Milli Mücadelede Eğret Günlüğü - 5

 Taarruzun ikinci günü olayları...

  Önceki Bölüm

27 AĞUSTOS 1922

    Yunan Ordusu Başkomutanının kuzeyden bir karşı taarruz yapılmasını istemesi üzerine, güneye nakledilmekte olan 9. Tümenin hareketi geceleyin durduruldu. Bu tümenden yalnız bir alay Afyon'a getirilmişti. General Diyanis de karşı taarruza ancak 29 Ağustos sabahı geçebilecekti. Bu durumda Türk ordusu komutanlığı iki tümenle takviye ettiği cepheyi rahat rahat yarabilirdi

    Sabah 9.00 uçak keşif raporu:

    Takip edilen istikamet: Çalışlar - Bostanlı - Gazlıgöl – İhsaniye arasından - Eğret - Cumalı - Yeniceköy - Altıntaş - Kadımürsel – Kırkpınar arasından Döğer - Kümbet - Dönüş.

    1. Çalışlar - Bostanlı hattının gerisindeki düşman ordugâhları yerindedir.

    2. Eğret, Cumalı, Yeniceköy’deki ordugâhlar yerindedir.

    3. İhsaniye İstasyonu’nda on kadar konik çadırla bir taburluk kadar bir ordugâh görülmüştür.

    4. Kırkpınar’daki ordugâh yerindedir.

    5. Kadımürsel civarında görülen çadırların Besono hangar çadırı olduğu anlaşılmıştır. Bunun yanında bugün altı konik çadır kurulmuş ve gerisine uçaktan korunmak için siper kazılmıştır.

    6. Sisin yoğunluğundan arazi zorlukla takip edilmiş, yollarda ve ordugâhlarda hareket ve faaliyet görülmemiştir.

    Batı Cephesi  Komutanı, Cephe Uçak Bölüğü Komutanlığına 27 Ağustos 1922 günü öğleden sonrası için şu hava keşif görevini bildirdi:

    1. Afyon’un güney ve batısı, Afyon’un doğu bölgesi ile Afyon arasındaki düşman faaliyeti; Altıntaş’tan Afyon’a ve Altıntaş’tan Balmahmut ve Araplı Çiftliği’ne gelen yollar ile Balmahmut’tan güneye ve Afyon’dan Sinirköy’e gelen yollardaki düşman faaliyeti,

    2. Gazlıgöl’den Afyon’a gelen tren hattı üzerindeki askerî faaliyet,

    3. Akçaşehir - Ayvalı - Kırka hattında düşmanla muharebe eden 5’inci Süvari Kolordusunun ve düşmanın durumu ve faaliyeti keşfedilecektir.

    4. Düşmanın kuvvetini tahliye etmekte olduğu görülmüştür. Birliklerimiz taarruza devam ediyor.

 27 Ağustos 11:00 Trikopis 2. mevziye geri çekilme kararı aldı. 2. mevzi Eğret - Resulbaba Dağı - Balmahmut - Toklu Sivrisi hattıydı. 13.00 Trikopis, karargahıyla Afyon’u terk etti. 20:00 Yunan kuvvetleri Eskişehir değil İzmir doğrultusunda çekilmekte

    1. Ordu Komutanı, saat 14.15’de şu takip emrini verdi (özet) : "Düşman parça parça kuzeye çekilmektedir…4. Kolordu, taarruzunu şiddetlendirerek bir an önce Afyon - Kütahya yoluna hâkim olacak…5. Kolordu Sinanpaşa ovasındaki görevine gayet cesurane devamla düşmanın Resulbaba - Balmahmut hattında yeni bir mukavemetine meydan vermeden çekilmesini bozguna uğratacaktır’…

    2. Ordu komutanı saat 15.30’ da. Batı cephesinin emrine şu cevabı verdi : “2. Ordu cephesinde düşmanın çekilmesine dair bir bilgi ve alâmet yoktur. Bilakis, Kazuçuran’da takviye birlikleri getirmiştir"… Sonuç olarak bugün 2. Ordu, sol yanı ile düşmana karşı hiçbir hareket yapmamıştı.

    4. Kolordu karşısındaki Yunanlılar bütün cepheden çekilmeye başlayınca kolordu komutanı şu takip emrini verdi (özet) : “Düşman kuzeye çekilmektedir. Kolordu takip edecektir. 8. Tümen Afyon doğrultusunda düşmanı takip ederek 27/28 Ağustos gecesini Afyon kuzey çıkağında geçirecek ve emir bekleyecektir. Bütün ağır toplarını birlikte götürecektir. Mürettep süvari alayı Afyon doğusundan derhal ilerleyecek ve Altıntaş şosesini keserek Hamam civarında kolordu emrini bekleyecektir…

    5. Süvari Kolordusu komutanı saat 04.30’da, 1. Ordu Komutanlığından, "kolordunun Kırka karşısında bağlanmayıp düşman gerilerinde faaliyetini arttırarak düşman ihtiyat grubu ile Dumlupınar’daki birliklerinin keşfi ve cepheye yardıma gelecek düşmanın geciktirilmesi" emrini aldı. Emre bağlı olarak 5. Süvari kolordusu komutanı llbulak dağına doğru geniş bir çevirme yapmaya karar verdi…

    Tümenlere şu keşif görevlerini de verdi : “1. Tümen; Sinanpaşa - Balmahmut hattı ile Akçaşehir - Altıntaş (dahil) hattı arasındaki bölgeden Yelgediği (Ulucak köyünün 2 km güneybatısında) - Resulbaba hattı kuzeyindeki düşman hareketlerini meydana çıkaracak. 14. Tümen; 1. Tümen’in sol keşif hattı ile Karacaören - Toklu sivrisi (dahil) arasındaki bölgeden Dumlupmar - Altıntaş hattmdaki düşman durumunu meydana çıkaracaktır.’…

    2. Süvari Tümeni... Saat 12.10’da… kolbaşısı ile Akçaşehir’e vardı. Keşif birliğini Başkimse - Yelgediği doğrultusuna gönderdi. Yapılan keşiflerde Yunan ihtiyat grubunun llbulak dağı üzerinden güneye inmediği anlaşıldı.

         2. Süvari Tümeninin daha sonraki bir raporu:

1. Bugün Balmahmut istikametine gönderilen bir subay keşif kolundan alınan raporun özeti aşağıda arz edilmiştir:

a. Ayvalı köyünün kuzey ve batı sırtları düşmanın iki piyade bölüğü tarafından işgal edilmiştir. Yahya Boğazı’nda hat muhafızı olarak bulunan bir takım kadar düşman kuvveti görülmüştür.

b. Düşmanın bir tabur kadar kuvvetinin Balmahmut istikametine gelerek Ayvalı’nın kuzeyinden Eğret istikametine geçtiği, dün Eğret’ten düşmanın 7. Piyade Tümeninin Afyon istikametine gittiği Ayvalı köyü muhtarından öğrenilmiştir.

c. Balmahmut, düşman tarafından işgal edilmiştir.

        2. Bu rapor 27 Ağustos 1922’de yazılmıştır

    Kolordu komutam saat 14.00’te orduya telsizle şu raporu verdi ;… Resulbaba tepelerinde düşman erleri görülmüştür… Bugün veya bu gece llbulak dağlarından kuzeye geçerek Afyon - Kütahya yolunu kesmeye çalışacağım. Dokuz düşman uçağı batıya gitti…

    Yalnız 1. Tümenle Balmahmut'a ve diğer iki tümeniyle kuzeyden dolaşarak yapılacak çevirme hareketinin daha etkili olacağını hesapladı ve Yunanlılardan önce 2. Tümeni İlbulak dağı geçitlerinden geçirerek Afyon - Kütahya demiryolunu kesmeye ve 14. Tümeni akşama kadar batıya karşı bırakıp gece olunca onu da 2. Tümen’in arkasından yürütmeye kadar verdi.

    Saat 18.45'te ordunun takip emri geldi (14.30'da  verilmişti.) Fahrettin Paşa kendi emrinde değişiklik ihtiyacını  duymadı. Maksat aynı idi. Fahrettin Paşa emirlerin önünde gidiyordu.

