ilk oğlu dünyaya geldi, babasının adı olan Arif ismini verdiler. Çocuk daha palazlanmadan, üç yaşlarındayken Fatma Hanım vefat etti... İkinci olarak Hakkıların kızı Fadime ile evlendi, o da Guycuların Abdurrahman'dan ayrılmıştı... Bu arada küçük kardeşi Ahmet de evlendirildi ve ayrı bir eve çıkarıldı. 1940'lara dayanan bu süreçte soyadı uygulamasında Varlı soy ismi alındı.

    Kuran'ın pek garip kaldığı bu dönemde İbrahim'in gayrı resmi hocalığı iyiden iyiye pekişmiş. Gocacami yapıldıktan sonra emektar Cumacamisi bakıma alınmıştı, Yunan defolup giderken onu bir virane olarak bıraktı. Dolayısıyla Cumhuriyet döneminde tek camili Eğret'te pek de hocaya ihtiyaç bulunmuyordu. Ama Tekke ve ona bağlı medresenin kapatılması, Tevhid-i Tedrisat filan derken Kuran öğretiminde ciddi bir boşluk oluşmuştu. Evlerde ve odalarda gizli saklı bireysel gayretlerle bu boşluk bir nebze doldurulurken onun gibi hocalarla birlikte Körhoca'ya da büyük iş düşüyordu. Tekparti dönemi sonlarına kadar bu böyle devam etti.

    Ben 1980 yılında Naymelerin İbrahim Kırbaç dedeye Kuran okumaya gidiyordum. Ortaokula devam ettiğim için ayrıca Kuran Kursuna gidemediğimden Ninem Kuran'ı böyle öğreneceğimi düşünmüş ve ona göndermişti. İbrahim  Dede bir müddet sonra 'Yaşım ilerledi, kafam götürmüyor bundan sonra gelme, başka birisi okutsun' dedi. Karısı Rahmetli Nazik Nine hemen müdahale etti ve 'Onun dedesi nasıl seni okuttuysa, sen de onu okutacaksın!' dedi de hatim edene kadar derse devam etmiştik. Meğer hocam, Cumhuriyetten hemen sonra dedemin Kuran öğrettikleri arasındaymış...

    Körhoca'nın asıl nam saldığı dönem Tekparti döneminin sonuyla başlar. Artık korkmadan, eşgare Kur'an dersleri başlamıştır ve ayrıca Susuz ve Cumalı macur köylerinde hoca ihtiyacı başgösterince akla Körhoca gelmektedir. Fakat ondan önce 1940'lı yılların sonlarında Körhoca'nın İblak imamlığı vardır. Hayatında çok önemli bir yere sahip olacak ayrıntıyı da içinde barındırdığı için bu hususa birazdan eğileceğiz...

    Kendisi 8-9 yaşlarında olduğuna göre 1949-50 yılı olmalıdır, babamdan dinlemiştim. Dipçatalüyük'te orak biçiyorlar. Çataltepe'nin kuzeyinde göğemler var, babam göğem topluyorum, öküz çeviriyorum filan diye eğleniyormuş. Öğleye doğru 'Ben köye gideceğim' diye hazırlık yapmaya başlamış. O sırada her nedense köyde namaz kıldıracak hoca yokmuş, amacı öğle namazını kıldırıp gelmek... Ninem bu fikre karşı çıkmış; bir saat git, bir saat gel, yarım saat de namaz... En az iki üç saat gidecek, oysa biçilmesi gereken bir ekin var, oğlan da küçük... Dediğini yapmış, ta oradan köye namaz kıldırmaya yürümüş...

    İblak imamlığına gelince... Bu, 1947 yazında başlayıp bir kaç yılı içine alan bir dönemmiş. Bilindiği gibi İblak (İlbulak) o dönemde tam bir koyunculuk merkezidir. Elli civarında ağıl, yüze yakın sürü ve bunların çobanları dağda müthiş bir hareketliliğe sebepler. Bu rakamlar sadece Eğret'e ait... Dağa komşu başka köyleri ve bahardan güze kadar orada yaylayan Aşiret yörüklerini de düşündüğünüzde adeta bir İblak köyü karşımıza çıkıyor. Nasıl Eğret köyü kuzeyden güneye uzanan genişçe bir alana yerleşmişse, İblak ahalisi de doğudan batıya daha geniş bir alana serpiştirilmiştir. Bu yüzden Bahçecik ve Almalı semtleri diye ikiye ayrılsa yeridir. Ayrılmış da zaten... Çünkü fiziki olarak her daim bir araya gelmeleri çok zor, bir uçtan diğerine yürüsen dört saatini alır.

    Almalı tarafında Böbülerin ağıl var, Emmisi kızının çocukları olduğundan Körhoca'yı tercih etmişler ve o yılın teravih namazlarını kıldırmak üzere onu tutmuşlar. Böylece İblak Ramazan imamlığı başlamış. Bir ayı dağda geçirmiş. Ahali gündüzleri işinde gücünde, mal peşinde veya uykuda, gece vakti geldiğinde teravihteymiş. Körhoca da gündüzleri dağda dolaşır, vakit geçirirmiş. Almalı'ya konan Yörük obasının reisi Kara Ahmet ile öyle tanışmış, sohbetler etmişler, dostluk kurmuşlar. Ramazan sonunda arefe günü ücret olarak herkes bir şeyler veriyor, hak dedikleri bu. Yani önceden belirlenmiş bir ücret yok. Garaahmet bir dana vermiş, kabul etmemiş dedem. Beş on koyun keçi vermiş, hayır demiş... 'Hiç bir şey istemem, vereceksen şu cebindeki saati ver' demiş. Demiryolu/Serkisof marka köstekli saatini vermeye de Garaahmet yanaşmamış... Öylece ayrılmış dağdan ve köye dönmüş. Ertesi gün Eğret'e bayramlaşmaya geldiğinde bu çok sevdiği saatini yeni dostu Körhoca'ya bırakıp gitmiş. Bu saatin dedemin hayatında özel bir yeri olacaktır, vakti geldiğinde anlatırız. Kurulan bu dostluk da çok sürmüş, böylece açıkhavada teravih kılmaya elverişli yıllarda Körhoca hep İblak imamı olarak orada bulunmuş. Diğer zamanlarda Garahmet onun ricasını hiç geri çevirmemiş...

    Garahmetin yakınlarında Almalı'da -ihtimal onun obasından- bir kocakarı varmış. Peynir tereyağı filan yapıp satarmış. Küçük bir çevre/bohçada sakladığı parayı orman içinde düşürmüş. Dedem gündüzleri eli boş olduğundan can sıkıntısı içinde oralarda dolaşırken parayı bulmuş. Doğruca götürüp Garahmet'e teslim etmiş. Para kimin olduğu bulununca Dedem saymalarını söylemiş ama Garahmet şiddetle buna karşı çıkmış. Aralarında böyle de bir güven var...

    Bir keresinde daha yaşı küçük babamı mantar toplayıversin diye köyden gönderiyor. Dediğine göre indiğinde tekrar eşeğe binemeyecek kadar küçükmüş babam. Garaahmet 'Netcemiş mantarı' diye, bir oğlak kesip heybenin iki gözüne koyuyor ve babamı da eşeğe bindirip gönderiyor. Ertesi gün dedem tekrar göndermiş babamı ki ille de mantar yollasın...  O da toplayıp gönderirmiş mantarı... 

    Macur köylerindeki imamlığı 1950'li yıllarda başlamış. Galiba önce Susuz'a, sonra Cumalı'ya gitmiş. Orada ne kadar kaldığını bilmiyorum, yalnız Susuzosmaniye'de sonraki köyden daha fazla hoca durduğu biliniyor. Her ikisinde de kalıcı dostluklar kurmuş. Galiba 60'ların başına kadar süren bu vazife esnasında bu denli kalıcı ilişkiler tesis edilebilmesi mühimdir. Çoluk çocuğu ile tesis edilen bu sıcak bağlar sayesinde daha sonraki dönemde de dostluklar devam etmiş. Mesela anamı gelin ederken Macurali dedem biraz sıkıntı çıkarmış, hatta meydan okumuş gelini almak için Körhoca'nın bahşiş vermeye gücü yetmeyeceğini filan söylemiş. O zaman Susuzlu bir Macur misafirin hatırına gelin çıkmasına izin vermiş. Yani hocalık vazifesi bittiği halde o köylerden düğüncü misafirleri olurmuş, gelip gitmeler eksik olmazmış. Hatta Dedemin vefatından sonra Arif Emmim, Ninem ve Halam ile Cumalı'ya dost ziyaretine gittiğimizi hatırlıyorum, o kadar sıcak karşılandık ki...

    Köyler yakın olduğu için bazı zamanlarda Ninem köyde olurmuş, ne de olsa orada Mevlüt Emmim ve ailesi bulunuyor. Ayrıca Nazmiye ve Rüştiye halalarım da köydeler... Öyle zamanlarda babam ile dedem yalnız kalırlarmış. Köyün hangisindeydı bilmiyorum, bir Ramazan günü yaşanan olay fıkra gibi anlatılır durur.

    Dedemin çabuk öfkelendiğini söylemiştim. Bunu bilen köylüler;

    - 'Hoca ezanı erken okuyorsun, orucumuz sakatlanıyor.' diye takılmışlar. Burada kendisinden ziyade çok güvendiği saatine hakaret edildiğini düşünen dedem bir şey dememiş, ama kafasını sallamış manidar bir şekilde. Garahmet'ten hediye saat hatırlanacaktır. Bu saati çok seviyor, saniye sapmayacağından emin... Kafa sallamasının nedeni ertesi günü anlaşılmış. Ninem Eğret'te olduğu için iftara yakın yemekleri getirirlermiş hocaevine... Yanında o köyden bir kalfayla babam var... Gözü saatinde. Vakit geldiğinde oğlanları da çağırmış, oturmuşlar sofraya, oruç açmakla kalmayıp bir güzel karınlarını doyurmuşlar. O sırada hava da kararmaya yüz tutmuş... Neyse, Körhoca yaktığı cigarasını ağızlığına yerleştirirken;

    - 'Hadi çıkın minareye, okuyun ezanı da şu bilmemnettimin macurları da açsın oruçlarını!..'  Kendileri kaşınan köylüler görmüşler erken okumayı, geç okumayı...

    Bu arada kızdığında biraz ağzının bozulduğunu da söylemek lazım. Fakat Macur köylerinde hitap sözü olarak kullandığı 'macur' kelimesinde hakaret ve aşağılama anlamı yoktur. Nitekim onlar da babama 'manav çocuğu' derlermiş.

    1950'li yıllarda Körhoca'nın Kuran öğretimi ve hafızlık eğitiminde bir yoğunluk göze çarpıyor. Bunun gizli saklı yapıldığı zamanlarda sadece okumayı öğretmekle yetinmişlerdi. Serbestlik döneminde ise kabiliyeti olanlara hafızlık talimine ağırlık verilmiş. Yalnız Cumhuriyet dönemindeki alfabe değişikliği, Osmanlı döneminde alınan belgelerin geçersizliği gibi engelleri aşmak uzun sürmüş, ancak 1960'lara doğru belgeyi alabilmiş. Bununla beraber belgem yok diye öğretim faaliyetlerinden hiç geri durmamış.

    Bu dönemde göze çarpan iki önemli talebesi Daldalların Garaiban İbrahim Honça ve Akbaşın Mehmet Karakaya olmuş. Garaiban genç yaşta vefat etmiş, ama Akbaş Mehmet Hoca 2009 yılına kadar, vakur kişiliği ve içli kıraatıyla onun yadigarı olarak Körhoca'yı hatırlattı. 

    Bu dönemde odalarda yetişkinlere Kuran öğretmeye devam etmiş... Yeşilömerlerin, Hacıların ve Veyislerin odalar bu merkezlerdenmiş. Bizim mahallede sonradan Macuralinin diye bilinen Banguşun odada da çok kişiyi okutmuş. Dediklerine göre odanın müdavimi olan herkes Körhocanın rahle-i tedrisinden geçmiş. Aliosmançavuş (Haykır) dışında herkese öğrettiği söyleniyor...

