Gecmisten Gunumuze Egret İdaresi-6

 

    1942'ye takılıp kalmamak lazım, ne olduysa oldu; resmiyette Nahiye merkezi, ama pratikte Nahiyeliğin kendisi Eğret'ten uçtu gitti. Biz şimdi yaklaşık bir asır öteden faydasız bir döğünme içindeyiz; lakin o günün Eğret halkının böyle düşündüğünü sanmıyorum. Hatta gerçekten genç Hicri Müdürle tatsızlık yaşadılarsa, ilk zaman ondan kurtulduklarına sevinmiş bile olabilirler. Dövünme faslı, işlerinin halli için karda kışta İhsaniye'ye gitmek zorunda kaldıklarında başlamıştır.

    Aslında günlük hayatta bundan başka bir değişiklik olmadı. Yüzyıl başından hatta daha öncesinden beri Afyon istikametine çalışan at arabasıyla dolmuşçuluk hizmetine yeni bir hat daha eklenmiş oldu. Çünkü resmi işler için Nahiye Müdürü'nün bulunduğu İhsaniye'ye gitmek gerekiyordu. 

    Hayatın diğer alanlarında Eğret'te her şey normal akışına devam etti. Daha doğrusu 12 yıl önceki hale geri dönüldü. Köy Kanunu çıkarıldıktan sonra seçim yapılıp yapılmadığını bilemiyoruz. Kaynaklarda yerel seçimlerin yalnız Belediye kısmından bahsediliyor, Muhtarlık ve İhtiyar Heyeti seçimleriyle ilgili bir şey yok. 1946'daki çok partili sisteme kadar köylerde yerel yönetim seçimi yapılmamış olabilir. O halde eski nöbetleşe atama sisteminin devam ettirildiğini varsayacağız. Bundan Muhtarlık görevlerinin de kısa sürdüğünü çıkarabiliriz. 

    1942 yılında Eyüp Aydın'ın Eğret Muhtarı olduğunu belirtmiştik. 1946'daki ilk seçimli Muhtarlığı Delimamın Ali Soydan kazandığına dair bir bilgi var. İkisinin arasında Muhtarlıkla vazifelendirilen bir kaç isim daha olduğu söyleniyor. Görevlerin ne kadar kısa süreli olduğu buradan anlaşılsın. Bu yılların kısa süreli Muhtarlarından biri Çakır Osman Erdem imiş. 1924-46 arasında 10 civarında tahmin edilen muhtardan sadece üçünün adını biliyoruz, sosyal hafızamız ne kadar zayıf...

    Arada kimler gelip geçtiyse, üzerine düşeni yapmış, Eğret'in rutin köy işlerini yürütmüşler. Kısaca Koruma denilen destivancı, korucu, bekçi ile ekili köy arazisi ve mahsulü ziyana karşı koruma amaçlı sistemin bu dönemde oturtulduğunu düşünüyorum. Ayrıca asırlarca yürürlükte bulunan Cami-i Şerif Vakfı da bu dönemde Hayır Cemiyeti'ne dönüşmüş olmalıdır. Bu iki sistem aracılığıyla Eğret köyünün günlük yaşantısı kontrol altına alınırken, birlikte iş yapma azmi de sürdürülmüştür. Yine Nahiye kurulurken onun yan kuruluşu gibi Jandarma Karakolu getirilmişti. Allahtan Nahiye Merkezini naklederken yanında Karakolu da götürmeyip Eğret'te bırakmışlar. Bunun, köyde nizamı sağlamada olumlu etkisi her daim görülmüş. İşte Muhtarın işini kolaylaştıran bu üç temel kurumu zikretmezsek hikaye eksik kalır.