    Kolordu komutanının yanında bulunan 2. Süvari Tümen komutanı, İlbulak dağlarını aşıp kuzeye geçmektense Balmahmut istikametine doğuya gitmek teklifinde bulundu ise de kolordu komutanı kararını değiştirmedi ve Akçaşehir’den şu emri verdi. “2. Süvari Tümeni, bu emrin gelişiyle beraber Başkimse - Olucak - Eğret genel istikametinde ilerleyecek, bu gece Gazlıgöl ile Belcemeşe arasındaki hattı tahrip edecek ve Araplı Çiftliği istikametinde güneye yönelerek düşmanın gerilerini vuracaktır. 14. Süvari tümeni güneş batıncaya kadar bulunduğu kesimi savunacak, sonra Akçaşehir - Ulucak doğrultusunda ilerleyerek Ulucak’ta benden yeni emir alacaktır. Ben akşama kadar Akçaşehir’deyim. Gece Olucak’a gideceğim… “

    İlbulak Dağına çıkan keşif kolları orada düşman bulunmadığını, Eğret bölgesinde büyükçe düşman ordugah çadırları görüldüğünü bildirdiler…

    Bu halde Afyon doğusundaki düşman tümenleri ile Eğret’te görülen düşman ordugahının (ki ihtiyat kolordusu olması muhtemeldir) kuvvetleri ya ordumuzun sağ yanına saldıracaklar yahut geri çekilerek İLBULAK - DUMLUPINAR - TOKLU hattında yeni bir cephe tutacaklardı. Düşmanın bu her iki hareket ihtimalini engellemeye çalışmak bize düşen mühim bir ödev oluyordu, bunun için tümenlere özetle şu emri verdim: "2. ve 14. Tümenler bu akşam Ulucak istikametine geçerek gece yürüyüşlerine devamla İlbulak dağını aşacaklar ve sabaha karşı Eğret köyü yanında görülen düşman kuvvetlerini basacaklardır, 1. Tümen 2. Tümenle irtibatta bulunacaktır. Kolordu Karargahı Ulucak köyüne gidecektir." Sabahleyin alınacak haberlere göre yeni emirler verecektim. 2. Tümen karanlık basmadan Beşkimse köyünden geçerek dağın boyun noktasını aştı, kısa bir istirahatten sonra gece yürüyüşüne devam etti, bataryasını da sabahleyin Eğret istikametine ateş edecek surette Ulucak ilerisinde mevziye yerleştirdi. Ben de karargahımla onların arkasından Ulucak’a vardım. 14. Tümen gelemedi.

    Saat 20.30’da, 14. Tümene Başkimse yolu ile Olucak’a gelmesini emretti… Kendisi saat 21.30’ da Akçaşehir’den ve 2. Süvari Tümeni’nin peşinden, Eyice yolu ile Olucak’a hareket etti ve gece yarısı oraya vardı. 14. Tümen henüz gelmemişti…

    1. Ordu komutanı bu günkü muharebelere dair raporlarını saat 23.00’de ve saat 02.00’de (28 Ağustos 1922) Batı Cephesi Komutanlığına sundu (özet):

    4 ncü Kolordu : Karşısından çekilen düşman, Altıntaş yoluyla kuzeye gitmektedir. Yunanlılar Sincanlı ovasından Balmahmut ve Resulbaba eteklerine kadar karışık bir halde çekilmişlerse de ondan sonrası görülememiştir…

    5. Süvari Kolordusu: Kolordu bugün, mümkün olmazsa bu gece (27/28 Ağustos) İlbulak batısından kuzeye geçecek ve Afyon - Kütahya şosesini kesecektir. Esirlerin ifadeleri ve gözetleme sonuçlarına göre düşmanın 7. Tümeni 26 Ağustos 1922 günü Eğret’ten Balmahmut’a gelmiş ve 1. Tümeni takviye ederek muharebeye katılmıştır…

     2. Ordu: Kazuçuran alındı. Saat 24.00’de Bozüyük tepesinden Eymir vadisine gönderilen subay keşif kolu 8 km ilerlediği halde Yunanlılara rastlamadı… Yunanlıların tekmil cepheden çekildikleri anlaşılmıştı…

    Batı Cephesi Komutanı, ordulara saat 19.00’da telefonla şu emri verdi : “Bozulan düşmanın hep kuzey istikametinde çekildiği anlaşılıyor. Nerede ve ne durumda bulunduğunu tahkik etmek, sevk ve idare için en önemli meseledir. Ordu komutanlarından bu cihetin tayinini rica ederim. Bütün süvari kuvvetlerinden ve her vasıtadan istifade edilmelidir.”  Ayrıca, 2. Ordu Komutanhğından, Yunanlılann Eskişehir Grubu hakkında bilgi beklediğini de bildirdi.

    Saat 21.45’te ordu komutanı Batı Cephesi komutanına şu cevabı verdi : (özet) “Düşman büyük bir çekilme hareketine başlamıştır… Düşman ya bütün kuvvetleriyle veya ordusunun büyük kısmı ile Uşak, Dumlupmar, Altıntaş ve dolaylarında toplanmaya, tutunmaya veya azar azar çekilmeye ve belki de Eskişehir grubu ile başka bir istikamet almaya çalışacaktır… “

    Yunan Kuvvetleri:

    1. Kolordu Komutanı… 9. Tümenin 26. Alayı 4. Tümen emrine verildi. Kolordu komutanı, 1.Tümeni 7. Tümenle takviye ettiği halde o bölgeden de iyi haberler gelmiyordu. Bu durum karşısında, saat 11.00’de Afyon’u boşaltmaya ve çekilmeye karar verdi. 4. Tümenin Köprülü - İnaz sırtlarına, 1. Tümenin Balmahmut - Ayvalı - Kumarlı sırtlarına, 12. Tümenin, 4. Tümenin kuzeyine (Eğret güneybatı sırtlarına) çekilmelerini, kolordu karargâhı ve bağlı birliklerin Araplı çiftliğine, hastanelerin demiryolu ile bu hatların gerilerine taşınmalarını, istasyonların tahribini emretti. Kendisi karargâhı ile saat 13.00’de Afyon’dan hareket etti. Araplı çiftliğini uygun bulmadığından karargâhı ve bağlı birliklerini Bayramgazi’ye gönderdi. Durumu İzmir’deki ordu komutanına bildirdi…

    Akşam durumu; Türk Ordusu:

    Mürettep Süvari Tümeni Döğer doğrultusuna ilerlemek için Bahşayiş’de toplanmakta, 61. Tümen Kazuçuran tepesini, 6. Kolordunun 16. ve 17. tümenleri Yunan mevzilerinin birinci hattını işgal etmiş,..

    5. Süvari Kolordusu 1. Süvari Tümeniyle Kumarlı - Ayvalı arasında, 2. ve 14. Süvari Tümenleriyle İlbulak dağını aşmış, Olucak’ı işgal etmiş, 2. Süvari Tümeni Eğret doğrultusunda ilerlemekte, 14. Süvari Tümeni ve kolordu karargâhı Olucak’ta,..

    27 Ağustos günü taarruzları sonucunda Yunanlılar Teperoğlan gediğinden Afyon doğu ve güneyine kadarki bütün mevzilerinden atılmışlar, yalnız Toklusivrisi ellerinde kalmıştı. Afyon doğusundan çekilenlerin Hamam, Afyon güneyinden çekilenlerin Afyon-Altıntaş şosesiyle kuzey ve Resulbaba doğrultularına gittikleri görülüyordu. Eskişehir bölgesi hariç, Yunanlıların bütün asıl mevzileri Türklerin eline geçmişti. Eskişehir’deki durumunu muhafaza eden 3. Yunan Kolordusundan gayri diğer kuvvetleri Döğer - Susuz - Çatalçeşme - Resulhaba tepesi - Oğlanmezarı - Bakırcık (Karacaviran, Arpalı köyleri arasındaki yüksek tepe) - Toklusivrisi hattını savunacakları umuluyordu. 1. Ordu komutanı Yunanlıların bu yakın mevziilerde tutunmaları için asıl kuvvetleriyile Resulbaba dağlarını aşarak Gazlıgöl - Eğret - Olucak hattını tutmak ve bu suretle düşmanı İzmir demir yolundan uzaklaştırmak istiyordu…

    Batı Cephesi Komutanı ise Yunanlıların tutması umulan mevzii her iki yandan kuşatarak İzmir istikametinde batıya ve Kütahya istikametinde kuzeye çekilmesini önleyerek imha etmek esasına göre 2. Orduya Döğer - Muratlar - Çakırtepe (İhsaniye batısındaki Karacaahmet köyünün güneyinde bulunan Karacaahmetkırı denilen tepedir) - Hasanköy - (Belce) hattına, 1. Orduyu da Çatalçeşme - Çatkuyu - Oğlanmezarı - Bakırcıktepe - Dumlupınar - Ahatköy hattına ilerletmek karanndaydı. Bu maksatla 28 Ağustos 1922 saat 00.30’da şu emri verdi (özet)

    1. Düşmann üç tümenden fazla kuvveti Afyon güney mevzilerinden dağınık olarak kuzeye atılmıştır. Tarafımızdan takip edilmektedir, İzmir yolu kesilmiştir. Hangi hatta muharebeyi kabul edeceği belli değildir.

    2. Düşman aralıksız takip edilerek muharebeye mecbur edilecektir. Maksat : İmhadır.

    3. Düşmanın en yakın ve genel olarak Teperoğlan gediği - Belcemeşe - Çatalçeşme - Resulbaba - Oğlanmezarı - Bakırcı - Çalışlar - Dumlupınar - Toklusivrisi hattını savunması umulur. Ordular bu hatta karşı düzenleneceklerdir.

    4. 2. Ordu: Düşmanın Eskişehir ve Kütahya doğrultularına çekilmesini önleyecek. Bunun için, 61. Tümeniyle Muratlar güneyinde Çakırtepe (İhsaniye istasyonunun 3 km. batısı) doğrultusunda, 6. Kolordusu ile Susuz - Hasanköy (Belce) hattına karşı ilerleyecektir. 1. Tümen geceden yürütülerek süratle muharebeye sokulacaktır. Mürettep Süvari Tümeni Döğer - Alıtıntaş doğrultusunda, süvari kolordusu ile birleşecek surette ilerlemelidir. Eskişehir Grubu’na karşı ordunun yanı 41. Tümenle temin edilecektir.