    Gençlere ve çocuklara ise evinde ders vermiş. Fakat bu 60'lı yılların sonunda, ömrünün son yıllarındaymış... Kız çocukları için ninemi kalfa, anamı ise çırak tayin etmiş. Sabah gelen çocukları anam çalıştırır, ninem dinler, Körhoca ise son dinlemeyi yaparak yeni dersini belirler veya daha çalışmasına karar verirmiş. O günlere dair hayal meyal bir hatıra zaman zaman gözümün önüne gelir, ama net değil. Tunanın Ayşe diye seslendikleri bir kıza beni avutması için teslim ediyorlar, ben de onun saçını başını yoluyorum... Tuna ile dedemin anaları tarafından akraba olduğunu sonradan öğrendim...

    Bizim köye has bir dini-kültürel seremoni olan sınır çizme olaylarında da hep ön safta yer almış. İki hafız gerektiren bu törende okuyuculardan biri Körhoca diğeri de Laz Abdullah hoca olurmuş. Kendisinden sonra talebesi Akbaş Mehmet hocanın bu geleneği sürdürenlerden biri olması da düşündürücü...

    1960'lı yıllarda ihtiyarlık alametleri iyiden iyiye kendini göstermeye başlar, prostattan muzdariptir. Hastanede çalışan Curak Mehmet Kirkit'in öne düşmesiyle ameliyat olacaktır. Curak bir muziplik yaparak doktora dedemden bahseder ve kızdığı zaman nasıl tatlı tatlı sövdüğünü biraz da abartarak anlatır. Hesaba göre tahrikkar sözleriyle doktor hastasını çileden çıkaracak, sövdürmeden ameliyata geçilmeyecektir. Ayarlandığı gibi dedem vardığında başlar dikine dikine konuşmaya... Bir iki derken sabredemeyen Körhoca basar kalayı doktora... 

    Prostat halledilir... Fakat Körhoca'yı asıl yatağa düşüren ve bir daha iflah etmeyen asıl rahatsızlık kaynağını sonradan öğrendim. Doğvelinin Mehmet Varlı, Davılcıarifin Süleyman kızını istemek üzere dünürcü olmasını istemiş. Onun için önemli, çünkü başta büyük yok ve de Neslihan'ı ona verimkar değiller. Dedem ise hem emmisi, hem hoca, hem sülale büyüğü ondan iyi dünürcü mü olur... Ayrıca Süleyman Azbay Körhoca'nın anası tarafından akrabası... Dedemi ikna etmek zor olmuyor...

    Varıyorlar kız evine... İki tarafın ve orada bulunanların büyüğü olarak Hoca Emmilerine izzet ü ikramda kusur etmiyorlar. Henüz sebeb-i ziyarete geçilmeden kumdakta bir çocuk getiriyor ev sahibi ki Körhoca okusun. Taze çocuklara okumak adettir ya, bir de nefesi kuvvetli Hocaemmi buradayken değerlendirmek istemiş olmalılar... Dedem dualarını okumaya başlamış. Okumaya dikkatini vermişken kucağındaki çocuk kıpırdamaya başlayıp kumdağını gevşetmiş. Bunlar normal şeyler, okuyor dedem... Bu arada çocuğun etekbezi iyice açılmış ki bir de ne görsün, çocuk tüylü bir köpek eniğine dönüşmüş. Körhoca şokta... Ne düşüneceğini ne duyacağını bilememiş. Biraz da suçluluk duygusu var, acaba okuduklarının tesiriyle büyü sihir gibi bir şey mi oldu, çocuğun bu hale gelmesinden kendisi mi sorumlu... Değişik şeyler geçmiş bir anda aklından ve işin doğrusu çok korkmuş, aklını aldırayazmış...

    Derken Süleyman Dayı ve evin diğer sakinleri gülüşmeye başlamışlar. İşin aslını biliyorlar, evsahibi kendince bir şaka hazırlamış ve çocuk diye bir köpek eniğini sarıp Hocanın kucağına vermişmiş... Bu şakaya çok sinirlenen dedem küfürler savurarak orayı terk etmiş... Bir daha bu dünürcülük olayı ile ilgilenmemiş, ama orada yaşadığı şokun etkisini de söküp atamadığını söylüyorlar, psikolojisinde ciddi bir iz kalmış... Böyle böyle kabir kapısına yaklaştığını hissetmeye başlamış...

    Peygamber döşeğinde ne kadar yattığını bilmiyorum. Son gün yaşananlara ise ayrıntısıyla vakıfım diyebilirim; zira değişik kaynaklardan defalarca dinledim, onları anlatacağım. Ben hatırlayacak yaşta değilmişim o zaman...

    Hocadedemi hayal meyal sisli bir hatıra olarak canlandırabiliyorum... Paşaların avlu duvarı dibinde uzanan söğüt ağaçlarına oturmuş, ben de kucağındayım... Seviyor mu, pışpışlıyor mu, avut diye kucağına bırakıp gitmişler mi beni bilemiyorum... Hafızamdaki bu görüntü o kadar bulanık ki sakalının farkındayım ama kör gözünü filan seçememişim... Bu kadar... Beni çok sevdiğini, doğduğumda dayımla isim koyma tartışması yaşandığını, dedemin isteği doğrultusunda İbrahim adı verilerek Metin isminin elendiğini filan sonradan öğrendim. Dolayısıyla ikibuçuk yaşımdayken onun öldüğü günü bilmem mümkün değil...

    Şimdi gelelim 13 Aralık 1969 gününe... Sabah ezanlarından sonra dışarı çıkarmış yanındakileri ve,

    - 'Dinleyin sela verilecek mi? Verilirse Aşşağılı Efe Mehmet ölmüştür, değilse bugün ben öleceğim.' demiş. O sırada Aşşağılı da hasta ve onunla Körhoca'nın akrabalık bağı bulunuyor. Eniştesidir kendisi... Hani küçük kız kardeşi Güllü vardı ya, işte onu Efemehmet'e vermişler. Zavallı halamız yeni gelin iken genç yaşta vefat etmiş. Buna rağmen çok eskide kalan bu bağ unutulmamış, hatırı devam ediyor... Peki ya Aşşağılı'nın ya kendisinin öleceğini nereden çıkardı? Bunu da izah etmiş yanındakilere... Meğer sabah ezanı okunurken uyandığı rüyada yeni kazılmış kabrini görmekteymiş...

    O gün boyu aynı ruh halindeymiş. Bu yüzden İzmir'deki Mevlüt Emmimi çağırtmış, ama telefon filan yaygın olmadığı için irtibat kurmak gecikmiş. 

    Macurali dedem de sürekli yokluyormuş kendisini... Hem komşusu hem dünürü sonuçta... Akşamüstü yine uğramış. Başucunda otururken ezan okunmaya başlayınca saatini kurmasını istemiş. Hani şu Garaahmet'ten aldığı meşhur ve mübarek saatini... Ölüp giderken bile saatinin kurulmasını istiyor...

    Biraz sonra Mevlüt emmimi sormuş babama, yolda olduğunu duyunca 'yetişemez' demiş. Sonra 'Ardımdan şunları bağırttırma' diye halamları göstermiş. Ölüm süreci belirginleşince Arif emmim 'Baba Allah de!' diye telkine girişince azarlayarak ona da sükunet tavsiye etmiş. Bir müddet sonra o sükunet içinde 'Allah!' diyerek ruhunu teslim etmiş...   

    63 yaşında vefat eden Böbüdede'nin torunu, Hacıarif'in oğlu Körhoca İbrahim Varlı'nın cenazesi kapısının önünden geçerken, Aşşağılı Efemehmet onu uğurlamaya çıkmış. Yaşlı gözlerle ardından el sallamış omuzlarda yürüyen tabutun... Aradan fazla geçmemiş, 30 Aralık günü de onu kefenleyip uğurlamışlar...

Turaç Hanım

    1946 Yılının Mayıs ayında Tureş Nine vefat etti. 82 Yaşındaydı. Sanki sülalenin son temsilcisiymiş gibi, lakabını ruhunu teslim ettiği evdekilere miras bıraktığından Kölgeciler aynı zamanda Tureşler olarak bilindi. Gerçek Tureşler ise bundan habersiz... Bu yazı, Tureşler ve Tureş Hanımın hikayesidir.

    Kara Musa'lardan başlamak lazım. Garamusaoğlu Ali'nin oğlu olmamış, beş kızı var. 1847'de vefat ettiğinde Havva, Ayşe ve Fatma evli olup, Emeti ile Ümmühan henüz küçükler. Kayınpederinin vefatından sonra dava açan Ahmet oğlu Ahmet, büyük kardeş Havva'nın kocasıdır. Onun davası ise şu: 'Sağlığında kayınpederim damıyla samanlığıyla evini bana satmıştı' deyip bunların mal paylaşımından çıkarılmasını istiyor ve davayı kazanıyor. Artık Garamusaların ev büyük damada geçiyor, ihtimal kaynanası ve iki küçük baldızının bakımını da üzerine aldı Ahmet oğlu Ahmet... Bu ev şimdi Gocamatlar olarak bilinen Tektaş soyadlı ailenin evidir.

    Ortanca kız Fatma/Fadime'nin evliliğine dair bir kayıt bulunmuyor. Ancak Ayşe ablası Tureyc/Tureşoğlu Mustafa'ya varıyor. Tureşlerle Garamusalar da komşu zaten, kayınpeder vefat edince iki bacanak komşu olarak da başbaşa kaldılar. Tureşlerin evi Garamusalarınkinin batısındaymış. Fakat kayınpeder Garamusaoğlu Ali ölünce mahkeme kanalıyla büyük damat Goca Ahmet evi üzerine almıştı ya, meğer diğer yarısını  da Tureşoğlu Mustafa almış. İşte bu yüzden Gödeşler ile Gocamatların ev sırt sırtadır...

    Tureşlerin neden böyle bir lakapla anıldığı bilinmiyor. Kekliği andıran bir kuş çeşidine dürrac/turaç deniliyormuş. İki asır önce Eğret'te de bol bulunduğu düşünülen bu kuşla ilgili olmalıdır lakap. Nasıl Keklikler, Gödeler, Banguşlar diye lakaplar oluşurken bu kuşlarla bağlantı kurulduysa, Tureşlerde de böyle bir yol izlenmiştir. Evde beslemiş olabilirler, çok avlamış olabilirler, onun sesini yahut yürüyüşünü taklit etmiş olabilirler veya halk turaç kuşuna benzetmiştir...

    Tureşoğlu ile Ayşe Hanım evliliğinden bir oğlan ve iki kız dünyaya geliyor; Mehmet Ali, Ayşe ve Emine... Sonra Garamusaların kızı Ayşe Hanım vefat ediyor. Başka bir Ayşe ile, Ayanoğluların kızıyla evleniyor. İkinci hanımını ilk eşinin vefatından önce de almış olabilir, orası net değil. Kesin olan şu ki, ikinci Ayşe Hanımdan Ahmet ve Emeti/Ümetullah dünyaya geldiler... 

    Tureşoğlu Mustafa'nın çocuklarının durumunu söyleyince taşlar oturacak. Büyük oğlu Mehmet Ali, Tingildeklerin dedesidir. Emine, Büküroğlu Hüseyin'e vardı ve Bükürlerin ninesi oldu. Ahmet, Gödec diye lakaplandı, Gödeşlerin dedesi; Emeti, Küpelilerin İbrahim'e vardı, Urganlı ve Teke'nin anasıdır... 

    Gelelim Ayşe'ye... Tureşlerin kızına daha çocukluğundan itibaren Tureş lakabı takıldığı anlaşılıyor. Belki Eğret'te çok yaygın bir yakıştırmayla Danagızı, Ganigızı, Paşagızı örneklerinde görüldüğü gibi Tureşgızı biçiminde başlamış olabilir bu yakıştırma... Ama neticede Ayşe bu lakapla bütünleşmiş. Hatta sülalesinin lakabı iki erkek kardeşinde tamamen değişerek Tingildekler ve Gödeşler kollarına ayrılmasına rağmen, varlığını beş kardeş içinde yalnız Ayşe'de sürdürebilmiş. Bu açıdan da Ayşe'ye Tureş denilmesi önemlidir...

