tıraka - üzülmek

tıraka: mantar tabancası

Tıraka: Arapselimlerden Araparif oğlu Abdurrahman Zenger. 1923 Yılında doğdu. Bir dönem köy muhtarlığını ceberutça yaptığı söyleniyor. Bu sebepten olsa gerek sonraki seçimlerde başarılı olamamış. 2002 Yılında vefat etti.

tırampa: Değiş tokuş, mübadele.

tıreş: traş

tırıl: Kendisiyle doğru dürüst sohbet edilemeyen, ufak bir şeyde hemen kızan kişi.

Tırılhasan: Galgancıların Seydi Ahmet oğlu Hasan Tırık; 1912-1981.

tırıldak: 1.Kenarları kertilmiş cetvel büyüklüğündeki bir tahtanın ucuna ip geçirerek hızla sallanması, bu hareketle tırıltılı bir ses çıkarması nedeniyle bu ad verilmiş oyuncak. 2.Boş ip makarasının ikiye bölünmesiyle halkalı kısma geçirilen basit bir ağaç milden tutup çevirerek döndürülen bir çeşit basit topaç.

tırıllanmek: Sinirlenip darılmak.

tırıltı: Motorlu araç sesi.

tırıs: Atın binicisini zıplatarak yürümesi

tırkaz: Eski kapılarda ilkel kilit düzeneği, sürgü.

tırkazlamek: Kapıyı içerden sürgülemek, kilitlemek.

tısılamek: Zor nefes almak.

tısırık: Hapşırık, hapşırınca ağız ve burundan çıkan şeyler.

tısırmek: Aksırmak, hapşırmak.

tîdirmek: 1.İşemek, 2.Bir kap içindeki sıvıyı şiddetli sızdırmak.

tiğteber: Meteliksiz, züğürt (tiğ ü teber şah-ı merdan)

Timitiri: Kinislerin Mehmet oğlu Arif Soya. 1911 Yılında doğdu, Kumpirhasanın küçüğüdür. İşgal döneminde kendi oğlu Dimitri’ye benzeterek böyle çağırınca bu onun lakabına dönüşmüş. 2003 Yılında vefat etti.

tingildek: Yerinde duramayan, dengesini sağlayamayan.

tingildemek: Kımıldamak, oynamak, sallanmak.

tingil tokmak gılmek: Takla atmak

tiñ tiñ: (s)Tırıs koşan at.

tîrâki: tiryaki

tirit: Kaz suyuyla ıslatılmış şepit.

tisilemek: Yağmur ince ince yağmak, çiselemek.

tisil tisil: (z)Hafif yağmur yağışı (çisil çisil)

titirek: Heyecan veya korkudan devamlı titreyen.

titiremek: 1.Titremek, 2.(mec)Çok korkmak.

tivtmek: Yapışık yapağı kıllarını elle eyırmak, ditmek. 

tôga: Taze tarhana (toyga)

toğom: Tohum, döl

toğoma garmek: Kartlaşmak.

tôh!: Yazıklar olsun anlamında ünlem.

toka: 1.Demir kaynatılarak/dövülerek veya ağaç bükülerek/oyularak yapılan halka. 2.Ahırın büyükbaş hayvan kapasitesi, 3.Urganın sap arabasını daha sıkı bağlamasını sağlayan ağaç veya demir halka düzeneği.

Tokanori: Topaloğlu Çaycı Hasan oğlu Nuri Toka. 1900 Yılında doğdu. Soyadıyla adını bütünleştirip kah Noritoka dediler, kah Tokanori. 1964 Yılında vefat etti.

tokdur: Doktor, hekim

tokeç: Ağaç tokmak (tokaç)

tok eviñ aç kedisi: Herşeyleri varken açgözlülük eden çoçuk.

tok garnına: Karnı tok iken.

toklubaşı: Yemeği yapılan, hamur işlerinde kullanılan, sert ve tüylü yapraklı yabani bir ot.

tokmak: 1.İp makarası, 2.Haşhaş kapçığı ezmek için kullanılan ağaç çekiç.

tokya: Bir çeşit terlik

tomafil: Araba, otomobil.