    5. 1. Ordu: Düşmanın İzmir doğrultusuna çekilmesini önleyecektir. Bunun için, 2. Ordu Hamam kuzey ve güneyinde toplanarak Çatalçeşme - Resulbaba hattına karşı, 4. Kolordu - Ayvalı - Akçaşehir bölgesinde toplanarak Oğlanmezarı - Başkimse hattına karşı, beş tümenli 1. Kolordu da Düzağaç - Tazılar bölgesinde toplanarak düşmanın kuzey ve batıda bulunacak cephesine karşı yöneleceklerdir. 5. Süvari Kolordusu düşmanın gerilerinde, ateşle etkileyecek kadar yakından muharebeye katılacak ve düşmanın çekilmesini devamlı olarak kesecek ve Altıntaş doğrultusunda Mürettep Süvari Tümeniyle irtibat arayacaktır. 1. Ordu sol yanını 6. Tümenle temin etmeye devam edecek, 3. Süvari Tümenini İzmir doğrultusuna yöneltecektir. 4. Piyade Tümeni ordu ihtiyatı olarak 1. Ordu emrinde kalacaktır.

    6. İki ordu arasındaki hat Afyon - Altıntaş yoludur. Yol 1. Orduya dahildir.

    1. Ordu Komutanı Batı Cephesi Komutanlığı’nın bu emrini almadan kuzeye ilerlemek kararım vermişti, biraz önce de, 28 Ağustos günü için 2, 4. ve 1. Kolordularına Gazlıgöl - Eğret - Olucak hattına yürümelerini, süvari kolordusunu İlbulak dağını aşarak düşmanın gerilerine düşmek ve Afyon - Eskişehir demiryolunu kesmekle görevlendirmişti. Batı Cephesi Komutanımn emrini alınca bazı birliklerini batıya kaydırdı ve göndermiş olduğu emri hemen geçersiz kılarak 28 Ağustos 1922 saat 02.45’de şu emri verdi (özet) :

    “1. Ordu cephesinde bulunan Yunanlıların 1, 4. ve 7. Tümenleri ile 5. Evzon ve Bağımsız 49. Alayları tahkimli mevzilerinden atılarak düzensiz bir surette Afyon kuzeybatısı ve Resulbaba dağlan doğrultularında birçok yollardan çekilmeye zorlanmıştır, İzmir’le olan ikmal yolu kesilmişltir. Maksadımız Yunan Ordusunu Anadolu içinde imha etmektir. Bunun için 2. Ordu düşmanın Eskişehir, Kütahya doğrultularında çekilmesini önlemek için 1. Ordu’nun kuzeydoğusundan ilerleyecektir. Ordumuz taarruza devamla aralıksız takip ederek düşmanın İzmir doğrultusuna çekilmesini önleyecektir. Yunanlıların en yakın olarak tutmaları umulan hat Resulbaba - Bakırcık - Çalışlar - Toklusivrisi olup bu hatta karşı kolordular şu tarzda toplanacaklardır:  2. Kolordu Çatalçeşme - Resulbaba hattına karşı Hamam kuzey ve güneyinde; 4. Kolordu Oğlanmezarı - Başkimse hattına karşı Ayvalı - Akçaşehir dolaylarında; 1. Kolordu Başkimse - Toklu hattına karşı Düzağaç - Tazılar dolaylarında; 4. Tümen Ordu ihtiyatı olarak Balmahmut’ta; 5. Süvari Kolordusu Altıntaş genel doğrultusunda ilerleyecek olan Mürettep Süvari Tümeniyle irtibat yaparak bu tümeni emrine alacaktır. 6. Tümen, karşısındaki düşmanı tespit ile beraber Toklusivrisi’ni zapt etmeye çalışacak ve ordunun sol yanını koruyacaktır. Kolorduların taarruz bölgeleri, aynı zamanda keşif bölgeleridir. İki ordunun ara hattı Afyon - Kütahya şosesi (1. Orduya dahil)’dir. 2. Kolordu sağ yanında bulunacak 6. Kolordu ile irtibat yapacaktır. 3. Süvari Tümeni, kendisine verilen akın görevlerine İzmir doğrultusunda devam edecektir. Ordu karargâhı 28 Ağustos 1922 günü Balmahmut’tadır.”

    Akşam durumu; Yunan Ordusu:

    … İhtiyatta bulunan 2. Kolordu karargâhı ve 9. Tümen Eğret yoluyla Olucak’a gitmekte, 13. Tümen Eğret’e, 5. ve 12. Tümenler Resulbaba’ya çekilmektedirler… 4. Tümen (8, 11, 35 ve 46. Alaylarla 5/42. Evzon Alayı, 1/26 taburu) Araplı Çiftliğine, 1. Tümenin Lufas Müfrezesi (beş tabur) ile Köprülü’ye, Tümen komutanı 4, 49. ve 22. Alaylarıyla Başkimse’ye çekilmektedirler. 7. Tümen (5. ve  37. Alaylar) Karacaören kuzeyi - Ayvalı ikinci mevziîne çekilmeyecek Düzağaç’la Kumarlı arasında geceyi geçirmekte; 1. Kolordu Komutanı Bayramgazi’de…

    1. Yunan Kolordu Komutanı General Trikopis 27 Ağustos günü de, bulunduğu mevzileri savunmak ve kaybedilen mevzi kesimlerini 2. Kolordudan alacağı takviye birlikleriyle geri almak kararındaydı. Fakat ordu komutanı bunu uygun bulmamış ve 26 Ağustos 1922 akşamı verdiği emirde 2. Kolordunun, 15. Tümenle beraber Bavurdu - Çay doğrultusunda taarruz etmesini ve taarruza 28 Ağustos sabahı başlanmasını istemişti. Bu sebeptendir ki, 2. Kolordu 27 Ağustos günü 9. Tümenin yalnız 26. Alayını Afyon’a göndermişti. Fakat durum öğleye doğru büsbütün kötüleşmiş, 1. Tümen ovaya atılmış, 4. Tümen de mevzilerinin en önemli kesimlerini kaybetmiş olduğundan 1. Kolordu komutanı saat 11.OO’de ikinci mevziye (Gazlıgöl batısı - Çatalçeşme - Köprülü - Ayvalı - Karacaören - Tazılar - Toklusivrisi) çekilme emrini verdi ve durumu orduya bildirdi. Kendisi saat 13.00’te Köprülü’ye hareket etti. Yolda iken ordudan : “2. Kolordunun 9. ve 13. tümeniyle Çobanlar’a taarruza geçmesi, 1. Kolordunun kaybedilen mevzileri geri alması, 3. Kolordunun (15. Tümeni, 2. Kolordu emrine verdikten sonra) bütün cephede dört tabur bırakarak Bavurdu doğrultusunda taarruz etmesi” emrini aldı. Halbuki kolordu komutanı bu gün öğleden beri 1. ve 7. tümenlerle irtibatı kaybetmişti. Kolordunun telsizi de bozulmuştu. Çekilme emri tümene varmadan 1. Tümen komutanı daha önce, kendi kararıyla, 1. ve 7. tümenleri Tilkikırıbel ve Hasanbel tepelerinden Balmahmut ve Ayvalı tepelerine çekmeye başlamıştı. Kolordu komutanı 27 Ağustos 1922 akşamı Bayramgazi’ye varınca, bu durumda ordu emrinin uygulanmasına imkân görmeyen 2. Kolordu Komutanından aldığı raporda: “Kolorduca karşı taarruza imkân olmadığı, 27 Ağustos 1922 akşamı demiryolu batısına çekileceği ve karargâhı ile Eğret’e gideceği” bildiriliyordu. Saat 23.00’te 2. Kolordudan gelen bir kurmay subay başkomutanın emrinin 2. Kolorduca uygulanamayacağını, kolordunun 13. Tümeniyle Eğret’e, 5. Tümeni’yle Resuİbaba’ya, 9. Tümeni ve kolordu karargâhıyla Olucak’a çekileceğini bildirdi.

    1. Kolordu komutanı da bu durumda kendi kararından vazgeçmeyerek saat 23.30’da “12. Tümen; kolbaşısıyla 28 Ağustos 1922 saat 05.00’ de Arap Çiftliği’nden geçecek surette Çatkuyu - Başkimse doğu sırtlarını savunacak, 4. Tümen; 12. Tümenden sonra demiryolu doğrultusunda Başkimse - Küçükköy kesiminde kolordu ihtiyatı olarak kalacaktır. 1. Tümen emrinde 7. Tümen olarak 4. Tümen Balmahmut kuzeyine çekilinceye kadar mevzilerini savunacak, sonra sol kanadıyla Kumarlı kuzey sırtlarına varana kadar geri çekilecek, doğudan 12. Tümenle, batıdan Toklu müfrezesiyle irtibat yapacaktır. Kolordu karargâhı, ağırlıklar ve bağlı birlikler 28 Ağustos 1922, saat 05.00’de Bayramgaziden şose ile hareket ederek Eğret’e oradan Olucak yoluyla Küçükköy’e gidecektir” emrini verdi. Bu emir de 1. Tümene ulaşmadı.