    Sülale adını sürdürmesinin yanında Ayşe'ye Tureş lakabının takılmasında güzelliğinin payı olduğu da düşünülüyor. Şu durumda Tureşgızı ile başlayan lakaplanma süreci, tek başına Tureş ile noktalanmasının gerekçesi temellenmiş olur. Çünkü turaç kuşu da gerçekten güzel görünüşüyle dikkat çekermiş.

    Tureş Ayşe 1864 yılında doğdu. Çocukluğundan itibaren Tureş/Turaç lakabına muhatap olduğunu düşünmek yanlış olmaz. Vakti geldiğinde onu Ayanoğlulardan Halil'e verdiler. Turaç'ın analığı Ayanoğlulardan olduğu hatırlanacaktır, o sülale ile başka irtibat olmasa bile analığının bu evlilikte etkili olduğu düşünülebilir.

    Turaç Hanımın kocası Ayanoğlu Halil hakkında çok bilgi yok, hatta doğum tarihi bile bilinmiyor, karısıyla emsal veya ondan biraz büyük olduğunu farz edersek 1888'de temel askerliğinin sonlarında bulunuyordu. O dönemde dört yıllık temel ve sekiz yıl kadar süren redif askerlik sistemi uygulanıyordu. Dört yıl bittikten sonraki rediflik dönemi, uzun ve sık izinlerle biraz daha rahat bir askerlik süreci demekti. Bu yüzden bir erkeğin askerliği 12 yıla kadar uzayabiliyordu.

    Ayanoğlu Halil'in rediflik dönemini yaşayamadığı anlaşılıyor. Çünkü 1888 yılında Alasonya'da birliğinde vefat etmiş. Şehitlik kavramı günümüzdeki gibi ayağa düşmediğinden o yıllarda asker ölümleri böyle ifade ediliyordu. Fakat onun şehadetinden dört beş yıl sonra, 1893'te düzenlenen bir belge sayesinde ancak bunlardan haberdar olabiliyoruz.

    Belge ve mahkeme sürecine gelmeden önce, kocasının ölüm haberini alan Turaç Ayşe Hanımın hikayesini sürdürelim. Bahsedilen dönemdeki Türk aile kurumu çok sağlam inşa edilir, şimdiki gibi hafif sarsıntıda yıkılacağı düşünülmezdi. Boşama ve boşanma yok gibiydi, kurum eşlerden biri ölene kadar sürerdi. Gelin dul kaldığında ise ana babasının evine dönmez, merhum kocasının ailesinde kalır, evlendirilecekse yine o aile içinde evlendirilirdi. Bu durumda da söz sahibi babası değil, baba yerine geçen gayınta/kaynatası olurdu. Şu durumda Turaç'ın kaynatası Ayanoğlu Ömer, çok sevdiği gelinini diğer oğlu Hüseyin'e vermeyi düşünüyordu. Köyde çok yaygın ve trajik sonuçları olan bu adeti 'Eğretli Ezo Gelinler' başlığıyla ele almıştık...

    Turaç Hanım dul kaldığında taze gelin sayılırdı, çocuğu da yoktu. Kendi geleceğine dair söz hakkı bulunmuyordu, bununla beraber kayınpederine de saygılıydı, verilecek karara boyun eğecekti. Gelgelelim merhum kocasının küçük kardeşi Hüseyin bu evliliğe yanaşmadı. Nişanlısıyla evlenmekte ısrar ediyordu.

    Israr etti ve Ayanoğlu Hüseyin nişanlısıyla evlendi. Onun karısı Ümmühan Hanımdan da bahsetmek lazım... Yaşayan torunları onun Turaç'ın kardeşi olduğunda ısrar ediyorlar, ancak Tureşoğlu Mustafa'nın böyle bir kızı olduğuna dair bulgu yok. Söylentiye dayanak yalnızca Kölgecinin Turaç Hanıma teyze demesi, daha doğrusu ortada bir teyze kavramının dolaşmasıdır. Yerleşik kanaatin tek sebebi budur ve bence yanlış anlaşılmaktadır. 

    Olayın doğrusuna yönelik tahminimi söyleyeyim. Ümmühan ile Turaç, teyze çocuğu oluyorlar. Hafızamızı tazeleyelim, Garamusaoğlu Ali vefat ettiğinde beş kızının üçü evli ikisi de çocuk yaştaydı. Küçük kızlar Ümmühan ve Emeti büyüyemeden vefat ettiler. Ablaları kendi çocuklarına, küçükken ölen kardeşlerinin adını verdiler. Turaç'ın kardeşi Emeti'nin hikayesi böyle. Fatma/Fadime teyzesi de bir kızına Ümmühan adını vermişti, işte Ayanoğlu Hüseyin'in hanımı odur, yani Turaç'ın teyzesinin kızı... Ayrıca bazen teyze çocuklarının birbirine teyze dediği de unutulmamalı...

    1889/90 Yıllarında Ayanoğlu Hüseyin, babası da dahil kimseyi dinlemeyerek Ümmühan ile evlendi. 1891 Yılında Ayşe adını verecekleri bir kızları dünyaya geldi. Bu arada babası Ayanoğlu Ömer de vefat etti ve bütün bunlar olurken Turaç Hanım hala o evdeydi. 1892'de merhum kocasının gaipliği davasını açtığında durum bu idi. Dava açıldığında kayınpederi hayatta olabilir, ama sonuçlandığında vefat etmişti.

    Davaya gelelim... Küçük oğlu Hüseyin'den ümidi kesince, Ayanoğlu Ömer dul gelinini kendi sağlığında başgöz etmek için acele etti, böylece dava açıldı. Niyeti, Turaç'ı yeğeni Derviş Ahmet ile evermekti... Davanın amacı ve özü şudur; kocan ölmüş, yeniden evleneceksin, ama dul olduğunu ispatlamalısın önce. Şimdiki gibi Mernis filan yok, bunun kaydı kuydu da tutulmuyor... Yalnız doğrudan benim kocam öldü bunu kayda geçirin diye başvurulmuyor. Mahkemeye 'Kocamın falancadan şu kadar alacağı vardı, payıma düşen miktarın tarafıma verilmesi...' diye başvuruyorsun. Borçlu kişi de diyor ki 'Benim borcum kocasına idi, öldüğü ne malum?'... Bunun üzerine iki şahit gösteriyorsun, onlar da merhumun nerede ne zaman nasıl öldüğünü, nasıl defnettiklerini bütün ayrıntısıyla anlatıyor. Böylece her şey kayda geçiyor, sen de istediğin hisseyi alıyorsun. Fakat asıl amacın dul olduğunu ispatlamaktı, onu da elde ediyorsun... Turaç Hanımın davası da aynen böyle işliyor ve 1893'te sonuçlanıyor. Artık Ayanoğlu Derviş Ahmet ile nikahlanabilir...

    Turaç Hanımın Derviş Ahmet ile evlenmesinde tek etken merhum kayınpederi olmayabilir. Babası Tureşoğlu Mustafa'nın ikinci eşi, yani Turaç'ın analığı da Ayanoğlulardan demiştik. Doğrudur ve Derviş Ahmet'in ablasıdır. Yani Turaç Hanımı bu evliliğe babası ve analığı da teşvik etmiş olabilirler... 

    Bir başka husus da Derviş'in Turaç'tan 10 yaş daha küçük olduğudur... Her neyse, evlendiler ve 1902 yılında bir oğulları oldu, adı Seydi Ahmet. Bu isimde Karacahmet etkisi dikkatlerden kaçmasın, Ayanoğlu Ahmet'in dervişliği Karacahmet Sultan ile alakalı olabilir. Bir diğer hususu da belirtelim, Derviş ile davadan hemen sonra evlendikleri düşünülürse sekiz dokuz yılda başka çocuklar da olup vefat ettikleri ihtimali bulunuyor. Zaten Seydi Ahmet de çok yaşamıyor, babasıyla art arda bir kaç yıl içinde vefat ediyorlar. Yani Turaç Hanım yine dul, yine yalnız...

    Öte yandan Ayanoğlu Hacı Hüseyin ile evlenen teyzesinin kızı Ümmühan, 1902 yılında bir oğlu dünyaya geldikten kısa süre sonra vefat etmişti. Bakıma muhtaç çocukları, özellikle oğlu Ömer için yeniden evlendi. Fakat çocuklarına tam 'üvey annelik' yaptığını fark edince bu hanımıyla kısa sürede ayrıldılar. Turaç Hanım dul kaldığında Ayanoğlu Hüseyin'in evindeki vazıyet böyleydi.

    Kader Turaç Hanım ile Hacı Hüseyin'in yollarını bir kez daha kesiştirmeye niyetlendiği sırada ikisi de kırkını aşmışlardı. Ayrıca Turaç Hanımda bir gönül kırgınlığı da vardı, bu yüzden Hüseyin ile evliliğe sıcak bakmıyordu. Diğer yandan ortada öksüz yeğenleri, özellikle daha pek küçük Ömer vardı. Onunla aynı yaştaki Seydi Ahmet'i de yeni ölmüşken, içinde bir boşluk oluşturan analık duygusunu Ömer'i bağrına basarak doldurabilirdi. Bu duygularla Hacı Hüseyin ile evlenmeyi kabul etti.

    Aslında gönülsüz gerçekleşen bu evlilik herkese iyi geldi, çünkü tam da Ömer'in bir anaya Turaç'ın da yavruya ihtiyacı olduğu zamandı... Ayşe gelin edildi, babası Ayanoğlu Hacı Hüseyin de bir süre sonra vefat etti. Böylece yeğeni küçük Ömer ile başbaşa kaldılar. Teyze ana yarısı derler, Ömer de teyzesi bildiği Turaç'ı bundan böyle anası kabul edecektir. Öylesine hürmet, öylesine sevgi ki dışarıdan bakanlar onları hep ana oğul zannetti...

    Halkın gözünde Turaç Hanım da Ayanoğlularla özdeşleşmiş. Üç eşi aynı sülaleden, son durumu da Ömer'i ana gibi bağrına basmak olunca, o sülaleye Turaçlar/Tureşler demeye başlamışlar. Tureşlerin kimler olduğunu yukarıda anlattım, şimdi gerçek Tureşler yerine Ayanoğluların bir koluna bu yakıştırma yapılmasının sebebi sadece Tureş Hanımdır. Ömer ile Turaç Hanımın bütünleşmesini göstermesi açısından ilginç bir durum...

    Oğulcuğu Ömer'in evliliklerini ve torunlarını da görmüş Turaç Hanım. Ömer'e Kölgeci lakabı ne zaman verildiği bilinmiyor, ancak Kıyır/Kayır soyadını aldığı 1934 yılında da oğlunun evinde bulunuyormuş. Ne var ki oğlunun nüfusuna kaydetmemişler memurlar. Belki yasal engel vardı. Zira Ayanoğlular sülalesinde üç evlilik yapmış, son evliliğinin çocuğunun evinde duruyor, ama resmi olarak Ayanoğlularla bağı görünmüyor. İlk kocası çocuksuz şehit olmuş, ikinci kocasının vefatından hemen önce tek oğlu ölmüş, üçüncü kocasından yadigar yeğeni Ömer de onun çocuğu değil... Bu durumda onu küçük kardeşi Gödec Ahmet'in kütüğüne kaydedip Seviş soyadını vermişler.

    Nüfus kayıtlarına Ayşe Seviş'in 28 Mayıs 1946'da vefat ettiği işlenmiş. Bacıdede'nin defterini incelediğimde bu kaydı göremedim. Herkes tarafından bilinen Turaç Hanımın vefatını Bacı Seydi dedenin ıskalaması mümkün olmadığına göre işin aslı başka olmalıydı. Yakın tarihlere baktım, 7 Mayıs'ta 'Galgancıların Ayşe Ninenin ölümü' ibaresi var. Rahmetli Osmanlı Türkçesi ile tuttuğu kayıtlarında hiç soy isme yer vermemiş, tanımlamaları hep lakaplar ve sülale adlarıyla yapmış. Kendinden sonra defteri devralarak Latin harflerine çevirenler, yorum olarak soyisimleri de eklemişler. Galgancıların Ayşe Ninenin soyadını da doğal olarak Aytar diye belirtmişler. İşin garibi Galgancılarda gerçekten Ayşe nine olduğu için, ben de o kaydı hep Ayşe Aytar diye yorumladım. Sonradan anladım ki '7 Mayıs 1946 günü vefat eden Galgancıların Ayşe Nine' Turaç Hanımdır. Çünkü Kölgecilere Galgancılar dendiği de bilinen bir ayrıntı...