Toman: Gırhasanoğlu Ahmet. 1869 Yılında doğdu, 1929 yılında vefat etti. Tomanınibram (İbrahim Köz)ün babasıdır.

tomatis: domates

tombak: Kısa boylu, hafif kilolu kimse.

Tombak: Mandaahmetin oğlu Saadettin Öztürk.

tomburcuk: tomurcuk

tomburlak: yuvarlak

Tongulnine: Hamzaoğlu Hasan eşi Havva Yiğit. Ayanoğlu Ömer kızıdır, 1877 Yılında doğdu. Dipten Patlakların halası olur. Galiba yürüyüşünden dolayı böyle adlandırılmış. Oğlu Bokluahmet ve kızı Kezban çocukları Tongullar diye adlandırılacaktır. 1949 Yılında vefat etti.

topan: Köşe yastığı, küçük minder, kırlent.

topeç/topeş: Yumruk büyüklüğünde sertleşmiş toprak parçası.

topleşmek: Toplanmak, bir araya gelmek.

toprağı çekmek: Memlekete dönüşün ardından hemen ölmek.

Topraklık: Eskiden badana için toprak çıkarılan bölgenin adı.

Topsâsı: Arpalık’ta futbol sahasının bulunduğu mevki adı.

torba dakmek: 1.İşe mola verince koşum hayvanlarının başına, içi yem veya saman dolu torbayı takarak dinlenirken yemlenmesini sağlamak. 2.(mec)Dinlenmek.

tortor: motosiklet

tosbağı: kaplumbağa

tosuldamek: Ses çıkararak zor nefes almak.

tosul tosul: Nefes darlığı çeken kişinin soluk alıp vermesi.

tosun gibi: Sağlıklı, gürbüz kimse.

toy: Kazdan büyük, İri bir kuş.

toz: Kulak arkası.

tozak: Mayıs ayında yağmurdan hemen sonra çıkan, mantara benzer, içi toz dolu, beyaz yumru.

tozmek: Toz halinde savrulmak, tozu savrulmak, toz gibi savrulmak.

tozutmek: 1.Hızlı gittiği için toz kaldırmak, ortalığı toza boğmak; 2.Kaçmak, kaytarmak, koşarak gözden kaybolmak.

Töbder: 1970’li Yıllarda Havaların odaya verilen isim. Hala öyle anılmaktadır.

tök: Aşık kemiğinin tümsek yanı

tökezimek: Sürçmek, yürürken ayak bir şeye takılıp düşer gibi olmak, tökezlemek.

Tökürdek: Alçakların Hacıeminin eşi Kezban As. Ayanoğlu Garahmedin kızıdır, 1925 yılında doğdu, 1992’de vefat etti.

tuluk: Koyun, kuzudan özel bir yöntemle çıkarılmış, içine peynir, pekmez, kavurma gibi yiyecekler konan deri. Tulum.

tuluk çıkarmek: Hayvanın derisini yırtmadan yüzmek.

tuluk gibi: Şişman, şişkin.

tuman: şalvar

tun: Fırın taşının tam ortasındaki delik.

tunnamek: Pişirilen şeyi, ısının en yüksek yerine, fırın taşındaki deliğe yakın bölgesine sürerek tam pişmesini sağlamak. (tunlamak)

tura: Madeni paraların resimli yüzü (tuğra)

Turabi: Külcülerin Sarı Salih oğlu Hüseyin Külte. 1868 Yılında doğdu, bir lakabı da ‘Pepe’ imiş. Salih, Capbak, Külcü ve Doruğun babalarıdır; 1936 yılında vefat etti.