    28 Ağustos 1922 saat 03.00’te gelen ordu emrinde: “İzmir doğrultusunun kapatılması ve adım adım savunulması, 2. Kolordu ile 15. Tümenin General Trikopis emrine verildiği” bildiriliyordu. Bu suretle 28 Ağustos 1922 sabahından itibaren cereyan eden olayların zoruyla Yunan komutanları arasında fikir birliği hasıl olabilmişti.

    Bugün de Yunan Ordusu dört tümenini (1, 4, 7. ve 5/42. Evzon, 26. ve 46. alaylar) asıl muharebe bölgesinde muharebeye sokabilmiş, kuvvetin üçte ikisi muharebelere katılmamıştı.

    27 Ağustos gecesinde her iki tarafın üst komutanlıklarında çok heyecanlı ve tartışmalı anlar yaşandı.

    1. Ordu komutanı öğleden sonra takip emrini vermiş ve birlikleri kuzey istikametinde ilerliyordu. Böylece Yunanlılar İzmir demiryolundan uzaklaştırılmış ve İlbulak dağında savunması önlenmiş olacaktı. 2. Ordu komutanı ise Yunanlıların çekildiğine inanmıyordu. Bu nedenle ordusunu ihtiyatlı hareket ettirmek istiyordu.

    Batı Cephesi komutanı ise Yunanlıların 1. Ordu komutanının düşündüğü gibi kuzeye değil, batıya çekileceklerini değerlendiriyordu. Gece Afyon'a gelen Başkomutan Mustafa Kemal Paşa da, İsmet Paşa'mn değerlendirmesine katılınca, gece yarısı 00.30'da, Cephe Komutanlığı'ndan ordulara özetle şöyle emir verildi: “Yunan kuvvetlerinin İlbulak dağı ve uzanımı hattında tutacağı değerlendirilen mevzii her iki yandan kuşatmak, imha etmek, böylece batıya ve kuzeye çekilmesini önlemek maksadıyla; 2. Ordu, Döğer-Muratlar-Belce istikametinde; 1. Ordu Bakırcık tepe-Dumlupınar-Ahatköy istikametinde takip yapacak.”

Sonraki Bölüm

Milli Mücadelede Eğret Günlüğü - 4

Taarruzun ilk günü olayları...

Önceki Bölüm

26 AĞUSTOS 1922

            Uçak keşif raporu:

            Döğer ve Altıntaş bölgesindeki düşman ihtiyat grubunun ikinci defa keşfi için Pilot İhya ve Rasıt İbrahim Hakkı saat 08.45’te uçarak saat 10.10’da dönmüşlerdir. Keşif raporu aşağıda sunulmuştur:

            Takip edilen istikamet: Bolvadin - Kuzviran(?) - Gazlıgöl’ün kuzeyinden Eğret - Yeniceköy - Cumalı - Kadımürsel - Kırkpınar ve civarı - Kayalar - Döğer - Deperoğlan Gediği - Kuzviran’dan dönüş.

            1. Eğret ve Cumalı’da bulunan düşman kuvvetlerinin ordugâhlarında değişiklik görülmemiştir.

            2. Yeniceköy’den henüz ayrılmış 300 metreyi aşkın uzunlukta bir düşman taburu saat 09.40’ta Altıntaş - Afyon şosesi üzerinde hareket hâlinde görülmüştür. Ordugâhlarında değişiklik yoktur. Bu piyade taburunun 2 km kadar önünde yaklaşık 6 arabadan oluşan bir nakliye kolu da Afyon istikametine doğru hareket hâlinde görülmüştür.

            3. Kırkpınar - Kayalar - Döğer - Deperoğlan Gediği’nde bulunan düşman kuvvetlerinde değişiklik yoktur. Ordugâhları yerinde olduğu gibi Kırkpınar’dan Altıntaş - Afyon şosesine giden yollarda yürüyüş ve nakliye faaliyeti de yoktur. Kırkpınar’dan Döğer istikametine doğru giden 20 arabadan oluşan bir nakliye kolu görülmüştür.

            4. Düşman Kadımürsel’de Breguet Uçaklarına mahsus üç adet Besono çadırı kurmuş ve meydanı dikdörtgen şeklinde uzatmıştır.

            5. İhsaniye İstasyonu’nda yaklaşık 25 vagon görülmüştür. Vagonların üç - dört tanesi bir araya gelmiş hâldedir.

            6. Kuzviran üzerinden geçerken düşman topçusu uçağımıza beş şarapnel atmıştır.

            7. Bu keşif saat 11.00’de 12 Numaralı Uçak ile yapılmıştır.

    Yunanlıların ihtiyat kolordusunun hiçbir yerde görülmemesi üzerine Batı Cephesi Komutanı saat 12.30’da uçak bölüğünden Yunan ihtiyat grubunun tespitini, Döğer - Afyon demiryoluyla Gazlıgöl - Afyon - Altıntaş - Dumlupınar yollarındaki düşman faaliyetleri ile Tokuşlar - Çobanözü dolaylarında bulunan 5. Süvari Kolordusu hakkında bilgi istedi. Uçaklar ‘bugün de Yunan ihtiyat kolordusunun yerinde olduğunu yalnız bir trenin Döğer’den Afyon’a geldiğini’ bildirdiler…

            5. Süvari Kolordu komutam saat 08.30’da;… Altıntaş doğrultusunda düşmanın gelip gelmediğinin keşfettirilmesini… emretti. Kolordu Komutanının amacı düşman ihtiyat kolordusunun Afyon güneyinde yardıma gelmesini engellemek ve Kolorduyu Ayvalı - Balmahmut yönüne götürmektir.

            İzmir’de bulunan Küçük Asya Ordusu komutanı, cephede fiili müdahalede bulununcaya kadar Afyon bölgesindeki muharebelerin sevk ve idaresi salahiyetini önceden 1. Kolordu komutanına verdiğinden, 1. Kolordu komutanı da 7. Tümeni Balmahmut’a hareket ettirdi.  5.Tümen’in kuzey yanında Türklerin eline geçen Kazuçuran tepesi kesimindeki 5. Tümen birliklerini 13. Tümen birlikleriyle takviye ettirerek karşı taarruz yaptırdı ve tepe geri alındı. Kendi 5. Tümenini, 2. Kolordu emrine bırakarak ihtiyattaki 9. Tümenin Afyon’a gönderilmesini emretti.

    26 Ağustos 11:00... İzmir’deki Yunan Ordu Komutanı Hacıanesti’den haber gelmeyince Trikopis komutayı devraldı. Yunan ihtiyat tümenlerinden biri olan 7.Tümeni devreye soktu.

            9. Tümen Döğer’de bulunan 26. Alayından bir taburu trenle Afyon’a gönderdi. 7. 'Tümen de saat 17.00’de Balmabmut’a gelmişti.

            1. Kolordu komutanı ertesi gün (27 Ağustos) için verdiği emirde 1. ve 3. tümenler arasını 7. Tümen vasıtasıyla tahkim ve takviye etmek ve 9. Tümen’i Afyonkarahisar istinat noktasına memur etmek niyetinde idi.

            2. Kolordu durumu : 9. Tümeniyle Döğer, 13. Tümeniyle Ablak  dolaylarında ihtiyatta; 1. Kolordu emrine gönderdiği 7. Tümeni, Tmaztepe - Kırcaarslan - Çiğiltepe mevzilerini takviye ederek birinci hatta muharebede.

            Trikopis; İhsaniye'deki 9. Tümen'i de demiryolu ile Afyon'a taşımaya başlamakla beraber, 2.  Ordu karşısından da 4 tabur kadar bir kuvvet aldı.  O, bu kuvvetlerle 27 Ağustos günü duruma hâkim olacağı kanısındaydı. Halbuki Türk Komutanlığının elinde daha dört tümen ihtiyatı vardı. Sincanlı ovasında düşman gerisine çıkan Süvari Kolordusundan da 27 Ağustos günü büyük başarılar beklenebilirdi. Yunan'ın ihtiyatlarını topluca kullanmaması, onun başarı şansını azaltıyordu. Ayrıca hataları da devam ediyordu. Trikopis yeni getireceği kuvvetlerle 27 Ağustos günü duruma hâkim olacağını ümit ederken, 26 Ağustos akşamı saat 18.00'de İzmir'den gelen Başkomutanlık emri onu hayal kırıklığına uğrattı. Bu emirde Başkomutan; "2. Kolordu'nun, 15. Tümen'i de (Seyitgazi) emrine alarak, 28 Ağustos sabahı, Afyon kuzeyinden Bolvadin istikametinde karşı taarruz yapmasını, 1. Kolordunun da savunmasını" istiyordu. Bu hareket en geç Türk taarruzu ile beraber yapılmak şartı ile başarılı olabilirdi. Ayrıca 2. Kolordu'nun 7. Tümeni daha önce kullanılmıştı. 13. Tümenin bir kısmı ile (tahminen 1 alay) Kazuçuran Tepesi takviye edilmiş, 9. Tümen de trenle Afyon'a hareket etmek üzereydi. Bu durumda tümenlerin sabah taarruza başlamaları zaman açısından mümkün değildi. Taarruzu idare edecek olan 2. Kolordu Komutanı General Diyanis de taarruza 48 saat sonra başlayabileceğini bildirdi. General Trikopis taarruzdan vazgeçilmesini istedi ise de, Başkomutan Türk iradesine boyun eğmemek ve aktif hareket etmekte ısrar etti. 26 Ağustos akşamı Yunan sevk ve idaresi bir anarşiye doğru giderken…

            Hacıanesti'nin verdiği emir gerçekleşse idi Türk ordusu ikinci güne çok daha avantajlı durumla başlayacaktı. Çünkü, Yunan ordusu emir gereği karşı taarruza başlamış olsaydı, büyük kısmının gerisini, Türk ordusunun ağırlık merkezi bölgesinin önüne düşürmüş olacaktı. Kuzeyden 2. Ordu, güneyden 1. Ordu, batıdan da Süvari Kolordusunun etkisiyle kendiliğinden çember içine düşecekti. Böylece imha daha kısa sürede gerçekleşecekti. Ancak bu emri uygulayamadılar.