    Resmi kayıtlar, yerel kayıtlar, birbirine giren sülale adları ve lakaplar... Durum iyice karmaşıklaşsa da Turaç Hanımın 1946 Mayıs'ında 82 yaşında vefat ettiği gerçeği değişmiyor. Tabi o günden beri Turaç lakabının kullanılmadığı, 'Son Turaç'ın 1946 Hıdrellez ertesinde toprağa verildiği de...

Deli Fadime

    Onsuz Düğün Olmazdı

    "Oynamak iyi güzel de... Kuru kuruya müziksiz, nağmesiz, çalgısız olacak iş değil. Kaset marifetiyle oyun havaları çalındığı günler 70'li yılların sonuna rastlar. Ondan önce, ortaya çıkan oyuncular için birileri türkü çığırırdı. O yıllarda Tekelilerin Delifadime konunun uzmanıydı. Çeñiz asıldığı günün akşamından itibaren sürekli oralarda bulunur ortalığı şenlendirirdi. Birazcık safça bir yapısı vardı. Hafif şaşı gözleriyle nereye baktığı katiyen kestirilemeyen bu kadın, hemen her düğünün aranan kişiliklerindendi. Saf haliyle farkına varmadığı, kendisi hakkındaki bıdırtılara kulak asmaz düğünler ve düğün sahipleri hakkında özgürce yorumlar yapardı. Bir yandan baklağı şişelerini götürürken, diğer yandan falancanıın düğününde kendisine nasıl iyi davranıldığını şuh kahkahalar arasında ballandıra ballandıra anlattığını hatırlıyorum. Bir oyalı yazmayla gönlü alınabilen neşe kaynağı bir kadındı."

    ... 

    "Delifadime'den aklımda kaldığı kadarıyla, yalnız oyun havaları söylenmezdi. Bazen istek türküler de olurdu. Bu istek türküler, herkesin bildiği harcıalem şeyler değil de Delifadime'nin yaktığı Anıtkaya halkıyla ilgili yöresel türkülerdi. Bu yüzden sadece O söyleyebilir..." 

    Çeyiz/çeñiz evini anlatırken Fadime Taşkın'dan böyle söz etmişim. Yaşı kırkın üzerinde olan herkes bilir, fakat ancak ellinin üstünde olanlar asıl kimliği ve etkisiyle onu tanıyabilirler. Delifadime Eğret düğünlerinin baş karakteridir; onsuz bir düğün, çeyiz evi düşünülemezdi. Bu özelliğini bir yana bırakıp onu diğer yönleriyle tanımak ve tanıtmak istiyorum.

    Tekelioğlu Deli Nuri'nin en büyük çocuğu Fadime Cumhuriyetle yaşıt, 1923'te doğdu. O doğduğunda babası taze devletin bir askeriymiş. Yedi sekiz yıl önce, cihan harbinde babası İbili vefat ettiğinden beri annesiyle birlikte yaşıyorlar. Annesi Fadime Hanım üç çocuğuna hem analık hem babalık ediyor çünkü. İşte bu ortamda doğan ilk torunu kız olunca geleneğe uyup onun adını koyuyorlar.

    Askerden temelli veya izne gelişinde Nuri doğal olarak heyecanlıdır, bunun sebeplerinden biri de taze kızını ilk defa görecek olması. Fadime sancaktaymış daha, 'Fadimem!' deyip öyle bir bağrına basmış ki çocuğu, orada belinlediğini söylüyorlar. Tabi o vakit pek farkedilmemiş, ama büyüdükçe gözünün kaydığı anlaşılmış. Sonraları ise hiç büyümeyeceği, zeka yaşının hep 6-7'lerde kalacağı belli olmuş. Bundan sonra hep 'Deli Fadime' diye bilinecek...

    Son zamanlarında en yakınında bulunan ve onun bakımıyla ilgilenen kardeşinin gelinine, Muhsine Taşkın'a sordum 'Peki sizce deli miydi?' Kesinlikle ona deli denilemeyeceğini söyledi. Başka bir dünyanın insanıymış, bizimkinin değer yargılarına göre düşünürsen normal değil, ancak hangi dünyanın insanı daha makbul olduğunu kim nereden bilecek.

    Onun dünyasında normal olan, ancak bize tuhaf gelen değişik davranışları varmış. Bir defa bazı duyuları bize göre daha çok çalışırmış. Özellikle işitme duyusu böyleymiş. Misal yaklaşan birinin kim olduğunu ayak sesinden çıkarabilirmiş. Daha onun sesini işitmeden 'Filanca geliyo' diye haber verirmiş. Bu özelliği gözlerinin iyi görmemesine bağlanabilir, malum bir duyunun eksikliği başka birinin gelişmesini netice vermek gibi doğal gerçek var; ancak tek açıklaması bu olamaz...

    Bazı davranışları sebebiyle onu Kırkalı Ahmet'e benzetirim. Özellikle saflığı, kötülüğe yabancı karakteri ve ille de neşeli yüz yapısıyla ikisi birbirine öyle benzerlerdi ki... Hatta dudak kenarlarında biriken kefler bile öyleydi. İkisinin yüzüne de gülümseme hakimdi, öfkeli, morali bozuk, suratı asık hallerini hatırlamıyorum. Bir köşede aleyhlerine konuşulsa bile bunu duymazlar, daha doğrusu Allah onlara duyurmazdı. Düğün evinde ve kahvede ikisinde de böyle bir durumu bizzat gözlemledim. Yüksek sesle 'deli, kokar' gibi aşağılayıcı sözleri alenen söylediklerinde ikisinde de hiç bir ruh değişikliğine şahit olmadım. Duymamış gibi devam ettiler, belki de duydukları halde üzerlerine alınmadılar...

    Yalnız Kırkalı üstbaşına filan pek dikkat etmezdi, oysa Delifadime temizlik konusunda çok titizlenirmiş. Kardeşi Gocabıyık Tekeli'nin evinde kalıyor ya, her sabah avluyu baştan başa süpürür tertemiz eder, ebir gübüre tahammül edemezmiş. Temizleme işi bittikten sonra lazım gelen başka işlere koşturur, misal odun keser, sonra o iş mahallini tekrar temizlermiş.

    Bireysel temizliği konusunda da aynı hassasiyete sahipmiş. Yıkanmaya başladığında kolaya kaçıp kısa kesmez, sabun bitene kadar devam edermiş. Hamama bir kalıp sabun götürür, o bitmeden çıkmazmış. Banyoda ölçü birimini sabuna göre ayarlamak bize göre tuhaf bir davranış olabilir, ama onun normali böyle...

    Çamaşır veya halı kilim yıkamada da durum aynı. Dediklerine göre Omarcık Çeşmesine bir kilim götürür, akşama kadar onunla cedelleşirmiş. Kah çiğneyerek, kah döverek, kah sağa sola çarparak o bir kilimle akşamı eder, bir güzel yıkarmış.

    Temizlik takıntısını insan seçmeye kadar vardırırmış. Mesela başkasının kendisini sabunlamasını, keselemesini beğenmezmiş. Herkesin pişirdiğini de yemezmiş. Fırına gidermiş mesela, pişirilen pide bükme börek gibi şeylerden orada bulunanlara ikram adettendir. Temizliğinden emin olmadığı birinden gelmişse, o ikram edileni yemez, çaktırmadan köpeğe filan verirmiş.

    Namaz kılar mıydı diye sordum. Kılarmış, ama düzenli namazlardan değilmiş kıldığı, işte kafasına estikçe... O namazlardan birinde, önünden değil yanından geçen birine kızmış, hatta vurmuş, dikkatimi dağıtıyorsun diye... Düzenli değil, ama böylesine de şuurlu bir namaz...

    Eğret düğünlerini gerçek düğüne çeviren Delifadime'ye geri dönelim. Bir şeyi vurgulamayı unuttuk; orada türkü söylerken bir yandan da mutlaka tef veya tepsi gibi bir şey çalıyor. Oyunda ritim tutmak için şart olan bu basit çalgı olmadan olmuyor. Bu özelliğiyle Delifadime Ege köylerinde çok bilinen Tefçi Kadın kimliğine bürünüveriyor. Eğret'in bir kaç tefçi kadınından belki de en önemlisi...

    Oyun havası türküleri haricinde başka türküler söylerken tefe gerek yok, ama tefle daha güzel söylermiş. Tabi bu türküleri kendisinin yaktığını bir kere daha söyleyelim. Zaten onlar bunun için değerlidir. Bununla beraber Delifadime'nin yaktığı türkülere örnek gösterebileceğimiz birini bile hatırlayan yok. Yalnız onların içeriğinde herkes hemfikir; sevdiğine kaçan genç kızlar... Her kız kaçırma olayını mutlaka türküleştirir ve en yakın düğünde söylermiş. Ondan sonra isteğe göre başka düğünlerde de seve seve icra ediyor...

    Yakılan türkülerden hatırlanan yok, amma onunla adeta bütünleşen bir kaz tekerlemesi var ki burada onu zikretmezsek hikayenin bir yanı eksik kalır. Düğünlere katkısı kadar sürekli kaz gütmesiyle de meşhur kendisi... Emek harcadığı, onlarla bolca vakit geçirdiği için olsa gerek bu hayvancıklarla değişik bir duygusal bağ kuruyor...

    Birisi her nedense kazlara değnek atılamış, kazın birinin ayağına isabet etmiş. Galiba kaz oracıkta ölmüş, ama Delifadime'nin iç dünyasında bu kadar basit değil olay. Sanki ölen kaz değil, sanki çıkan kendi canıymış gibi o ölüm anını baştan ayağa yaşamış ve yaşadığını söze dökmüş. Adeta hayvandaki iç kanamayı dakika dakika izlemiş, ayaktan başlayarak kafaya kadar gördüğü kararmayı kelimelere yansıtmış ve sevgili iri ve gösterişli kazcığına bir ağıt yakmış:

        Bulum bulum bulanıyodu! 
      Dolum dolum dolanıyodu!
        Ayağı gara, ayağının içi gara! 

        Tüyü gara, tüyünün içi gara!

        Daşlıcası gara, daşlıcasının içi gara!

        Yüreği gara, yüreğinin içi gara!

        Ciğeri gara, ciğerinin içi gara!

        Yeleği gara, yeleğinin içi gara!

        Guyruğu gara, guyruğunun içi gara!

        Ganadı gara, ganadının içi gara!

        Boynu gara, boynunun içi gara!

        Başı gara, başının içi gara!

        Gıgağı gara, gıgağının içi gara!

    O gün iç yangınının ateşiyle yaktığı bu ağıtı zamanla her isteyene mutlu ve saf haliyle tekrar tekrar okumaktan yüksünmezmiş.

    Onunla 1960'larda birlikte kaz güden birinin dediğine göre Leylek Alayı adlı türküyü de çok güzel söylermiş. Bugün neredeyse unutulmaya yüz tutmuş bu türkü aslında ilahi formuyla söylenen bir ağıtmış:

        Bizim alayımız leylek alayı

        Havada uçarız dolayı dolayı

        Çekeriz Allah'tan gelen belayı

                Uçuramadım yavrum kalındı

                Ben gideyim sen arkamdan gelindi

        Yuvamın dört yanı asmadır asma

        Anam gitti diye darılıp küsme

        Ben gidersem yavrum sesini kesme

                Kanadını düzemediğim kalındı

                Ben gideyim sen arkamdan gelindi

        Karadır kanadımız bağrımız aktır
        Nereye varırsak yüzümüz paktır

        Analık kaygısı bunda haktır

                Uçuramadım körpe yavrum kalındı

                Anan gidiyor sen arkamdan gelindi

        Bizim gözümüze bakmak istemez
        Sürmesi kendinden çekmek istemez

        Iraklara gidene haber işlemez

                Seni de Tanrı onara yavrum kalındı

                Ben gideyim sen arkamdan gelindi

    Yavrusu yaralanan (bir rivayete göre de ölen) anaç leylek ağzından söylenen bu ağıta yanık bir ses ve içli bir söyleyiş gerek. Bunun ikisine de sahip olan Delifadime'nin ağzına bu ağıtın çok yakıştığı söyleniyor.  Şimdi yukarıdaki kara kaz tekerlemesini bu ağıttan esinlenerek yaktığını söylemek yanlış olur mu?..