Tureş: Kölgecinin analığı Ayşe Seviş. 1864 Yılında doğdu. Tureçoğlu Mustafa kızıdır. Ayanoğlu Halil’e vardı, kocası askrde vefat edince Ayanoğlu Devrişahmete vardı. Oğlu ve kocası birlikte vefat edince bu kez Ayanoğlu Hüseyin’e vardı. O sırada teyzesinin kızından dul kalan Hacı Hüseyin’in iki öksüzünden biri Kölgeciömerdir. Öksüz yeğenine çok emek ve şefkat gösterince o da kendisine anası gibi hürmet etmiş. O kadar ki Kölgecilerin bir lakabı da Tureşler olacak. Soyadı kanunundan önce son kocasından da çocuksuz olarak dul kaldığı için babası tarafının soyadıyla kaydedilen Tureş Hanım 1946 yılında vefat etti.

turpan: tırpan

tutuğeç/dutuğeç: Kızgın tepsi veya tencereyi tutup taşımada kullanılan, ince bir bez bağla bibirine bağlı el büyüklüğünde birkaç kat iki bezden yapılan gereç. (tutgaç)

Tüfekciguyusu: Sereñli bir kuyu, Tüfekçi kimdir bilinmiyor.

tülenmek: 1.Hayvan yavrusunun yeni tüyleri çıkmak, 2.Kumaşın pürüzsüzlüğünü kaybetmesi, 3.(mec)Zenginleşmek.

tülü: Aşırı tüylü, kıllı.

Tülühala: Omarcıklar/Emetilerin Mehmet’in ilk eşi Emine. Apdıramanların Hüseyin kızı, Güdükmehmetin kardeşidir; 1896-1930.

Tülümurat: Hacıların Sağırmehmedin büyük oğlu Tekmurat Murat Azbay’ın bir lakabı da budur, 1923-2004.

tümbülmek: Yüksekten atlamak, yuvarlanmak; tüngülmek.

tümelmek: Bir şeyin örtünün altından belli olması, şişmek.

tümeltmek: Yığmak, yığarak yükseltmek.

tümmek: Aşağı atlamak.

tüngülmek: Yüksekçe bir yerden aşağı atlamak.

tüpürmek: tükürmek

türkü yakmek: Önemli bir olayı türküye konu ederek bestelemek.

türüm türüm tütmek: Çevreye güzel koklular salmak, güzel kokmak.

tüssü: tütsü

tüssü vemek: Çok kötü kokmak.

tütmek: Duman çıkmak, duman çıkarmak.

tütütmek: İyi yakamamaktan dolayı çok duman çıkartmak.

tüydürmek: Çekiç, keser gibi şeyleri dengeli vuramamaktan dolayı alttaki nesneyi fırlatmak.

tüy gibi: Çok hafif.

tüylemek: Zıplamak, sıçramak.

tüyü bozuk: Saçları, kaşları, kirpikleri açık sarı renkte olan erkek.

tüyünü dökmek: Hayvan hastalık veya başka sebepten tüyünü yenilemek.

uca: Kümes hayvanlarının bacağı, but.

ucu gaşmek: 1.Uçkur veya don lastiğinin ucu kaçıp belde durmamak, 2.(mec)Bir işin yapılması, problemin çözülmesi güçleşmek.

ucun ucun: (z) Yavaş yavaş, azar azar.

ucu ucuna: (z) Ancak, yetişecek kadar.

uçmek: Mercimek, nohut, burçak vb. tarlada çok fazla kuruyup yolunamayacak hale gelmek.

uçuklamek: Korku veya üzüntüten dudak kenarlarında yara oluşmak.

uçun/uçu: için

uçuru: Dolayı, ötürü, için gibi sebep bildiren edat. (Öküz öldüğünden uçuru işle yarım galdı.)

ufaklamek: Küçük parçalara ayırmak, ufalamak.

ufaklı: İçinde küçük taneler bulunan.

ufaksu: Çiş, idrar, küçük abdest.

ufaksu dökmek: Küçük abdestini yapmak, işemek.

ufalmek: Yavaş yavaş küçülmek.

uğra: Hamur işi yaparken hamurun oklava, el veya başka bir yere yapışmaması için ele sürülüp yere sepilenen un.

uğragabı: Uğra konulan kap.

uğralamek: Hamurun üzerine veya hamur açılan yere un sepilemek.

uğulmak/uğunmak: 1.Küçük çocuk ağlama sırasında nefessiz ve sessiz kalmak, 2.Ağrı ve acıdan dolayı kıvranmak.

ulaf: yulaf

ulalama: Uzatma, ekleme, ulama.

uluk: tembel

Uluyol: Bir mevki adı

umaca olmek: 1.Umduğunu bulamamak, hayal kırıklığına uğramak; 2.Umduğu yiyeceği bulamamaktan vücutta şişme şeklinde görülen rahatsızlık.

unevi: Un ve diğer yiyecek erzakların konulduğu oda.

unevlası: Un, yağ, şekerden yapılan helva.

unneşmek: Uzanmak, ulaşmak, yetişmek.

unneşdirmek: Uzatmak, ulaştırmak, götürmek.

un ufak etmek: Çok küçük parçalara ayırmak.

urba: Elbise, giysi

urgan çekmek: Sap, odun gibi havaleli yüklerle arabayı yükledikten sonra, son iş olarak urganla bağlamak.