  

     Sabah uçak keşif raporu:

    Döğer mıntıkasıyla Altıntaş mıntıkasındaki ihtiyât grubunun keşfi için Pilot Mükerrem, Râsıd Yüzbaşı Kenan Efendiler sâat 07.00’da uçmuşlardır. Keşif raporu aşağıdadır.

    1. Keşif mıntıkasında tesbît edilen ordugâhlar eski vaziyeti muhâfaza ediyor.

    2. Keşif mıntıkasındaki yollarda hareketlilik görülmemiştir.

    3. Dünkü görülen meydân ve hangarların civârında başka çadır ve faâliyet görülmediğinden buranın sâhte tayyâre meydânı olması da muhtemeldir.

    4. Döğer’den İhsaniye’ye yirm beş vagonluk kadar bir tren geliyordu.

    5. İşbu keşif sâat 7.45 Sivrhisar tayyâresiyle icrâ edilmiştir.

    

    Akşam uçak keşif raporu:

    Afyon’un güney ve batısına gönderilen uçak, sisin yoğunluğundan bir şey göremeyerek dönmüştür. Pilot Mükerrem ve Rasıt Hamdi’nin Döğer -Altıntaş bölgesinin keşfi hakkındaki keşif raporu aşağıda sunulmuştur.

    1. Takip edilen istikamet: Çay - Bostanlı - İntepe arasından Dinar - Gazlıgöl - Eğret - Yeniceköy - Altıntaş - Sarıbeyli - Kadımürsel – Kırkpınar Kayalar - Döğer - Köroğlu Kalesi’nden dönüş.

    4. Gazlıgöl İstasyonu’nda yeniden büyük beyaz bir çadır kurulmuştur. İstasyonda çok fazla kalabalık ve çok sayıda vagon görülmüştür. Gazlıgöl’den Afyon’a yaklaşık 40 vagonluk bir tren gidiyordu. Gazlıgöl’ün doğu ve batısındaki çeşitli istikametlerden istasyona doğru yük hayvanları gelmektedir.

    5. Eğret, Yeniceköy, Cumalı, Kırkpınar ve Kayalar’daki ordugâhlar eski durumlarını koruyor. Yalnız bu ordugâhlarda her zaman görülen faaliyet görülmemiştir.

    6. Döğer’deki eski ordugâh yerindedir. Ordugâhın etrafında yoğun faaliyet ve çok sayıda hayvan vardır.

    7. Altıntaş - Araplı Çiftliği, Altıntaş - Dumlupınar yollarında faaliyet ve hareket görülmemiştir. Bu bölge çok sisli olduğundan ilerileri görmek mümkün olmamıştır. Ancak her köyün üzerinden gözetleme yapılabilmiştir.

    8. Döğer’in doğusundaki ve Köroğlu Kalesi’ndeki düşman bölgesinde bulunan ormanlar tamamen yanmıştır.

    9. Bu keşif saat 17.45’te Sivrihisar Uçağıyla yapılmıştır.

Sonraki Bölüm

Milli Mücadelede Eğret Günlüğü - 3

 

Günlüğün bu 3. bölümünde iki tarafın taarruz hazırlıklarıyla geçen 2,5 aylık dönem anlatılır.

Günlüğün önceki bölümü 

12 HAZİRAN 1922

    Başkomutan Gazi Mustafa Kemal Büyük Taarruza karar verdi.

 

25 HAZİRAN 1922

    Yunan Başkomutanlığı emriyle Güney ve Kuzey Grupları ile Tümenler Birliği teşkilâtı lağvedildi…

     Böylece, 2. Kolordu ; 2., 7., 9. ve 13. Tümenler, bağımsız 31. ve iki taburlu 34. Alay’dan oluştu.

    Bu değişiklikler, 2 Temmuz 1922’de uygulanacaktı.

    Ayrıca Türkler, Afyon bölgesine taarruz ederlerse, ordu buna müdahale edinceye kadar, karşı tedbirlerin alınması görevi, 1. Kolordu Komutanı General Trikopis’e verildi.

26 HAZİRAN 1922

    II. Ordu Keşif Müfrezesi; 26 Haziran 1922'de, Döger-Altıntaş Gazlıgöl bölgesinde yaptığı keşifte; Sarıcaova'da iki alay ve nakliye kolları tespit etmiştir. Kayalar'da 2 Tümen, Kırkpınar'ın güneybatısında 1 tümen gözlemlemiştir. Beyce köyünde 1 alay, Eğret'te 1 süvari alayı ve 4 topçu bataryası görülmüştür. Cumali'de 3-4 batarya ve Gazlıgöl istasyonu güneyinde çadırdan kurulu bir alaylık ordugâh tespit edilmiştir. Aynı gün sabahı, Cephe Bölüğü yaptığı keşifte; Kazviran-Simlitepe arasında 1 alay görülmüştür. Simlitepe-Türkmenbaba ve güney bölgesinde 1 tümen, Çakıllı kuzeyinde 1 tabur tespit edilmiştir. Bu tarihli emir, Batı Cephesi Komutanlığı gelen keşif raporları Erkan-ı Harbiye-i Umumiye Riyasetine göndermiş, anında Fevzi Paşa ve Mustafa Kemal Paşa'nın bilgisine sunulmuştur.

 

3 TEMMUZ 1922

    Temmuz başlarında Yunanlıların Anadolu’dan Trakya’ya bazı alaylar naklederek İstanbul’u işgal maksadıyla Çatalca hududunda yığınak yaptığı… bu maksatla Altıntaş ve Döğer mıntıkasında bulunan ihtiyat grubundan bazı aksamın kuzeye nakledildiği bilgisi alındı.

    Batı Cephesi Komutanlığı taarruz plânına göre; 2. Kolordu Büyük Taarruz başlayıncaya kadar Emirdağ bölgesinde bulunacaktı. Kolordu’nun görevi; Döğer bölgesindeki Yunan ihtiyat tümenlerinin Emirdağ yöresinde belirebilecek taarruzlarını karşılamak, ya da Döğer istikametinde ilerleyerek bu bölgedeki ihtiyatlardan bir kısmının asıl savaş alanını takviyesine engel olmaya çalışacaktı.

    Başkomutan direktifine göre de; 2. Kolordu iki tümeniyle Akarçay güneyinde cephe genel ihtiyatına alınırsa, Yunanlıların  Akarçay merkezinde gelişebilecek bir taarruzuna, en kısa zamanda karşı koyulmuş olunacak, eğer Yunan ihtiyat tümenleri, Döğer üzerinden 2. Orduyu, kuzeyden kuşatacak şekilde kullanılırsa, 2. Kolordu asıl taarruz grubunun doğu yanını koruyacak ve asıl savaş alanındaki başarıyı sağlayacak şekilde muharebelere katılacaktı. 2. Ordu kuzeyinden beklenen Yunan kuşatması tehlike gösterirse, 2. Kolordu Akarçay kuzeyine geçirilerek, bu bölgede kullanılacaktı.

 

6 TEMMUZ 1922

    Genelkurmayın “Düşman taarruzu Dinar istikametinde olursa” sorusuna Cephe Komutanlığının cevabı:

    …Şayet Dinar dolaylarına en az iki tümen gibi bir kuvvet ayırırlarsa Akarçay güneyini bağımsız tümenlere bırakarak 1. Kolordu’yu da kuzeye almak suretiyle onun Afyon grubuna karşı Döğer genel istikâmetinde asıl taarruzu yönelteceğiz… 

    Yunanlılar, yalnız Kocaeli bölgesine Trakya’dan getirebileceği bir tümeni de ekleyerek taarruz ederse, asıl taarruz, Çay - Afyon yolu ile Sandıklı - Afyon yolu arasından yapılırken, kuvvetlerin bir kısmıyla Döğer doğrultusunda kuşatmaya geçilebilir…

    Yunanlılar, Dinar ve daha batısındaki hedeflere büyük kuvvetlerle ilerlerse, Akarçay güneyini bağımsız tümenlere bırakarak asıl kuvvetlerle Döğer genel doğrultusunda taarruza geçilecektir.