    İstek türkülere geri dönelim... Düğün başlangıcında hayırlı olsun ziyaretini andıran düğünevine gidişini de zikretmek lazım.  Genellikle çeyiz asıldığı gün gerçekleşen bu ziyarette istek türküler söyler, sonunda düğüncü bahşişlerini alır mutlu olurmuş. Bunlar bir yazma, bir kaç kuruş madeni para ve bir tabak baklavadan başka bir şey değildir. Baklavayı hemen orada yer, yazma ile parasını eve götürüp saklarmış. Bu küçük hediyelerden o kadar mutlu oluyor ki, başka düğünlerde ballandıra ballandıra anlatıyor... Her yerde reklamının yapılacağını bilen düğüncüler daha o gelmeden yazma ile parayı hazır ederlermiş.

    Öldüğünde ondan kalan şeyler, işte bu düğünlerden topladığı bir çuval dolusu yazma ve bir teneke bozuk para imiş. Yakınları talan edip kapışmışlar. Kurtarabildikleri sadece bir sarı yazma ile bir kaç lira olmuş...

    Allah özel kullarının yaşamını ve ölümünü de özelleştirir, kolaylaştırır. Bunu bildiğim için ölümünü merak edip sordum. Normal zamanlarda hasta olmazmış zaten de, ölüm döşeğine de düşmemiş. Ramazan ayında oruç ağız ayakyoluna gitmiş, dönüşte avluda yıkılmış. Koşmuşlar, orada ruhunu teslim etmiş, sen sanırsın canı orada kanatlanıvermiş...

    Yıl 1996 idi, 73 yaşındaydı... 'Allah'ım ele düşürmedi, tertemiz gitti...'

Arapgızı

    Teyzemgile gittiğimizde oyun alanlarımızdan biriydi. Arap Nine'nin ev yetmişlerde en azından duvarları sağlam, henüz tam viraneye dönüşmemiş bir yerdi. Sobe oynadığımızda saklanmaya uygundu. Altındiş'in evin hemen ardındaki bayırda yer alan bu taze harabenin şimdi yalnızca temelleri belirgin. 1970'te vefat eden sahibini de hiç görmedik, Arapnine derlerdi işte o kadar. Sülale çalışması münasebetiyle rahmetliyi yakından tanıdığımı düşünüyorum, size de tanıtayım.

    Arapkızı (biz Arapnine desek de ahali arasındaki lakabı buydu) Kezban Haykır, Arap Selim'in torunu olduğu için böyle anılmaktadır, o halde işe dedesinden başlamalıyız.

    Şu açıklamayı yapmak da gerekli, Eğret ağzında Arap kelimesinin ırk bildiren anlamı yoktur. Esmer derili insanlara Arap denilir, başlıbaşına Araplar sülalesi, Araphüseyin ve Omarcıkların Arap buna iyi birer örnek. Ayrıca siyah renkli bazı hayvanlara da özel olarak Arap denildiği olur. Bunun Arap milleti ile alakası olmadığı şuradan belli ki onlar beyaz tenli gruptan sayılır. Ayrıca Eğret ağzında zenci kelimesi de bulunmaz, şu durumda Afrika kökenli bütün insanlar Arap diye tanımlanır. Köleliğin henüz tam anlamıyla kaldırılmadığı zamanlarda bu insanları çalıştırmak yaygınmış ve onlara da Arap denilirmiş.

    Gelelim Arap Selim'e... Eğret erkek nüfusunu gösteren 1830 kayıtlarında adına rastlanmıyor, lakin 1904 kütüğünde Zenci Selim Oğlu künyeli çok çocuğu ve torunu var. Buradan anlayacağımız şudur, Arap Selim 1840'tan sonra Eğret'e geldi.

    Bunun kaydı küreği yok, Arapselim'in köye gelişiyle ilgili yaygın anlatı şöyle: Büyük büyük dedem Veyisoğlu Halil, Hicaz'dan dönerken orada gördüğü bir zenci çocuğu yanına alır. İki aydan fazla süren yolculuk boyunca çocuk deve sırtındaki sepetteymiş. Bu ayrıntı o kadar yerleşmiş ki hafızalara, hala Selim'in torunları 'Bizi köye sepette getirmişler' diyorlar. 

    Halil Dedemin Arapselim'i köye getirme amacı hakkında iki söylenti var. İlki Selim'i büyüyünce yanında bekar durdurup rahat etmek için kaçırdığı, ikincisi ise Selim'i kimsesiz bir çocuk olarak bulduğu, tamamiyle insani sebeplerle yanına aldığı... Sonuçta Eğret'te köle olarak yaşamadığı, köyün en köklü sülalelerinden Hacıların kızıyla evlendiği, çocuklarının evlilikleri de aynı şekilde olduğu göz önünde bulundurulursa Veyisoğlunun Selim'i sahiplenme, hatta evlat edinmeye yakın bir niyetle Eğret'e getirdiğine hükmedilmelidir.

    Burada işimiz sülale incelemesi değil, Arapgızı'na ulaşmaya çalışıyoruz. Bu yüzden Arapselim'in oğulları dursun şöyle, bir kızı var adı Hanife... Asıl Arapgızı kendisi olan Hanife'yi yine köklü sülale Hacımahmutlardan Hüseyin'e veriyorlar. Kocası vefat ettiğinde Arapgızı Hanife'nin dört çocuğu var, fakat bu yetimlerden biri Cihan harbinde kalıyor, biri de küçükken ölünce geriye iki yetim kızıyla kalakalıyor. Kızların küçüğü Uykucu Ömer Şen'in anası, bizim aradığımız ise büyük kız Kezban...

    Kezban 1888 yılında doğdu, dört kardeşin büyüğüdür. Yüzyılın başında vefat eden babasına değil de, dul annesine izafe edilerek Arapgızı diye lakaplanmasının başka açıklaması yok; Hacımahmutların torunu olduğu unutuldu, ana-dedesi Arapselim'e bağlandı.

    Onu Himmetoğlu Hasan ile everdiler. O vakitler kız çocukları küçük yaşta gelin ediliyordu, ama Kezban'ın evlilik tarihiyle ilgili net bilgi yok. Kocası 1. dünya savaşı başladığında halen askerdeymiş, büyük ihtimal temel askerliği bitmiş rediflik döneminde cihan harbine yakalanmıştı. Bundan yola çıkarak evlilik tarihini 1910 gibi düşünmeliyiz. Çanakkale'ye giderken iki oğulları bile varmış, Kadir ve Ömer...

    Himmetoğlu Kel Hasan (lakabı böyleydi) Çanakkale'den dönemedi. Yaşadıkları zaten kolay değildi de, Arapgızı'nın bundan sonraki hayatı daha bir çileli olacaktır. İki oğulları vardı, büyüğü Kadir zaten hastacaktı, çok yaşamadı öldü. Sakınılan göze çöp batarmış 'Ömerime iyi bak' diye Kel Hasan'ın emanet ettiği küçük oğlu da dambeşten düştü, üstelik başına da ağır bir şey isabet etti. Bu olaydan sonra çocuğun adı 'Gambır Ömer' olarak kalacaktır. 

    Kelhasan'dan dul kalan Arapgızı Kezban Hanım'ın tekrar kocaya varması gerekiyordu, ama bunun için önünde hukuki bir engel vardı. Zira Kelhasan'ın şehit olarak vefatı resmiyet kazanmamıştı. Çok cepheli koca savaştan bitik olarak çıkan devlet sistemi sağlıklı çalışmıyor, askerinin ölüsünü dirisini bile tespit edemiyordu. Mütareke gereği zaten ordu dağıtılma aşamasındaydı. Şu halde Arapgızı, benzer durumdaki Eğretli kadınların yaptığını yapacak, Karahisar Kadılığına müracatla kocasının şehadet şerbetini içtiğini tescil ettirecekti. 

    Mahkemede Çolömerin Halil ile Müdüroğluların Halil şahitlik ettiler. Buna göre, Himmetoğlu Hasan oğlu Hasan; İkinci Kolordu, Altıncı Fırka, Onyedinci Alay, Birinci Tabur, İkinci Bölük, İkinci Takım, Onbirinci Manga neferi iken, 11 Temmuz 1915 sabahı Seddülbahir'de sol omuzuna şarapnel isabet ettiği, iki saat kadar sonra, saat 10.30 sıralarında şehiden vefat ettiği kayda geçirildi. Ayrıntılı olarak bu bilgilerin yer aldığı mahkeme kararı büyük bir kağıda yazılarak Kezban Hanıma teslim edildi. Artık tekrar evlenmesine bir mani kalmamıştı.

    Bu koca kağıtta yazılanlar aslında basit bir gaiplik davası kararı iken, sonradan Kelhasan'ın şehitlik beratı olarak düşünülmüş ve torunları tarafından bugüne kadar saklanmış. Kadir Haykır Abi bize gösterdiğinde hikayesini de anlattı. Ninesi Arapgızı bu karara ilk zamanlarda gözü gibi bakmış. Kağıt yapısı gereği ve sürekli açılıp aynı yerlerden katlanmasından dolayı üzerinde yatay ve dikey çizgiler oluşmuş. Bu çizgilerden biri uçtan yırtılmaya başlayınca Kezban Hanım iğne iplikle dikerek yırtığı durdurmuş. Kendisi ölene kadar belgeyi muhafaza etmiş. Ondan sonra ise eski yazılı karar, içeriği bilinmediğinden olsa gerek, kıyıda köşede kalmış. Sert ve kalın kağıt katlanınca daha sert durduğu için, tuz kabı olarak kullanılan koca bir ağda gabıcağına kapak vazifesi bile görmüş. Sonradan merak edip birine okutmuşlar ki bu kağıt parçası dedelerinin şehadet delilidir. O günden sonra onlar da itinayla muhafaza yoluna gitmişler. Kadir Abi fotoğrafını çekmemiz konusunda bile çekinceliydi...

    Uzun parantezi kapatıp Arapgızı'nın hikayesine devam edelim. Durup dururken mahkeme yoluna gitmemişti, kendisine bir talip vardı. Yakınlarda hanımı vefat eden üç çocuklu Çakaloğlu Bekir evlenme teklif ettiği içindi bütün bu mahkeme safahatı. Aslen Bolvadinli olan Kel Bekir ile evlenmeleri böyle gerçekleşti. 

    İkinci evliliğini 1920 öncesinde, mahkeme kararından hemen sonra yaptığı anlaşılıyor. Çünkü elimizde bu tarihte Kelbekir ile evli olduklarına işaret eden bir makbuz bulunuyor. Ne münasebetle yapıyorlardı bilmiyorum, herhalde vergi belirlemesine esas beyanname gibi hayvan varlığını gösteren belge düzenliyorlarmış. İşte 1920 tarihli o belgede "Kel Bekir zevcesi Kezban"ın iki sığır sahibi olduğu yazıyor. Sığırların sahibi Arapgızı gösterildiğine göre Kelbekir'in içgüveyisi olduğunu da çıkarabiliriz bu belgeden...

    Kimin olursa olsun, belgenin düzenlenmesinden iki yıl sonra ineklerden eser kalmadı. Çünkü 1921 baharından itibaren Eğret işgal edilmeye başlanmıştı. Yunanlar bir buçuk yılda köyün yenilebilir hayvan varlığını sıfırladılar. Koyun keçi, kaz tavuk, inek dana hatta öküzleri bile kesip yediler...

    Yunan kovulduktan sonra 1922'de Ali Osman, 1924'te de Halil adını verdikleri iki oğulları dünyaya geldi. İki yıl sonra Kelbekir de vefat etti... Belki önceden söylemeliydim, iki kocasının durumuyla ilgili Kezban Hanıma atfedilen bir nükte var, 'Benimki de gader işde, ilki Kelhasan, ikincisi Kelbekir, saçlısına denk gelemedim' deyesiymiş. Fakat kel olsun, kör olsun ikinci kocası da ölünce Arapgızı tam altı çocuklu bir duldu. Gerçi Kelbekir'in iki kızı gelin edilmişti, ama işte dört oğlan öylece duruyordu. Ve Kezban Hanım 38 yaşındaydı. Bundan sonra evlenmedi... 