    Bir başka husus da köydeki imar meselesidir. Yunan gittikten sonra 1930'a kadar süren ekonomik kriz, kuraklık ve durgunluk var. Nahiye kurulduğu yıl ile birlikte Eğret'in fiziki olarak kendine yetmediği görüldü. Yeni ev, dam, samanlıklara ihtiyaç vardı. Galipbey Caddesinin iki yanı başta olmak üzere köyün Alagır ve Bunar yönündeki uçlarında vatandaşa 'yurt yeri' adıyla arsalar temin edildi. Bu, 1930 yılında başlayıp günümüze kadar her dönem sürdürülen önemli bir idari tasarruftur.

    1930 yılı ile birlikte küresel ekonomik kriz ve yerel kuraklık sarmalından çıkılıp nispeten iyileşme sürecine girildiğine bir örnek olarak Varlık Vergisinin Eğret'e uygulanışını gösterebiliriz. Nahiye naklinin yapıldığı sene çıkarılan bu uygulama aslında azınlıklar içindi, ama zengin Türkler'e de yansıtıldı. Köylere ise büyük çiftçilerden en az 500'er lira tahsil etmekle... Eğret köyünde 7 'büyük çiftçi' tespit edilmiş. Bu isimler kim tarafından ve neye göre belirlendi acaba? İnsanın aklına gelmiyor değil; acaba Hicri Müdür ile sürtüşmenin asıl sebebi bu muydu, diye... Lakin  Varlık Vergisinin nakil kararından sonraya rastlaması bu olasılığı boşa düşürüyor.

    1946 seçimlerine gelelim. Genel anlamda düşünüldüğünde ilk çok partili seçim olarak tarihe geçmiştir. Eğret özelinde ise belirlenmiş ilk Muhtarlık seçiminin yapıldığı tarih oluyor. Genel seçimlerden sonra, öne alınan belediye seçimleri kapsamında Eğret'teki İhtiyar Heyeti seçimi de var. Dediğim gibi, 1946'dan önce köyde Muhtarlık seçimi yapıldığına yönelik veri yok.

    Bu seçimin ayrıntısını da bilmiyoruz; çoklu aday var mıydı, varsa kimlerdi, adları bir partiyle anılıyor muydu, kullanılan oyların dağılımı, sonuçlar vs... Tek bildiğimiz, Delimamın Ali Soydan'ın Muhtar seçildiği, pek de çalışma fırsatı bulamadan görevinden azledildiği ve yerine azası Aliefe, Ali Tüplek'in getirildiği... Emaneten aldığı vazifeyi tamamladıktan sonra Aliefe sonraki 1950 seçimine bizzat girerek kazanıyor. Bu seçimde kimi yendiğini bilemiyoruz. Böylece Aliefe toplam yedi yıl kadar Eğret köyü Muhtarı olmuştur.

    Planı, tasarısı ne zaman yapılmış olursa olsun, Aliefe döneminin en önemli eseri, planlı 3 derslikli İlkokul binasıdır. İlave ve bölmelerle beş dersliğe çıkarılan kapasitesi sayesinde Eğret İlkokulunda 5 yıllık öğretimde görülen bütün aksaklıklar ortadan kaldırılıyor. O küçük bina, yeni okul yapılana kadar yaklaşık 20 yıl İlkokul olarak hizmet verecek, 1969'dan itibaren ise yine Aliefe'nin çabasıyla Ortaokul'a çevrilecektir.

    1955 yılında yapılan seçimleri Tıraka Abdurrahman Zenger kazandı. Muhtar adaylarının partisi yoktu, ama önceki Muhtarın CHP, yeni kazananın da DP'li olduğu herkesçe biliniyordu. Tıraka'nın İhtiyar Heyeti, yani azalarını mühürlerinden okuyabiliriz: Osman Koç, Eyüp Çetin, Şükrü Dadak, Ahmet Yaman... Listeye Kel Ömer Öncül'ü de ekleyelim...

