Eğret'in İlk Muhtarı Kimdi?

    

    Osmanlıda köy en küçük idari birim olmasına rağmen onun yönetilmesi için bir idareci düşünülmemiş. Bu yüzden köyler idari, ekonomik ve sosyal yönden kapalı topluluk olarak kalmışlar. Sadece imam var... Haliyle imam, yalnızca namaz kıldırma görevlisi değil; devletle köylü arasındaki ilişkiyi sağlayan makam olarak oldukça etkili olmuş. (Merkezi bir köy olarak Eğret İmamlığına çok rağbet edilmesi normal karşılanmalıdır. Belki de bu yüzden Afyon'da çok sayıda 'Eğret İmamzade' bulunuyor.)

    Kapalı toplumlar olsa da köylerden vergi toplanması gerekiyordu, gönderilecek askerler de bu vergi kalemine dahildi. Nereden ne kadar vergi alınacağının tespiti ve o verginin tahsili için bir görevli gerekiyordu, zira bu İmamın üstesinden gelebileceği bir husus değildi. Bunun için ilk başlarda Kethüda görevlendirildi. Halk bu kelimeyi 'kahya' olarak Türkçeleştirdi... Sonra Voyvodalar, Ağalar, Ayanlar...

    18. Yüzyıla gelindiğinde, sırf vergi toplamakla görevli olan bu kişilerin işlerindeki suistimaller gün yüzüne çıkmaya başladı. Halkın resmi kayıtlara geçen şikayetlerinden anlaşıldığına göre bu görevliler, kafalarına göre vergi koyuyor, keyfince köylüyü soyuyorlardı. Küçük küçük derebeylikler oluşmaya başladı.

    Merkezi idare, gelen şikayetlerle ilgili bir işlem yapmadı. Bununla beraber İstanbul'un dört ilçesinde 1829 yılında pilot muhtarlık uygulaması başlatıldı. Derken, Kastamonu Taşköprü'de halk Ayan hakkında ciddi yolsuzluk şikayetinde bulununca yeni Ayan atamak yerine İstanbul'daki muhtarlık uygulamasına geçilmesine karar verildi. Padişah bunu öğrenince çok memnun oldu ve her tarafta Muhtarlığa geçilmesini buyurdu. Yıl 1833...

    Bu ansiklopedik bilgilerden sonra Eğret Muhtarına gelebiliriz...

    Eğret Köyünün en eski muhtarına dair görüp görebileceğimiz tek kaynak, bir dergide yayınlanmış makaledir. Mustafa Karazeybek'in 'Türkiye'de Muhtarlık Teşkilatının Kurulması ve Afyonkarahisar'da Tanzimattan Sonra Atanan İlk Köy Muhtarları'  Başlıklı bu yazısı Taşpınar Dergisinin Kasım 2001 tarihli 3. Sayısında yayınlanmış. 

    Makaleden anlaşıldığına göre; Tanzimat ilan ediliyor, yeni düzenlemeler çerçevesinde köy muhtarlıklarına da atamalar yapılıyor. Afyonkarahisar köylerinde hane sayısı 10 ve üzeri olanlara iki, altındaki küçük köylere ise tek muhtar atanıyor. Afyon Mütesellimine de talimat verilerek bu muhtarlara uygun yıllık maaş ödemesi yapılması emrediliyor. Birinci muhtarın ünvanı 'Muhtar-ı Evvel', ikincisininki de 'Muhtar-ı Sani' oluyor. İkinci Muhtar, birincinin yardımcısı mahiyetinde...

    Muhtarlar listesinden anlaşıldığına göre, 1840 yılında Eğret Birinci Muhtarının maaşı 500 kuruş iken; İkinci Muhtarın maaşı 300 kuruş olarak belirlenmiş. Muhtar-ı Evvel, yani asıl Muhtar 'Hacı Ali Oğlu İdris' olarak kaydedilmiş. Bu, Davılcıarif ve Dindin Dede/Kel Ali kardeşlerin büyük dedesidir... 300 Kuruş maaşlı Muhtar-ı Sani ise 'Hatiboğlu Ahmet' olarak gösterilmiş. Muhtar Yardımcısı da Molla Osman'ın dedesidir...

    Başlığı ve makaleyi okuduğumda, listede verilenler atanan ilk köy muhtarlarıymış gibi algılamıştım. Oysa apaçık Tanzimattan sonra atanan ilk muhtarlar olduğu belirtiliyordu. Yani bunlardan önce atanmış Muhtarlar da olabilirdi. Nedense benim zihnim, iki isim Eğret'in ilk muhtarlarıymış gibi şartlanmıştı bir kere...

    Bu yaz, Selami Kurt Beyin çözümlediği Eğret'e ait 1830'ların nüfus kayıtlarını incelerken iki isim beni şaşırttı. Bunlardan birincisinde 'Karye Muhtarı Ahmed' yazıyordu. İkincisi ise 'Eğretli Hüseyin oğlu Mehmet Ali' kaydedilmiş ve 'Muhtar-ı Sani' notu düşülmüştü... Nasıl olurdu! İlk muhtar atamaları 1840'ta yapılmıştı, daha ona vakit vardı... Acaba bu kayıtlar 1830'da yazıldıktan sonra, 10-15 yıl daha üzerinde güncelleme filan mı yapılmıştı. Öyle bile olsa Muhtarlar yanlış yazılmıştı; Hatiboğlu Ahmet Muhtar yardımcısı olacak, Muhtar değil... Muhtar Yardımcısı olarak belirtilen Mehmet Ali de kimdi, İdris Ağa'ya ne olmuştu... Her şey karman çorman, kafam kazan gibiydi...

    Zihnimin beni yanılttığını, Karazeybek'in makalesini tekrar okuyunca anladım. Gerçek şu idi: 1833'ten sonra Sultan Mahmud'un fermanıyla ilk Muhtarlar atandı. Buna göre Eğret'in ilk Muhtarı Hatiboğlu Ahmet idi. Yardımcısı ise, Eğretli Hüseyin oğlu Mehmet Ali... Tanzimat sonrası 1840 yılına gelindiğinde Hatiboğlu Muhtar Yardımcılığına alındı. Zaten yaşlı olan önceki İkinci Muhtar Mehmet Ali'nin ataması yapılmadı. Birinci Muhtar olarak da Hacı Ali oğlu İdris atandı... 

    Hasılı kelam Eğret'in ilk Muhtarı Hacıların İdris değil, Hatiplerin Ahmet'tir... İdris, 1840'ta atanan ikinci Muhtardır... Yüzellili yaşlara kadar yaşasalardı soyadları AZBAY ve AYKAÇ olacaktı...