    Yıllar geçti, Ali Osman ile Halil küçüktüler, ama Gambırömer ve Kelbekir'in Mustafa artık delikanlıydı. 1934'teki soyadı uygulamasında şehit kocasının sülalesine paralel olarak Haykır soyadını seçtiler. Bu seçimde Ömer'in etkisi olabilir, ama Kelbekir'in Mustafa da itiraz etmemiş.

    Bundan sonra Arapgızı Kezban Hanım, kendi oğlu Gambırömer'e Gocaguliz'in kızını aldı. Yukarıda sözünü ettiğim Kadir Haykır Abi ondan torunudur. Kocasının oğlunu dul bir kadınla everip içgüveyisi olarak onun evine yerleştirdi. Herkesçe Yenimısdık diye bilinen meşhur bakkal budur. 

    Kelbekir ile ortak oğullarının büyüğünü, yine dul bir kadın olan Çullugızı ile everip onun evine yerleştirdi. Komşumuz olduğundan çok iyi bildiğim Ali Osman Çavuşun hikayesi böyle. Küçük oğlu Halil'i de everdikten sonra, bütün yavrularını uçurmuş bir anakuş huzuruyla kendi yuvasına çekildi. Burası, yukarıda sözünü ettiğim Guyuderesi'ndeki evidir.

    Komşularının dediğine göre bu uzun boylu, zayıf, esmer kadın evinde yalnız yaşarmış. İzmir'e yerleşen Halil, ailesiyle yılda bir kere geldiğinde orayı silip süpürüp sıvarlar böylece evin genel bakım ve temizliği yapılırmış. Evine sadece namaz kılmak ve yatmak için gittiğini, gündüzleri vaktini genelde fırında geçirdiğini de söylüyorlar. Burada kendisine ikram edilen pide, hamırsız, bükme gibi ikramları da geri çevirmez; yerken sürekli bir şeyler anlatıp kendini dinletirmiş. Kızdığına en kötü söz olarak 'yanı beli gazılasıcalar!' diyen, iyi yürekli bir kadın olarak anlatılıyor.

    Bizim harabe halini bildiğimiz, şimdilerde temelleri ancak seçilebilen evinde Arapnine 1970 yılında vefat etmiş. 82 Yıllık ömrünün ancak 6+6=12 yıllık kısmında evliydi, bunlar da harp darp, işgal, yokluk kıtlık yıllarına denk geldi. Kırk küsür yıllık kesintisiz dulluğunun ne kadarını bu evde geçirdiği bilinmiyor...

    Gamlı baykuş gibi neden hep tarihin hüzünlü levhalarını, insanların acıklı hayatını anlatıyorsun diyorlar. Öyle de onun için...

Danagızı

    Balkan faciasıyla başlayıp cihan harbiyle devam eden ve ardından kurtuluş savaşıyla noktalanan on yıllık harp sürecinde Osmanlı yıkıldı, sonunda yeni bir devlet kuruldu. Siyasi askeri alanda bu böyle iken sosyal hayat anlatılacak gibi değil, tam bir faciaydı. Bu dönemin Eğret’teki yansımasını en iyi bireysel hayatları incelediğimizde anlayabiliriz. Birine odaklanıp bakalım, insanlar neler çekmiş.

    Sarılar diye bir sülale var kayıtlarda, üç kardeşler; Mehmet, Osman ve Zekeriya… Bir de üç kardeşi bir arada tutan ihtiyar anaları… Şimdi sadece kayıtlarda kalan bu sülale/ailenin nasıl yok olduğunu kısaca özetliyeyim.

    Büyük kardeş ve hane reisi Mehmet Dana kızı Şerife ile evleniyor. Şerife Hanıma böyle deniliyor, çünkü Danaların İsmail kızı… 1896’da bir kızları olunca adını Halime koyuyorlar. Sarıoğlu Mehmet uzun süren redif askerliğinden köye dönemeyince Halime kız daha küçük yaşta yetim kalıyor. İşte trajedi de böyle başlıyor, çünkü anası Danagızı Şerife’yi, şehit kocasının bir küçüğü Osman’a veriyorlar. Artık Osman emmisi Halime’nin hem amcası hem de babalığıdır. Şerife Hanımın iç dünyasını hiç deme gitsin… Halime’den başka çocuğu yok, fakat ikinci eşi de Çanakkale’de Arıburnu muharebelerinde kalınca Danagızı yine dul…

    Üç oğlanın en küçüğü Zekeriya’nın da paralel bir hikayesi var. Selimler/Esnanlardan Esma ile evleniyor, henüz çocukları yokken O da başka bir cephede şehit oluyor. Yani Esma da dul kaldı… Sonradan Gödecahmet’in üçüncü hanımı olacak, oradan doğan oğluna Esmenin Osman deyip anasına izafe edecekler, fakat konumuz o değil, Sarıların nasıl yok olduğu… Üç kardeşten geriye sadece Halime kız kaldı, anaları da vefat edince o hane kapandı. Bu arada ikinci kocasından da dul kalan Şerife Hanım üçüncü evliliğini yaptığında ellisine yakındı. Kendisinden daha yaşlı olan son kocası Veyisoğlu Hasan, Ösüzömer’in dedesidir. Danagızı Şerife Dadak 1947 yılında 71 yaşındayken vefat etti, böylece hem Sarılar hem de Danagızı defteri kapanmış oldu…

    Halime’yi unutmuş değiliz, hikayenin göbeğinde O var. Gelin olacak yaşa gelince Hatiboğlu Mehmet Ali’ye veriyorlar. Mehmet Ali’yi bugünün nesline tanıtabilmek için Çakırmehmet ve Çakırosman’ın emmisi olduğunu söylemek yeterlidir. Zehra ve Mehmet adını verdikleri bir kızıyla bir oğulları oluyor, velakin cihan harbi sonlarına doğru Hatiboğlu Mehmet Ali vefat ediyor… Anasının lakabıyla kendisinden söz etmenin bir mahzuru olmasa gerek, Danagızı Halime de iki çocuğuyla dul kalıyor. Zehra beş altı yaşlarında, ama Mehmet henüz taze çocuk…

    Aradan birkaç yıl geçince Eğret Yunan tarafından işgal ediliyor. İlk zamanlarda çok işgalci yok köyde, Sakarya muharebesinde bozguna uğrayınca geri çekilip Eğret’e tamamen yerleşiyorlar. Hoşlarına giden binaları karargah olarak seçiyor, evsahibinin bir sığıntı gibi damda samanlıkta kalmasına izin veriyorlarmış. Hatiboğlu Mustafa ve Mehmet Ali kardeşler, şimdi Çakırların olduğu yerlere evlerini yeni yapmışlar. Kardeşinden yadigar yetimlerle Hatiboğlu Mustafa burada yaşıyor. Yeni ve kullanışlı bina olarak işgalcilerin el koyduklarından birisi, içinde Halime ve çocuklarının da yaşadığı Hatiboğluların bu evidir.

    Bu dönemde herkesin dikkatini çeken işgalci komuta kademesinin karargahına sıkça girip çıkan bir Türk var. Eğretli değil, yabancı. Yunanla birlikte gelmiş köye… Sonradan anlaşılıyor ki Sakarya’da esir alınmış bir Türk askeridir. Elleri ayakları bukağılı değil, ama her taraf işgal altında olduğu için kaçıp kurtulamıyor. Bununla beraber tutsak olduğu halde çoğu zaman özgürce sağa sola girip çıkabiliyor. Köyde erkek namına yalnız yaşlılar ve çocuklar olduğu için bu garip Türk haliyle herkesin ilgisini çekiyor. En çok da karargah olması hasebiyle Hatiboğluların evde görülüyor. Bu arada Halime Hanıma kendini açık etmiş. Nasıl esir edildiğini, kabiliyetinden dolayı Yunanca’yı nasıl hemen kavradığını, bunu öğrenen işgalcilerin kendisini tercüman olarak kullandıklarını, bu ayrıcalıklı durumu sebebiyle serbestçe köy içinde dolaşabildiğini filan anlatmış. Yaklaşık bir yıl boyunca düşmanın öğrenebildiği gizli kararlarını gelip anlatarak işe yarar tüyolar vermeyi ihmal etmemiş. Türk ordusuna ulaştırılmak üzere bazı bilgiler elde ettiğini, bu anlamda casusluk yaptığını söyleyenler de var. Hasılı bu esir Türk askerinin işgal günlerinde Eğretlilere çok büyük yararı olmuş.

    Büyük Taarruz başladığının ertesi, 27 Ağustos Pazar günü Yunanlar can havliyle Eğret’i boşaltıyor, bir bölük jandarma bırakarak kaçıyorlar. Pazartesi günü onlar da kaçacak zaten… Bu arada esir Türk’ü de yanlarında götürmüşler, ama bir yolunu bulup kaçmış.

    İki gün sonraki büyük zaferden sonra ortalık durulunca bu gizemli yabancı Eğret’e geliyor. Halime Hanımı bulup, memleketine döndüğünü, dul ve sahipsiz bir kadın olarak buralarda heder olup gideceğine kendisiyle beraber Konya Ereğli’ye gelip ona eş olmasını filan söylüyor. Senin anlayacağın evlenme teklif ediyor…

    Danagızı Halime kabul etmiş bu teklifi. Zehra o sırada 9-10 yaşındaymış, amcasının yanına bırakmışlar onu, beş yaşındaki Mehmet’i yanlarına alarak düşmüşler yola… Ne kadar sürdü yolculuk, ne zaman vardılar bilinmiyor; yalnız Ereğli’de bir sürprizle karşılaşıyor Halime… Adam evli ve çocukları var…

    Öyle de olsa iyi karşılanmışlar. Adam (adam adam deyip durmamızın sebebi adını hala bilmeyişimiz) tavrını hiç bozmamış, Halime ve oğluna karşı hep sevgiyle yaklaşmış. Yani iki eşli de olsa mutlu bir ailelermiş. Onu bir dokuma fabrikasında işe yerleştirmiş, böylece Halime Hanım hem zenaat sahibi olmuş hem para kazanmış.

    Bir kızları olmuş, adı Makbule… Eğret’te kalan Zehra ablasına karşılık burada bir kız kardeşi daha olmuş Mehmet’in… Adam Mehmet’e de çok merhametli, hiç öyle üvey baba gibi davranmazmış… 1937’de başlayan askerliği, dünya savaşı nedeniyle uzamış, geç terhis olmuşlar. Bu dönemde harçlığını göndermeyi aksatmamış…

    Kimseye dememiş ama Mehmet’in içinde bir sıkıntı var. Askerden döndükten sonra dayanamayıp anasına açılmış. Buralarda sıkıldığını, köyünü özlediğini, her şeyi bırakıp Eğret’e dönmelerini teklif etmiş. Halime Hanım ise buna razı değil, dönseler ne olacak, memlekette bir dilim ekmeğe muhtaç olacaklar. Oysa burada kurulmuş bir düzen ve mutlu bir aileleri var… Baktı ki anası rızasıyla gelmeyecek, zorla alıp götürüyor Eğret’e. Bana bunu anlatan Berber Emmim ‘Resmen anasını kaçırmış’ dedi. Tabi O da bizzat Halime Nineden dinlemiş… İşin içinde kaçırma olunca Makbule’yi Ereğli’de bırakmak zorunda kalmışlar, ele ayağa dolanmasın diye… Belki de kaçırılmayacak kadar büyükmüştür, kim bilir…

    Biz dönelim Eğret’e… Eğret yirmi yıl önce bıraktıkları köy değil ki… Her şey ve herkes değişmiş, buraya da yabancılar, burada da yeniden başlayacaklar… Neredeyse kim oldukları unutulmuş; Mehmet’e Halimenin Mehmet diyorlar, zamanla bu sülale adı haline gelecek… Halimeninmehmet evlenip yeni bir yuva kuruyor, fakat Halime Hanım ne yapsın…

    1944 Yılında Çatalların İbiş’in hanımı vefat etmişti. Yedi çocukla bir başına kalan İbiş Tür ile Danagızı Halime Hanımın evliliği ilginçtir. Zehra Hanımın ölümünden sonra bir gün İbiş, Halime'den kendisine bir çift çorap örmesini rica etti. O vakitler örme ipçorap giyiliyor köyde ve İbiş’in çorap örecek kimsesi yok… Halime Hanım ise Ereğli’de dokuma fabrikasında yeteneklerini iyice geliştirmiş, örgüde maharetli biri olarak namlı… Ricasının kabulü, kadının olgunluğu ve hanımefendiliği dikkatini çekti. Bu arada büyük oğlu Yusuf askerden izinli gelmişti, evdeki altı kardeşinin perişanlığını görünce babasına bunun böyle gitmeyeceği, evlenmesi gerektiği hususunda telkinde bulununca, babası 'İyi madem, git iste.' diyerek Halime Hanım'ı kendine istemesi için oğlunu dünürcü gönderdi. Yani Halime Hanım'ı babasıyla evlenmesi için isteyen ve bu işe önayak olan Yusuf Tür oluyor...