9 TEMMUZ 1922

    Yunan Başkomutan İzmir’e döndü.

     Bugünkü uçak keşif raporu:
    1. Gazlıgöl İstasyonu’nda yirmi kadar konik çadır ile nakliye faaliyeti görülmüştür.
    2. Eğret’in kuzeydoğusunda ve güneyinde bir alaylık kamufle ordugâh vardır.
    3. Yenice’de iki alaylık ordugâh köyün güneyinde ve kuzeydoğusundadır. Bunlar da oldukça kamufledir. Köyün ortasında portatif büyük beyaz bir çadır ile köyün etrâfında bundan daha küçük aynı şekilde birkaç çadır görülmüştür.
    4. Cumalı’da köyün etrafında uçaktan görünmemek için pek çok dar hendekler kazılmış ve birkaç uzun kamufle ordugâh vardır. Buradaki düşman birliklerinin köyden istifâde ettiği düşünülmektedir.
    13. İşbu keşif sâat 10.30’da İsmet tayyâresiyle icrâ’ edilmişdir efendim.

 

17 TEMMUZ 1922

    2. Ordu’nun Cephe Komutanlığına verdiği cevap:

    …Cephenin Eskişehir, Döğer ve Akarçay güneyi kesimlerinden yapılabilecek yarma hareketlerinin fayda ve sakıncalarını inceleyen ordu komutanı, en uygun yarma taarruz istikametinin Döğer olabileceğini ve böylece düşmanın Eskişehir - Afyon Gruplarının irtibatının kesilerek parça parça yok edileceğini…

 

23 TEMMUZ 1922

    Hava keşif raporu:
    Takip edilen istikamet: Akşehir - Çavdarlı - Gazlıgöl - Eğret - Yenice - Cumalı - Kadımürsel - Kırkpınar - Kayalar - Döğer - İhsaniye - Karacadağ - Çay. Sonra Akşehir’e dönüş.
    2. Gazlıgöl’de 15 - 20 kadar konik çadır görülmüştür. 30 vagonluk tren Afyon’dan Gazlıgöl’e geliyordu.
    3. Gazlıgöl’ün hemen doğusunda (Dinar olması muhtemel) bir köyde daha önce dört kurşuni baraka vardı. Bunlardan büyük ve üzerleri yeşil olan gizlenmiş beş baraka daha yapılmıştır. Köyün etrafında da uçaktan korunmak için yeniden hendekler kazılmıştır. Köyün ve barakaların etrafında aaliyet çoktur.
    4. Gazlıgöl’den sonraki Bekleme civarında bulunan köyde iki baumann çadırı ve gizlenmiş muntazam ordugâh vardır. Bunun karargâh olması muhtemeldir.
    5. Eğret’te bulunan alay eski yerindedir.
    6. Yenice’de biri köyün doğusunda biri de batı açığında iki alay ordugâhı ile birkaç gizlenmiş küçük ordugâh vardır.
    7. Cumalı’da bir topçu ordugâhı vardır. Toplar gizlenmiş olduğundan miktar ve kuvvetini tespit edemedim. Bunlar dört grup hâlindedir. Çevresi çayırdır. Çayırda çok sayıda hayvan ve askere ait konik çadırlar vardır.
    15. Bu keşif saat 07.30’da Sivrihisar uçağıyla yapılmıştır.

 

26 TEMMUZ 1922

    1. Ordu’nun Cephe Komutanlığına verdiği cevap:

    Ordunun taarruz planı özetle… Asıl kuvvetlerle (10-11. piyade tümeni, 5. Süvari Kolordusu) Akarçay güneyinden, 2. Ordu birlikleriyle de cepheden taarruzla Gazlıgöl - Belce kesimine ilerleyerek düşmanın iki kolordusunu (1. ve 2. Kolordular) ezmek ve bu kuvvetleri Afyon - İzmir demiryolundan ayırarak kuzeye atmaktır…

    Düşman ihtiyat kuvvetlerinden alayları ile  Susuz, Cumalı ve Eğret’te bulunan düşmanın 7. fırkası, Eğret - Araplı çiftliği - Balmahmut - Garipçe yolu ile 35 km. lik sıkı bir yürüyüşle ikinci gün sabahı Küçükkalecik mıntıkasına yetişerek İkinci gün sabahleyin ve öğleye doğru muharebeye iştirak edebilir. Alaylarıyla Beyköy - Belcemeşe ve Karacaahmet’te bulunan 13. Fırka’sı Belce - Küçükcorca - Çakırköy yolu ile 38 km. katederek ikinci gün öğleden sonraki muharebeye iştirak edebilir.

    Bu arada, Yunanlılar, kontrolleri altında bulundurdukları Anadolu topraklarındaki Türk halkına işkenceler yapıyor, mal can ve kutsal varlıklarına insafsızca saldırıyorlardı.

 

1 AĞUSTOS 1922

     Yunan kuvvetleri durumu:

    Cephe ihtiyatı 2. Kolordu, karargâhı ve bağlı birlikleriyle Gazlıgöl’de, 7. Tümen Eğret’te, 9. Tümen Döğer’de, 13. Tümen Ablak’ta idiler.

    1. Kolordu Komutam; General Trikopis

    1. Tümen Komutam; General Franko

    12. Tümen Komutanı; Albay Kollodopulas

    2. Kolordu Komutam; General Diyenis

    13. Tümen Komutanı; Albay Gardikas

    7. Tümen Komutanı; Albay Krisopulos

    Ağustos 1922 başında Yunan tarafının halka zorla yaptırdığı …”Döğer şarkı-Resulbaba sırtlarından geçerek Dumlupınar’a” uzanan üçüncü bir mevzii… daha vardı.

 

2 AĞUSTOS 1922

    Uçak keşif raporu:
    Takip edilen istikamet: Akşehir - Bolvadin - İscekarahisar - Gazlıgöl - Sarıcaova - Kayalar - Kırkpınar - Sarıbeyli - Altıntaş - Yeniceköy - Cumalı - Eğret - Gazlıgöl - Çalışlar üzerinden dönüş.
    1. Kunduzlu civarında bir alaylık piyade ordugâhı vardır. Gazlıgöl’de az miktarda çadır vardır.
    2. Sarıcaova civarında bir alaylık gizlenmiş ordugâh vardır. Döğer’deki nakliye parkı yerindedir.
    3. Kayalar’da, güneye doğru düzlükte iki alay, Kırkpınar ile Kırkpınar’ın batısındaki iki alay piyade kuvveti yerindedir.
    4. Muratlar’da bir taburluk ordugâh vardır. Sınıfı(?) belirlenememiştir.
    5. Cumalı’da bir alaylık, Yeniceköy’de bir alaylık, Eğret’te bir alaylık ordugâh yerindedir. Altıntaş’ta kuvvet yoktur.
    6. Düşmanın tahkimat hattının gerisinde, Afyon’un doğusundaki kuvvetlerde değişiklik ve faaliyet yoktur. Dönüşte düşman topçusu Gazlıgöl civarında ateş etmiştir.
    7. Bu keşif saat 07.00’de 10 Numaralı uçak ile yapılmıştır

 

6 AĞUSTOS 1922

    Toplanma harekatı başladığı sırada düşman bir grubuyla Eskişehir mıntıkasında, bir grubuyla Afyon mıntıkasında ve bir grubuyla bu iki grubun orta gerisinde Altıntaş ve Döğer mıntıkasında idi. Bu son grup ihtiyat kuvvetleriydi ve nasıl hareket edeceği çok önemliydi…

    Cephe Komutanlığının taarruz planı:

    …2. Ordunun vaktinde ileri mevzilere yanaşması ve 1. Ordunun taarruzundan daha evvel ve özellikle düşmanın Afyon grubunun kuzey kanadına karşı taarruzî faaliyete geçmesi icab edecektir…

    I. Ordu Komutanı birliklerine ve 2. Ordudan emrine girecek kolordulara aşağıdaki yazılı emrini verdi:

    Düşmanın Döğer bölgesindeki ihtiyatları (2. Kolordusu) ile kuzeyden gelecek diğer kuvvetlerinin istikamet ve hareketlerini keşif ile muharebe meydanına yetiştirmelerini geciktirmek…

    1. Ordunun taarruz muhtırası:

    İkinci Ordunun kuzeyde yapacağı harekâtla,  taarruzumuzun ikinci günü  güneyde düşmanın 6-7 fırkasıyla muharebe edeceğimiz hesap ve tahmin olunmuştur.