Urganlı: Küpelilerin İbrahim’in ortanca oğlu Mustafa Öncül. 1909 Yılında doğdu; Güccükmehmedin küçüğü, Tekenin abisidir. Ayrıca Evizo, Mehmet Emin ve Garagaşın babaları oluyor. Kayışın yetmediği yerde hayvanı arabaya urganla koştuğu günden sonra böyle lakaplanmış. 1974 Yılında vefat etti.

urgan tokası: Arabadaki yüke urgan çekerken sıkı bağlayabilmek için kullanılan, sert ağaç oyularak veya bükülerek yapılan halka.

Urkiye: Rukiye

Urum: Rum

Urus: Rus

usangın: Bıkmış, yılmış, usanmış.

usdeye gitmek: Zanaat öğrenmek için bir ustanın yanına sürekli gitmek.

usdurası belinde: Belalı.

usulcecik: (z)Yavaşça, sessizce.

usutmek: Sakinleşmek, yatışmak, durulmak, şımarmayı kesmek.

uşgur: Şalvarı belden bağlamaya yarayan, ipten özel olarak örülen kemer bağı. (uçkur)

uşgurluk: Şalvar belinde uçkur geçirmeye yarayan bölüm.

utanıbarlanmaz: Utanması sıkılması olmayan (utanıp arlanmaz)

uyanmek: 1.Aklı başına gelmek, işin aslını anlamak; 2.Meyveler tomurcuklanmaya başlamak, 3.Kümes hayvanları yumurtlama vakti gelmek.

uydurmek: Benzetmek.

uydurukcu: Yalan söylemeyi alışkanlık edinen.

uyku dünek: Uyuma ve dinlenme fırsatı.

uyku dünek yok: Hiç dinlenme, uyuma fırsatı yok.

uyku semesi: Uyku sersemliğini üzerinden atamamış.

uyluk: Kalçadan dize kadar olan bacak kısmı.

uymek: Çatmak, sataşmak. (Uyma şuña, zaten delirmiş.)

uyuntu: Uyuşuk, salakça, tembel, kendi başına hareket edemeyip başkasına uyan, asalak.

uyuşak: İş yapmayan, miskin, tembel, uyuşuk.

Uyuşakdede: Hafızın çeşme yanındaki türbe.

uzanmek: Uyumaksızın yatmak, uyuklamak, kestirmek

Uzun: Yılıkların Süleyman oğlu Mehmet Öztürk.

Uzundere: Bir mevki adı

Uzunismihan: Kedivelilerin İbrahim eşi İsmihan Ildız. Hacımahmutların Gocasan kızı, 1928-1995.

uzunyol: Hac ibadeti.

Üçevler: Taşlıtarla sonu ile Akkaya’nın ucundaki asfalt kenarındaki mevki. Güdükizzet’in Emin, İsmet ve Nuri Sağlam kardeşler, tarlalarına birer ev yapıp taşındıktan sonra bölgeye bu ad verildi. Beklentinin aksine başka yapılaşma olmayan mevkide hala sadece üç ev var. Tam karşısına Sanayi taşınmış olsa da orası yine Üçevler diye anılıyor.

üç Gulfü bi Elem: Üç İhlas bir Fatihadan oluşan kısa, pratik dua paketi.

Üçgözköprü: Bir mevki adı. Eski asfalt üzerindeki üç gözlü köprüden adını almış.

üfülemek: üflemek

üfülük: ıslık      

üğünmek/üyünmek: Tahılın ambar veya çuvaldan yol bulduğu bir delikten akması.