    Kendisinden hayli yaşlı olan bir kadınla evlenmesini garip karşılayanlara İbiş şu cevabı veriyordu: 'Siz bilmezsiniz, bu kadar öksüz çocuğa ancak bu kadın bakabilir, onun için evlendim." Bu arada unuttuğum şu bilgiyi arzedeyim, Halime Hanım 1876 doğumlu olup İbiş ile evlendiğinde yetmişine bir kalmıştı… Gerçekten de büyük küçük yedi öksüze kendi çocuğu gibi kolkanat gerdi. Onlar da analıklarına karşı saygıda kusur etmediler.

    Çocuklarına bakacak bir hanımı bulduktan sonra İbiş Tür tekrar evlendi. Halime Hanım ise, oğulluğu Eyüp'ün evinde 1970 yılına kadar yaşadı... Dördüncü kocasının oğlunun evinde öldüğünde 94 yaşındaydı.

    Berber Emmime bu kadar ayrıntılı anlattığı hikayesine Danagızı Halime Hanımın duygularını ne kadar karıştırdığı meçhul. Ancak geçtiğimiz 150 yılda bir Türk kadınının çektiklerini yansıtması bakımından ilginçtir… O, dört kere yıkılıp iki kere parçalanmış bir ailenin tek anasıdır. İlk parçalanmada Eğret’te bıraktığı Zehra, Çullunun Ahmet ile evlenerek Çullular sülalesinin ninesi olmuş; lakin ikinci parçalanışta Ereğli’de bırakmak zorunda kaldığı Makbule’nin akıbetini bilemiyoruz… Hatırda kalan Halimenin Mehmet Kıy, bir kızına Makbule adını vermiş, bu kadar…

Şalsız Nine

    Tingildeklerden Yörük Tahir'e geçişte Celal Akyol abi ile görüşüyoruz. Notlarımı aldım, kafamda yazıyı tasarladım, tam sözü bitirirken 'Ha bir de Şalsız Ninem var' dedi. Bu yakıştırma ismi ilk kez orada duydum. Kadının gerçek adı nedir, kimlerdendir, neden böyle lakaplanmış gibi sorularım cevapsız kaldı. Sevgili Dede benzeri bir vaka ile karşı karşıyaydık. Onun kimliğini tespit etmek de epey meşakkatli olmuştu.

    Şalsız Nine'nin teşhisi o kadar zor olmadı. O vakit hayatta olan Kütahya'daki oğlu Ahmet Eşit ile iletişim kurdum. Onun anasıyla ilgili anlattıkları Şalsız Nine muammasını çözdü. Diğer kaynaklardan derlediklerimle hikayeyi toparlamaya çalışacağım. 

    Deli Osman diye de anılan Kethüda Osman'ın üç kızı 19. yüzyılın ikinci yarısında Dandır, Karacahmet ve Beşkarış'a gelin olurlar. Oğlu Ali ise Eğret'te ocağı tüttürecek kişidir. Nitekim Ali'nin küçük oğlu Süleyman'dan Cingenalilere, büyük oğlu Osman'dan da Mihrioğlulara çıkılır. Şalsız Nineye Mihrioğlulardan gidilecek, ama ondan önce Kethüda Deli Osman Dedenin hanımı olan Ümmühan Ninenin Tekelilerle bağlantısı olduğunu belirtmek gerekiyor. Bu gereklilik şunun için, yukarıda üç ayrı köye gelin gittiği belirtilen kızlar bir yönüyle Tekelilerden oluyor... Malesef çok önemli bu bağlantıyı belgesel açıklamak mümkün değil.

    Kethüda Deli Osman Dedenin büyük torunu olan Osman'ı Afyonlu Mihri Hanımla evlendirdikten sonra aile Mihrioğlular diye bilinecek. Mihri Hanımın tek oğlu İbrahim ise yine Tekelilerden Habibe ile evlendiği anda Kethüda Osman torunlarının bu kolunun yeni adı belirginleşmiş oldu: Hebbeler...

    Hebbeler tarihi tamamen 20. yüzyıla ait olduğu için nispeten daha berrak. Onlarda Osman, Ayşe, Sultan, Mehmet ve Hasan Hüseyin olmak üzere beş kardeş var. Konuyu dağıtmamak adına biz Osman'a odaklanacağız. Ona Kötü Osman demeleri, büyük dedesinin Kethüda ünvanıyla ilgili olabilir. Bütün bunların Şalsız Nineyle alakası ne? Az sabır, oraya doğru gidiyoruz...

    Kader 1897 doğumlu Kötüosman'ın yolunu Osmanköy'e düşürür. Köyün sığırını güderken oradan bir hanımla evlenir. İki çocuğu olduysa da, daha küçükken vefat ederler. Derken hanımı da vefat edince, zaten ekmek davası sebebiyle geldiği Osmanköy'le bağı kesilir. Geri Eğret'e dönmesi beklenirken öyle yapmayıp Karacahmet'e gider. Belki de oradan bir davet gelmiştir. Tam da bu noktada, bir zamanlar büyük halalarından birinin Karacahmet'e gelin geldiğini hatırlayalım. O kanaldan bir davet almış olamaz mı?

    Karacahmet'e gelin giden Kethüda kızının torunlarından biri de Fadime idi, 1900 yılında doğdu. Gelinlik çağına gelince Muratlar köyünden biriyle everdiler. Hasan adını verdikleri bir oğlu da dünyaya gelmişti, fakat kocası vefat edince orada duramayıp köyüne, yani Karacahmet'e döndü. Tam da Kötü Osman'ın Karacahmet'e geldiği dönem... Üç kuşak öncesinden hala dayı çocuğu sayılabilecek Fadime ile Osman'ın evliliği böyle ayarlandı...

    Mihrioğlu Kötüosman'ın Karacahmet dönemi ne kadar sürdüğü bilinmiyor. 1941 Yılında Ahmet adını koyacakları oğlunun nerede doğduğundan da haberimiz yok. Bununla beraber aile son dönemini Eğret'te geçirmiş. Merhum Bacıdede, Kötüosman'ın ölüm tarihini 16 Ekim 1952 Perşembe olarak kaydetmiş. Bu bilgiden de ailenin o sırada Eğret'te bulunduğunu çıkarmak mümkün.

    Sık yaptığım bir uyarının yeri geldi. Olayları ve davranışları bugünün anlayışına göre değerlendirirsen yanılırsın. Her şeyi o günün şartlarına göre düşünmek lazım. Şimdilerde dul kadına kocasının maaşı bağlandığı için yeniden evliliğe sıcak bakmıyor, 'El evinde irezillik çekceğime, kendi evimde ırâtıma bakarın' diye düşünüyorlar. Amma eskiden öyle miydi... Karnını doyurmak için bile birinin nikahına girmesi gerektiğinden, yaşı kaç olursa olsun kısa sürede tekrar kocaya varırdı. Başka köyler arasında böyle evliliklerin yaygınlığına birinci sebep budur... Zaten Kötüosman ile Fadime Hanımın evliliği de böyle bir durumun eseri değil mi?  Evet, Fadime Hanım üç dört kuşak öncesinden Eğretlidir, bu anlamda köyde akrabaları var. Hakeza merhum kocası zaten Eğretli. Hatta şunu belirtelim, kaynanası Habibe Nine bile o vakit hala hayatta... Gelgelelim tek başına hayatını sürdürmesi mümkün değildi. Kısaca Fadime Hanıma tekrar evlilik yolu göründü.

    Takgasların Murat Dedenin taht-ı nikahına girdiğine yönelik bir bilgi geldi. Eğer doğruysa bu çok trajik bir evliliktir, zira Murat Dede Kötüosman'dan sadece yüz gün sonra 82 yaşındayken vefat ediyor. Bu ölümün acısını en fazla, yine açıkta kalan Fadime Hanım çekmiş olmalıdır. Çaresiz yine kocaya varacak, ama kime? 

    İki ikibuçuk yıllık arada birine daha varmış, dördüncü kocasını tespit edemedim, Eğret dışı olabilir. O da vefat etmiş... Bu arada Yörüktahir'in hanımı Türkmen Ümmühan Nine 1955 yazında rahmetli oluyor... O sırada Yörüktahir 57, Fadime Hanım 55 yaşında... Fadime Hanımın son evliliği de böyle gerçekleşti ve Yörüktahir'in 1968'deki vefatına kadar mutlu mesut devam etti.

    Burada tekrar geçmişe dönelim... Hatırlanacağı üzere Muratlarlı ilk kocasından Hasan adında bir oğlu vardı. Onunki de ayrı bir hikayedir, anasıyla tekrar yolu kesişmesi hasebiyle bir kısmını anlatayım. Anası kocaya vardıktan sonra onu galiba Efted'deki akrabalarının yanına yollamışlar, yahut oraya evlatlık gibi vermişler, burası net değil. Kesin olan şu ki çocuğun huzuru yok. Horlanma, dayak, aç bırakma vb. her türlü kötü muameleye maruz kalıyor. Çaresiz evden kaçıyor Hasan... Nereye gidecek? Elbette Eğret'e, anasının yanına... Onun Eğret'e ne zaman geldiği bilinmiyor, yalnız Tekelilerin Halil Temel 1946'da vefat ettiğinde oradaydı ve artık çocuk değil yetişkindi... Halil'den dul kalan Fadime Hanım ile evlendi. Karısı Fadime Hanım Cingenali'nin kızıdır, yani Kethüda Deli Osman'ın torunu... Bir asır önce vefat eden Kethüda'nın torunları evlenmiş oldu... Bundan sonra Yenihasan diye lakaplanacak olan Hasan Kocatepe, anasının köyünde anasıyla beraberdir... Yalnız ne de olsa karısının evinde, yani dıkma olduğu unutulmasın...

    İkinci eşi, onunla birlikte Eğret'e döndüğü Kötüosman'dan olan Ahmet Eşit'e gelelim... Babası vefat ettiğinde 11 yaşındaydı. Biri vesile oldu, Kütahya'ya gitti. Çeşitli alanlarda iş tuttu, en son yeni gelişmekte olan araba tamirciliğine yöneldi. Kütahya sanayisinin sayılı ustalarından biri haline geldi. Çok Eğretli'nin elinden tuttu, orada iş güç sahibi olmalarını sağladı. Kütahya'da yerleşikti, ama Karacahmet ve Eğret köyleriyle, oralardaki akrabaları ve bilhassa anasıyla irtibatını koparmadı...

    İşte 1968'de beşinci kocası Yörüktahir vefat ettiğinde, Fadime Hanımın iki oğlunun vaziyeti bu idi... Şaka maka kendisi de 68 yaşına gelmişti...  Ben vefatından kısa bir süre önce Ahmet Eşit ile telefon görüşmesi yapmıştım. Söz annesine gelince sesi birden güreldi ve 'Anamı öylece bırakacak değildim, aldım geldim yanıma' dedi. Fadime Hanım 1977'de oğlunun yanında vefat etti, bu sırada hala Yörük Tahir Akyol'un soyadını taşıyordu.