    Bu esnada düşmanın ihtiyat grubunun (7, 9 . ve  13. Fırkalar)  şöyle hareket edeceği düşünülmektedir:

    Akarçaydan itibaren Çiğiltepe’ye kadar olan mıntıkada düşmanın 1. 4. fırkaları bulunmaktadır. Binaenaleyh Sülün şimali-Çiğiltepe hattına karşı düşmana katiyen hissettirilmeden cenuptan yapılacak bir taarruzda taarruzun ilk gününde karşımızda ancak düşmanın iki fırkası (1. ve 4.) ile bir müstakil alayı (49. alay) bulunacaktır. 2.Ordu tarafından yapılacak cesurane taarruzlarla düşmanın 12. 5. ve 9. fırkaları tespit olunduğu takdirde; alaylarıyla Susuz, Cumalı ve Eğret’te bulunan 7. fırkası “Eğret-Araplı Çiftliği-Balmahmut- Garipçe” yoluyla ve 35 km’lik sıkı bir yürüyüşle ikinci gün sabahı Küçükkalecik mıntıkasına yetişerek ikinci gün sabahleyin veya öğleye doğru muharebeye iştirak edebilir. Alaylarıyla Belcemeşe, Beyköy ve Karacahmet’te bulunan 13. fırkası “Hasanköy-Küçükçorca-Çakırsaz” yoluyla 38 km. katederek ikinci gün öğleden sonraki muharebeye iştirak edebilir.

    İhtiyat Kolordusu bölgeye en yakın olan 7. ve 13. Tümenleri ile en erken 1,5 gün sonra takviye edebilir. 9. Tümeni ile iki günlük yürüyüşten sonra (50 km.) ancak taarruzun üçüncü günü takviye edebilir.

    Süvari kolordusundan beklenen vazife şunlardır :

Düşmanın Döğer mıntıkasmdaki ihtiyat grubunun (2. Kolordu) ve kuzeyden getirebileceği diğer kuvvetlerin istikamet-i hareketlerini uzaktan keşfederek muharebe meydanına yetişmelerini geciktirmek.

    Toplanma harekatı başladığı sırada düşman bir grubuyla Eskişehir mıntıkasında, bir grubuyla Afyon mıntıkasında ve bir grubuyla bu iki grubun vasati gerisinde Altıntaş ve Döğer mıntıkasında idi. Bunlardan en ziyade haiz-i ehemmiyet olan ihtiyat grubunun…

 

8 AĞUSTOS 1922

    II. Ordu Komutanlığının hazırlıkları:

    2. Ordu emrinde kalacak olan 3. ve 6. Kolordularla 1. Ordu bölgesinde toplanmayı örtmek, karşısındaki düşmanı tespit etmek, düşmanın Afyon grubunun kuzey yanına veya Döğer istikametinde taarruz etmek…

 

14 AĞUSTOS 1922

    4. Kolordu Komutanlığı taarruz emri:

    Düşmanın son konuşlanışı hakkında mevcut malumata göre … Döğer ve Altıntaş havalisinde bulunan 7.9.13. fırkalardan mürekkep ihtiyat grubunun yer değiştirdiği hakkında henüz bir malumat olmamıştır…

 

17 AĞUSTOS 1922

    Uçak keşif raporu:
    Takip edilen istikamet: Akşehir - Bolvadin - Dinar - Gazlıgöl - Hamam -Eğret - Yeniceköy - Cumalı - Sarıbeyli - Kırkpınar - Kayır - Döğer - KöroğluKalesi - Samanlıdağ - Bayat - Aziziye - Sultandağı kuzeyinden Akşehir’edönüş.
    1. Gazlıgöl İstasyonu’ndaki konik çadırlarda değişiklik yoktur.İ stasyondan bir tren Hamam’a geliyordu.
    2. Hamam beklemesinde dört otomobil, Hamam önünde dört – beş otomobil ve faaliyet vardır.
    3. Eğret’in doğusunda daha önce bulunan alay yerindedir. Eğret’in batısında bir alay ordugâhı vardır. Bu ordugâh açıkta ve çadırları koniktir. Buradaki birliklerin talim yaptığı görülmüştür.
    4. Yenice’nin doğusundaki ve Yenice köyünün batısından geçen derenin kuzeyindeki alaylar eski yerindedir.
    5. Cumalı’daki alay eski yerindedir.
    15. Bu keşif saat 08.10’da 10 Numaralı uçak ile yapılmıştır.

 

20 AĞUSTOS 1922

    20/21 Ağustos gecesi, harp oyunu şeklinde taarruz plânları, bir defa daha bütün inceliklerine kadar anlatıldı ve görüşüldü.

    Yunanlıların dikkatini kuzeye çekmek için 25 Ağustos 1922 sabahı 2. Ordunun taarruza başlamasına ve asıl taarruzun 26 Ağustos sabahı 1. Ordu cephesinden yapılmasına karar verilmişti. Fakat Batı Cephesi Kurmay Bşkanı Kur. Alb. Asım (Orgeneral Gündüz) : “ 2. Ordu zayıftır.  25 Ağustos 1922 günü yapacağı taarruz bir sonuç vermez. Düşman da maksadımızı anlamış olur. Ve baskın tesiri kaybolur. Bunun için bütün cepheden aynı zamanda taarruza başlamamız uygun olur.” teklifinde bulundu. Başkomutanlıkça bu görüş uygun bulunarak taarruzun 26 Ağustos sabahı bütün cephelerden birden başlaması ve taarruz saatine kadar harekâtın gizliliğine çok önem verilmesi emredildi.

 

22 AĞUSTOS 1922

    Batı Cephesi Komutanlığı, Cephe Uçak Bölüğü Komutanlığına şu yazılı emri verdi:
Yarın 23 Ağustos 1922 sabahı aşağıdaki düşman bölgesinde hava keşfi yapılacaktır.
    1. Çay - Çavdarlı - İscekarahisar - Kunduzlu - Beyköy - Döğer - Kayalar - Kırkpınar - Kadımürsel - Altıntaş - Muratlar - Karacaahmet - Cumalı - Yeniceköy - Eğret - İhsaniye - Gazlıgöl.
    2. Afyon’un güney ve batı bölgesi - Sinirköy - Çakırsaz arasında düşman tahkimatları.

    Görev:

    a) Döğer - Altıntaş bölgesinde ihtiyat grubunda değişiklik var mıdır? Ne aşamadadır? Bu kuvvetler nerede toplanmıştır?
    b) Afyon’un güneydoğu ve güneybatısındaki düşman hatları gerisinde yoğunluk var mıdır ve eskisine göre ne derecededir?
    c) Sinirköy ile Çakırsaz arasında düşman tahkimatı var mıdır ve ne durumdadır?
    3. Savaş uçakları, Bolvadin - Çay - Şuhut - Sandıklı bölgesinde düşman keşfine engel olacaklardır. 22 Ağustos 1922

            Batı Cephesi Komutanı Adına

            Kurmay Başkanı

 

23 AĞUSTOS 1922

    Batı Cephesi Komutanlığı, Cephe Uçak Bölüğü Komutanlığına şu yazılı emri verdi:
    Yarın 24 Ağustos 1922’de aşağıda belirtilen düşman bölgesinde hava keşfi yapılacaktır.
    1. Çay - Bolvadin - Döğer - Muratlar - Eğret - Yeniceköy - Altıntaş - Kadımürsel - Kırkpınar - Kayalar - Deperoğlan Gediği - Çörez Boğazı - Kırka- Akin - İspas - Cevizli - Seyitgazi ve civarı.
    2. Çay - Çavdarlı - Çalışlar - İscekarahisar - Bostanlı - Sinirtepe - Karaviran - Köroğlu Kalesi - Demirli - Beyköy - İhsaniye - Gazlıgöl - Akarca - Kutluca - Anbanaz - Susuz.
    3. Çay - Deper - Afyon’un güneyindeki birinci ve ikinci tahkimat hatları- Tilkikırı Beli - Hasan Beli - Ahırdağı - Elvanpaşa - Dumlupınar.

    Görev:

    a) Döğer - Altıntaş bölgesindeki düşman ihtiyat grubunda değişiklik var mıdır?
    b) Seyitgazi - Sarıcaova bölgesindeki düşman kuvvetlerinde değişiklik var mıdır?
    c) Afyon’un doğusundaki düşmanın durumunda değişiklik var mıdır?
    ç) Afyon’un güney ve batı bölgesindeki düşman ile Dumlupınar ve Elvanpaşa bölgesinde bulunan düşmanın durumu nedir?
    4. En önemli görev düşman ihtiyat grubunun durumunu tespit etmektir.
    5. Savaş uçaklarımız keşif uçaklarımızı korumalı ve düşman uçaklarının bölgemizde dolaşmasına engel olmalıdır.
    6. 23 Ağustos 1922’de yazılmıştır.

            Batı Cephesi Komutanı Adına

            Kurmay Başkanı

    2.Ordu Komutanlığına ise şu cephe emri yazıldı:
    1.Düşmanın Döğer havalisindeki ihtiyat grubunun vaziyeti ve harekatı hakkında üç günden beri tayyare keşfi olmamıştır. Bu grup hakkında hemen bilgi tedarikine önem verilmelidir.
    …….

            saat 19.30

            Garp Cephesi Kumandanı İsmet

 

24 AĞUSTOS 1922

    Yunan komutanlarınca Türklerin … taarruza hazırlandığı öğrenilmiş fakat önem verilmemiştir. Afyon’daki Yunan 1. Kolordu Komutam yalnız 22 Ağustos 1922’de tümenlerine daha dikkatli olmalarını bildirmiş ve 24 Ağustos 1922’de ihtiyattaki 2. Yunan kolordusunun Eğret’ te bulunan 7. Tümeni’nden 22. Alayı Balmahmut’a getirterek 1. Tümen emrine vermiştir. 25 Ağustos’ta da Afyon’daki hastahaneleri tahliyeye başlattı.