üleşmek: Bölüşmek, paylaşmak.

üleşik: Paylaşılmış, üleşilmiş.

ülker: Mayıs-Haziran döneminde Güneş ülker burcuna girdiğinde mahsul için tehlikeli bir dönem.

ülker vurması: Ülker denen bahar-yaz geçiş soğuğunun özellikle nohutları çarpması.

Ümmünüñseydi: Selimoğlu Ahmet’in küçük oğlu Seydi Ahmet Selman. 1913 Yılında doğdu, Gocagulizin küçük kardeşidir. Annesi Olucaklı Ümmü Hanıma izafe edilerek böyle lakaplandı. Olcaklı Ahmet Aydın ile de karınkardeştir. Uzun süre bakkallık ve bir dönem mahalle muhtarlığı yaptı. 1991 Yılında vefat etti.

ümürtlek: Boğaz, gırtlak.

ümzük: İbrik, çaydanlık gibi kaplarda suyun akıtıldığı dar ve ince boru kısım.

ünnemek: Çağırmak (ünlemek)

ünnetmek: İlan ettirmek.

ününü goyvemek: Bağıra bağıra ağlamak.

üremek: 1. Çoğalmak, 2.İş ilerlemek.

üretmek: Katkı yaparak çoğaltmak (hamur mayasını üretmek, çayı üretmek vb.)

ürüyen: Çok üren köpek.

ürya: Düş, rüya

üryañda mı gördüñ: Sabah çok erken bir şey yapanlara söylenir.

üsbaş: (i)Elbise, giyecek (üst baş)

üsde: Mal değişiminde, malı değerli olanın aldığı para (üste)

üsde çıkmek: Suçlu olduğu halde kendini suçlayanları suçlayarak kendini aklamak.

üsdüme mi çıkceñ: Teklifsizce yanına yaklaşan kişiye söylenir.

üsdüne garı getimek: Karısı varken bir kadını kuma almak.

üsdüne geçirmek: Bir taşınmazın tapusunu kendi adına kaydettirmek.

üsdüne olmek: Hamile kadın aybaşı olmak.

üsdü olmek: Kadın aybaşı olmak.

üsdünnük: O sırada çevrede çok yaygın olan nezle hastalığı (üstünlük)

Üseyin: Hüseyin

Üseyinhoca: 1.Çiloğlanın Hüseyin Ayas. 1916 Yılında doğdu, İresilhocanın abisidir. Çeşitli köylerde imamlık yaptı; 1984’te vefat etti. 2.Mardakların Ahmet oğlu Hüseyin Saki. Uzun yıllar Gocacami imamlığı yaptı, oradan emekli oldu.

üst: Elbise, giysi. (Üsdümü geyip çıkcen.)

üstlük: Kabaca üste alınan giyecek.

ütdürmek: Hile ile veya kumarda elindeki malı kaybetmek.

ütmek: Şans oyunlarında rakibini yenip elindekini almak.

ütmeli: Sonunda galip gelenin, yenilenden bir şeyler (ceviz,aşık, bilye vs.) alacağı üzerine anlaşılan oyun.

ütülemek: Yolunmuş kazı, tavuğu; koyun kafa ve ayaklarını ateşe tutarak ince tüylerini yakmak suretiyle temizlemek.

ütülmek: Kumarda kaybetmek.

üvez: Küçük sinek.

Üyüğaltı: Bir mevki adı (Üyük altı)

Üyük: 1.Yığma tepe, Tümülüs; 2.Köyün kuzeybatısında, şehitliğin bulunduğu tepe (höyük) 3.Beşkarışhüyük köyü.

Üyükyolu: Beşkarışhüyük yolu üzerinde bulunan bir mevki adı.

üyütmek: 1.Öğütmek, 2.(mec)Tatlı tatlı yalan söylemek.

üzerlik: 1.Nazarlık, 2.Nazara karşı çocukların üzerine veya duvara asılan hoş kokulu ot.

üzük: Eskiyip incelip kopma delinme durumuna gelmiş kumaş, bez.

üzülmek: 1.Yırtılmak, bez veya elbisenin yırtılması. 2.Kopmak, ipin kopması veya kopacak duruma gelmesi.