    Bunca lafa rağmen Fadime Hanıma neden Şalsız Nine dendiği hususu aydınlanmadığının farkındayım. Başkalarından zaten bir şey öğrenememiştim de, sorduğum halde oğlu da mevzuyu bilmediğini söyleyince iyiden iyiye ümitsizliğe kapıldım. Başka çare yoktu, lakabın sırrını mantık yürüterek çözecektik.

    Eğret giyinme kültüründe kadınların omuzuna attığı şal yoktur. Onlar bellerine doladıkları renkli dokuma kuşağa şal derler. Şimdi o şal kullanımı da sona erdi gibi, bir kaç yaşlı kadında görürsen ne ala... Yalnız yarım asır öncesinden söz ettiğimize göre, yine o günün şartlarına göre düşünmeliyiz. Hatırladığım kadarıyla şallı ve şalsız kadınların oranı yarı yarıya idi, bütün kadınlar şal kuşanıyor değildi. Öyle olsa, arada şalsız olan birine bu lakap takılarak diğerlerinden ayrılabilirdi. Hasılı Şalsız denildiğinde, yüzlerce şalsız kadın arasında yalnız Fadime Hanımın anlaşılması mümkün değildi.

    Bir kelimeyi çözümleyemediğimde huzursuz olurum, uyku dünek kalmaz bende. Yine öyle oldu... Zihnim bu hal üzere darmadağın uyumaya çalışırken biri kulağıma fısıldadı sandım:"O kadın şalsız değil, şanssızdı..." Tabii ya... Defalarca evlendiği halde bahtı gülmeyen kadına şanssız denmez de kime denir... Meğer Fadime Hanımın lakabı Şalsız Nine değil Şanssız Nine imiş...

    

Ali Efe

    Türkmenoğlu Ahmet'i Eğretliler hiç bir zaman bu resmi lakabıyla anmadı, Yörüğoğlu derlerdi. Sonradan bu tabir çoğullaştırılıp çocukları için Yörüğoğlular sülale adına dönüşecektir.

    Kızlarından başka üç oğlu vardı Yörüğoğlunun; Ali, Halil ve İzzet... Küçükler Halil ile İzzet'in arasında bir yaş vardı, ama 1901 yılında doğan Ali abileri onlardan on onbir yaş daha büyüktü. Bunca yaş farkından dolayı kardeşlerine hep ağabeylik yaptı.

    Çocukluk ve gençlikleri Eğret'in harpler, mütareke, işgal günlerindeki yokluk ve diğer sıkıntılarını yaşayarak geçti. Evlenip yuva kurmaları kurtuluştan sonradır. Asıl geçimlerini hayvancılıktan sağlayan köylünün durumunu toparlaması kolay olmadı, çünkü Yunan köyün bütün mal varlığını yağmalamıştı. Üç kardeş herkes gibi nice zorluklara göğüs gerdiler. Bu dönemde evin büyüğü yaşlı babalarıydı, ama işleri yürüten büyük kardeş Ali idi. Zaten Yörüğoğlu Ahmet Tüplek 1938 yılında 64 yaşında vefat etti.

    Babaları vefat ettiğinde 37 ve 27 yaşlarında bulunan Ali ve Halil'e köylüler çoktan Efe lakabını takmışlarmış. Her birini özel olarak Aliefe ve Halilefe diye çağırıyorlar. Bunlar ölene kadar onların özel lakabı olacaktır... İzzet'e gelince, O 1946'da genç yaşta vefat etti.

    Kardeşlerinden yadigar dört yetim yeğenleriyle birlikte koca Yörüğoğlular ailesinden artık iki kardeş Aliefe ve Halilefe sorumludur. Sorumluluğu daha babalarının sağlığında ele aldıkları için pek acemilik çekmeyecekler. Zaten işleri büyük ölçüde yürüten Aliefe idi.

    Aliefe o yıllarda lider kişiliğiyle köy idaresinde de öne çıkıyordu. Delimamın Ali Soydan döneminin İhtiyar Heyetindeyken Muhtar görevi bırakmak zorunda kalmıştı. Birinci aza olarak yarım kalan Muhtarlık görevini tamamlamak ona düştü. 

    Yarım dönemin sonundaki seçimlerde aday oldu bu sefer Eğret Muhtarı olarak yeni döneme başladı. Kendi adıyla özdeşleşen hizmetler işte bu dönemin ürünüdür. Köy boğaları, damızlık at ve eşekler için yapılan özel ahır Aygırhane olarak bilinecek ve o mevkinin de adı olacaktır. Çeşmelerin önündeki kavşakta Eğret Çayı dibine yaptırdığı koyun kuzu yıkama havuzu da mühim eserlerden. Yeni hamam ve Çamaşırhane ise kararı alındığı halde siyasi/idari ömrünün bitmesi sebebiyle yapımına başlanamayan projelerdendir.

    Bunlardan daha önemli bir eser var ki o da Eğret İlkokul binasıdır. Bizim eski Ortaokul diye bildiğimiz bu bina Anıtkaya'nın planlı yapılmış ilk okul binası kabul edilmektedir. Orası yapılana kadar Eğret İlkokulu, Gocacami'nin yanındaki medresede öğretim veriyordu ve fiziki yetersizlik sebebiyle üç yıllık idi. Yeni yapılan bu bina sayesinde beş yıllık ilkokul devri de başlamış oldu.  Yeni Hamamın yan tarafına inşa edilen daha sonraki İlkokul binası yapılana kadar Aliefe'nin yaptırdığı bu ilk binada eğitim devam edecektir.

    1960'lı yıllarda yeni bina yapıldıktan sonra, Aliefe'nin yaptırdığı ilk bina atıl hale gelecekti. Gönlü bu duruma razı gelmedi, üzerinde hiç bir idari vasıf bulunmamasına rağmen orayı tamir ederek Ortaokul açmaya girişti. Canla başla çalışıp 1969-70 eğitim öğretim yılının açılışına Anıtkaya Ortaokulu'nu yetiştirdi... 

    Eşya ve binalarla duygusal bağ kurmakta zorlanmayan Aliefe'nin bu dönemlerde gerek İlkokul gerekse Ortaokuldaki öğretim çalışmalarına önem verip destek olduğunu, en ufak bir başarıdan bile ne kadar mutlu olduğunu şahitleri anlatıyor. Öğrenciler yarışmada derece yaptı diye Bahçecik'te koyun ziyafeti filan verirmiş...

    Köy idaresi ve eğitim sektöründe önde bulundu. Seçimlere girdi; kazandı kaybetti, başarılı başarısız oldu, inişli çıkışlı böyle bir hayatı var. Fakat 1940-70 arasındaki hayatı bundan ibaret değildi. Her şeyden önce ilgilenmesi gereken kalabalık Yörüğoğlular var, dolayısıyla paralel akan bir aile hayatı da bulunuyordu.

    Bir Türkmen/Yörük ailesi olarak geçimleri hayvancılık üzerineydi. Koyun ağırlıklı bu işin ticari yönü olan cambazlıkla da iştigal etti. Etraf köylerden de bu sahada önemli bir çevre edindi. Yörüklerdeki yaylak-kışlak geleneğini uzun süre uygulamışlar. Bahar ve yazı İblak'ın zengin otlaklarında, Eğret'in geniş arazisinde yaylamışlar. Sert kış soğuğunu ise nispeten daha ılık olan Manisa civarında kışlayarak geçirmişler. Bazen trenle bazen de sürüp götürdükleri bu göçler bir kaç yıl devam etmiş.

    Manisa kışlamalarında hem hayvanları yaymışlar hem de yeni kazanımları olmuş. Çevreleri genişlemiş, görgüleri artmış, yeni ufuklar yeni dünya görüşleri kazanmışlar. Oranın insanlarıyla sürekli etkileşim içinde olmuşlar. Aliefe'nin Anıtkaya'da oynadığı kendine has harmandalını orada öğrendiği söyleniyor. Zaten duygusal biri, son zamanlarında bunu oynar ağlarmış. Kim bilir belki eski Manisa günlerini hatırlayıp efkarlanıyordu...

    Çok gösterişli, çalımlı, rahvan bir atı varmış Aliefe'nin. Çobanlığını ve sürü idaresini bu at sırtında yapıyor, ayrıca her türlü ulaşımı da onunla sağladığı için onu sürekli o atla birlikte görüyorlar. Binit bu, günümüzün son model arabası gibi düşünelim... İnsanlar da öyle düşünüyor ve o ata hayran hayran bakıyorlarmış. Hatta Alaşehir'de birisi, karşılığında beş dönüm bağ teklif ediyor da Aliefe razı gelmiyor. Atına o kadar bağlı... Torunları eşyayla, mekanla olduğu gibi onun hayvanla da duygusal bir bağ kurabildiğini söylüyor... Atına duyduğu sevgi de böyle bir bağın ürünü olmalı...

    Zaman böyle ilerlerken 1960 ihtilalinden sonra işleri birden bozuluyor ve iflas ediyorlar. İflas ne demek, bütün sürüsünü kaybetmek demek... Öyle olunca kardeşi Halilefe ile ayrılıyorlar. O vakit, belki ekonomik olarak hayatının en zor günleri başlıyor.

    30 Kile (veya demir) arpayı yardırıp yiygi etmişler. Yanlış anlaşılmasın, mallara değil kendilerine yiygi ediyorlar. Fakat elde kalan hayvanların da karnı doyması lazım, onlar ne yiyecek. Misal beş köpekleri var... Evin idaresini eline alan hem yeğeni hem de gelini Rabia Hanım bu yüzden üç köpeği asarak öldürmüş, sırf arpa ekmeğine ortak olacaklar diye... Hiç olmazsa yal olarak ayıracakları yiygide tasarrufa gidiliyor böylece.

    İşte bu arada çok sevdiği atını da asıp öldürmekle tehdit etmiş Aliefe'yi... Götür sat, kendi yiyecek ekmeğimiz yok, filan demiş... Kadın haklı... Aliefe de öyle düşünmüş ve karışık duygularla varmış Afyon'a... Foto Celal'den atıyla vedalaşmasını fotoğraflamasını istemiş. Arka planda Heykel (Utku Anıtı)nın olduğu bir kaç poz verdikten sonra rahvan atını elden çıkarmış. Köye yaşlı gözlerle onsuz dönmüş...

    Kara gün kararıp kalmaz, o günler de geçmiş. Osmanköylü/Afyonlu ağaya ortak at, kısrak aldırmışlar. O vakitler koşum ve binek atlara çok ihtiyaç var. Üretip ehlileştirip para kazanacaklar. Bahçecik ve Keçiyatakları'nda Metin Tüplek o atları çok gütmüş. Yirmi otuz civarıymış at sürüsünün mevcudu...

    Yazın güderler, kışın Çayırlar bölgesine yılkı bırakırlarmış. Kar yağana kadar hayvanlar oralarda eğleniyor. Bazen Susuzosmaniye mezarlığına girerlermiş yayılmak için. Köyün Koruma'sı kapatır, Anıtkaya'ya pazara geldiklerinde Aliefe'ye haber verirlermiş, böyle böyle diye. Gider, cezasını öder çıkarırmış...

    Atlarla belini biraz doğrultmuş. Sonra sığır buzağı toplamış. Bunları hep torunum güder diye alıyor tabi... Bu kadar fasılasız çobanlığa dayanamayıp İzmir'e kaçtığında Metin 16 yaşındaymış. Aliefe onun peşini bırakacak değil, tutup getirmek için dah etmiş İzmir'e... 'Bir kahvede köylülerini başına toplamış, bir şeyler anlatıp türkü söylerken buldum' diyor Metin Abi... Zaten evvelden güzel türkü söyler, güzel oynarmış... 

    Gönlünü alıp köye dönmeye razı etmiş torununu... Elbette aralarında çobanlık yapmayacağına dair anlaşma da olmuş... Bundan sonra oğlu Musa Tüplek'in koyun çobanlığı serüveni var. 

    Aliefe mi? O, 1982'de 81 yaşında vefat etti. Diğer torunu Bıçakçı Cengiz Tüplek, ALİEFE marka bıçaklar yapıyor. Logosunun bir yanında harmandalı oynayan bir efe figürü, diğer yanında Aliefe'nin doğum tarihi 1901 ifadesi yer alıyor... Aliefe bir şekilde yaşıyor...