    4. Kolordunun son hazırlıkları: Düşmanın… Döğer ve Altıntaş yöresinde bulunan 7, 9. ve 13. tümenlerinden kurulu ihtiyat grubunun yer değiştirdiği hakkında henüz bir bilgi alınamamıştır.

    Uçak keşif raporu:

    Takip edilen istikamet: İntepe - Bostanlı arasından Gazlıgöl - Eğret -Yeniceköy - Cumalı - Sarıbeyli - Kadımürsel - Kırkpınar - Kayalar - Döğer - Deperoğlan Gediği - Karacadağ - Dönüş.
    1. Döğer - Karapınar - Kayalar bölgesindeki düşman ordugâhlarının durumunda değişiklik yoktur.
    2. Eğret’teki iki alaylık ordugâh yerindedir.
    3. Yeniceköy’deki iki alaylık ordugâh ile Cumalı’daki bir alaylık ordugâh yerindedir. Değişiklik yoktur.
    4. Sarıbeyli’deki topçu ordugâhında değişiklik yoktur.
    12. Keşif bölgesindeki farklı istikametlere giden yollarda hafif nakliye faaliyeti vardır. Eğret’ten Araplı Çiftliği’ne doğru hareket hâlinde 20 kadar araba görülmüştür.
    13. Bu keşif saat 08.00’de Sivrihisar uçağıyla yapılmıştır.

25 AĞUSTOS 1922

    Cephe Komutanlığının taarruz emri:

    …  2 nci Ordu’nun 26 Ağustos 1922 günü için asıl vazifesi Afyon doğu cephesindeki düşmanın 12. ve 5. Tümenleriyle düşman ihtiyat grubunu taarruz harekâtıyla tespit ve işgal etmektir…

    I. Ordu Komutanlığının son hazırlıkları:

    … 2 . Ordu, Afyon doğusundaki ve ihtiyatta bulunan düşman taarruzla tespit ve işgal edecektir…

    5.  Kolordu;… 26 Ağustos sabahı Sincan ovasına ilerleyerek 1. Kolordu karşısındaki düşmanın sağ yan ve gerilerine taarruz edecek, Balmahmut - Dumlupınar arasında demir yolunu takip edecek, Altıntaş - Döğer bölgesindeki düşmanın ihtiyat grubuna ve Uşak’taki grubuna karşı keşif ve emniyet görevleri yapacaktır…

    5.Süvari Kolordu Komutanı Fahrettin Paşa saat 19.00’da , 2. Süvari Tümen Komutanına  şu yazılı emri gönderdi:

1. Alınan Ordu emrine göre, 5’inci Kolordu Komutanlığına aşağıdaki görevler verilmiştir:

a. 25 Ağustos 1922 gecesi Kırka - Alemdartepe – Başağaç  hattıyla, Hacettepe arasındaki Sıçanlı Ovası’na   hâkim Ahur Dağı geçitlerine ilerleyecek,

b. 26 Ağustos 1922 sabahı Sıçanlı Ovası’na ilerleyerek 1. Kolordunun karşısındaki düşmanın sağ baş ve gerilerine taarruz edecek,

c. Balmahmut – Dumlupınar arasındaki demir yolu hattını çeşitli yerlerden tahrip edecek,

d. Altıntaş - Eğret - Döğer bölgesindeki düşman ihtiyat grubuyla, Uşak Grubuna karşı keşif ve emniyet görevlerini ifa edecektir.

2. 1. ve 14. Süvari Tümenlerinin 7 sayılı Kolordu emrindeki görevleri geçerlidir. 2. Süvari Tümeni, Kırka - Çayhisar hattına 26 Ağustos 1922 sabahı yaklaşacak ve Kolordu ile irtibat kuracaktır.

3. Ordu emrinin yukarıda yer alan (b,c,d) maddelerindeki görevlerin icra tarzı hakkında ayrıca emir verilecektir.

    Bugün Yunan 1. Tümen karargâhıyla bağlı birlikleri ve 7. Tümen’in 22.  Piyade Alayı Balmahmut’taydı…

    Türk Ordusu’nun 25 Ağustos 1922 akşamına kadar aldığı bilgiler de gerçeğe uygundu. Yalnız, 7. Tümen’den bir alayın Balmahmut’a geldiği öğrenilmişti.  25 Ağustos 1922 uçak keşif raporlarından da Döğer bölgesindeki Yunan ihtiyat kolordusunun eski yerlerinde, ordugâhlarında bulunduğu, yollarda fazla bir gidiş geliş olmadığı öğrenilmişti….

    2.ordu karşısındaki yunan birlikleri:

İhtiyatta bulunan 2. Kolordu, karargâh ve bağlı birlikleriyle Gazgöl, 7. Tümeniyle Eğret, 9. Tümeniyle Döğer, 13. Tümeniyle Ablak bölgesinde bulunuyordu.

    Taarruz ihtimalini aklına bile getirmeyen Trikopis 25/26 gecesi Afyonkarahisar’da düzenlenen bir baloya katılmıştı.

    1. Kolordu Komutanı Trikopis, gerek uçak keşifleri gerekse casuslar vasıtasıyla Türk ordusundaki bu toplanma faaliyetlerini fark etmişse de Türk kuvvetlerinin gerçek sayısını tespit edememiş ve büyük bir taarruz beklememişti. İhtiyati tedbir olarak yalnızca 2. Kolordunun Eğret’te bulunan 7. Tümenini 25 Ağustos’ta güneye, Balmahmut istikametinde yürüyüşe geçirmek ve hastanelerdeki ağır hastaların İzmir’e tahliyeleri tedbirlerini aldırmıştı.

    1 inci Ordu karşısında mevzide bulunan düşman kuvveti iki piyade tümeni ile, bir müstakil alaydan ibaretti. Bir tesadüf eseri olarak 4. Kolordu'nun karşısında 4. Yunan Tümeni, 1. Kolordu'nun karşısında da 1. Yunan Tümeni bulunuyordu. Düşmana karşı büyük bir üstünlük sağlanmış olmakla beraber, kuzeyde Eğret, İhsaniye bölgesindeki  2. Yunan Kolordusu, güneyde 1.  Ordu karşısına getirildiği takdirde, düşman mevzilerini yarmak güç, belki de imkânsız i olacaktı. Düşman ise ancak bu kuvvetin bir tümenini yürüyüşe  geçirmişti.

    Duruma göre karar verecek olan Yunan ordusu  Başkomutanı Hacıanesti, cephenin uzağında İzmir'de idi. Bu da Yunanlıların en büyük hatası idi. Hacıanesti uzakta kaldığını takdir ederek, ihtiyattaki kolordunun kullanılma yetkisini de 1. Kolordu Komutanı Trikopis'e vermişti.  İşte Trikopis ihtiyattan bir tümeni güneye kaydırmayı bu yetkiye dayanarak  yapmıştı.  Ancak bu yetersiz ve yarım bir tedbirdi. Trikopis,  Başkomutan'ın hakiki maksadını bilmiyordu. Türk taarruzu geliştikten sonra ihtiyattaki diğer iki tümenin de güneye getirilmesini başkomutandan isteyecektir. Başkomutanın asıl maksadı ise 2. gün anlaşılacaktı.

    Aslında Yunan Ordusu teyakkuz halindeydi Saldırının yapılacağına emindiler fakat Türklerin planlarına hakim olmadıkları anlaşılıyor. Yunan Ordusu Başkomutanı Hacıanestis ile Afyon'da bulunan Trikopis'in Gazlıgöl'de bulanan General Diyenis arasında da ciddi bir kopukluk söz konusuydu.

    Sabah uçak keşif raporu:

    Takip edilen istikamet: Bolvadin - Gazlıgöl - Eğret - Yeniceköy -Cumalı - Sarıbeyli - Kadımürsel - Kırkpınar ve civarı - Kayalar - Döğer -Deperoğlan - Çörez Boğazı - Kırka - Akin - Seyit Suyunu takiben Seyitgazive civarı - Dönüş.

    1. Eğret’te bulunan bir piyade alayı ile süvari alayı ordugâhlarında artma ve azalma olmadığı gibi faaliyet de yoktur.

    2. Yeniceköy’de iki, Cumalı’da bir alaylık düşman ordugâhlarında değişiklik yoktur.

    3. Sarıbeyli’deki düşman topçusu yerindedir.

    10. Bu keşif saat 08.00’de Sivrihisar uçağıyla yapılmıştır.

 

    Akşam uçak keşif raporu:

    Altıntaş - Döğer bölgesindeki düşman ihtiyat grubunun keşfi için Pilot Mükerrem ve Rasıt Hamdi Efendiler saat 17.00’de uçmuşlardır. Keşif sonucu aşağıda sunulmuştur:

    1. Eğret - Yeniceköy - Sarıbeyli - Cumalı - Kırkpınar - Kayalar - Döğer’deki ordugâhların durumunda değişiklik yoktur. Gazlıgöl’den bir tren Afyon’a doğru hareket hâlindedir.

    6. Bu keşif saat 18.00’de yapılmıştır.

   

    Sonraki Bölüm