 

    Karar defteri bugüne ulaşabildiği için Tıraka döneminde yapılanları ayrıntısıyla biliyoruz. Başta yeni hamam inşaatı, eski hamam çıkıntılarının açık artırmayla satılması, ihtiyacı olana yurt yeri/arsa satılması, damızlık boğa ve atlara bakıcı görevlendirme ve onlara yem satın alma, Aşiret Yörüklerine dağın uygun yerlerini otlakiye ücreti karşılığında kiralama, köy tüzel kişiliğine ait ziraat makinelerinin verimli kullanılmasını sağlama ve sonunda onları satma, bütçe hazırlama, salgı salma, angarya çıkarma ve bol bol ceza yazma... Evet köylü cezalardan illallah demiş...

    Tıraka döneminden vatandaşın memnuniyetsizliği sadece cezalarla ilgili değilmiş. O günleri yaşayanlardan dinlediğime göre Abdurrahman Zenger'in yönetimi çok despotça bulunuyormuş. 'Dıktator' diyorlar onun için. Uygulamalarının zulme varıp dayandığını söyleyenler bile var, hatta insan onuruna yakışmayacak şeyler yaparmış. Boyunduruktan öküzü çıkarıp sahibini koşmak gibi... ve bütün bunları özellikle ahalinin gözü önünde yapıp edermiş... Olayları geniş çaplı değerlendirebilen birisinin yorumuna göre, Tıraka bütün bu hoyratlıkları zamanın İktidar davranışlarına paralel olarak gerçekleştiriyordu... Gerçi bunun faturası Eğretliler tarafından kesildi, Tıraka bundan sonra gireceği hiç bir seçimden umduğunu bulamayacaktır.

    Tıraka Abdurrahman Zenger'in seçimle elde ettiği Eğret Köyü Muhtarlık görevinin sonunu getirememesinin sebebi böyle davranışları değildir, Eğret'in idari statüsünde yapılan değişikliktir. Hatırlanacağı üzere 1942'de Eğret Nahiye merkezi İhsaniye köyüne taşınmıştı. 15 yıl boyunca Eğret Köyü İhsaniye'deki Eğret Nahiyesine bağlı kaldı. 1958 başında yapılan referandum ile Eğretliler köylerinde belediye kurulmasına karar verdiler. Artık Eğret Kasabası İhsaniye Kazasına bağlı olacaktı, zira İhsaniye de ilçe yapılmıştı. Bir yıl içinde gerçekleşen bu iki olayın birbiriyle ne kadar ilişkili olduğunu inceleyeceğiz...

Gecmisten Gunumuze Egret İdaresi-5 (Hicri Müdür)

 

    Konu uzayacak demiştim. Dört beş yazı olarak planladığım seri on bölümü bulacağa benzer. Bugün hesapta olmayan bir hususa ek var...

    Eğret Nahiye merkezinin Eğret köyünden Belcemeşe'ye nakli olayının hangi Müdür zamanında gerçekleştiğiyle ilgili bilinmezlik vardı. Bu yüzden söylentiye dayalı, 'Eğretlilerle takışan Müdür' meçhul  bir kişilik olarak duruyor, olay da gerçeklikten uzaklaşıp hayali bir hüviyet kazanıyordu.

    Bugün yazının altında bir yorum gördüm. Anonim bir hesaptan yapılan bu yorumda kısaca Nahiye Müdürünün adı Hicri Seçkiner olarak açıklanıyordu. Bu ismi daha önce duydum, ama hakkında başka hiç bir bilgi bulamamıştım. Ümitsizce tekrar ararken, kişinin tam adı Mustafa Hicri Seçkiner olduğunu öğrendim.* İşte bundan sonra  yeni ve önemli bilgilere ulaştık.

    İki isimli kişilerin genelde kullandıkları bir isim yanında diğer isimlerinin sadece baş harfi yazılır. Lakin insanlar kullanılmayan diğer adını bilmeyip onu sadece herkesçe bilinen ismiyle çağırırlar. M. Hicri Seçkiner de böyle, Mustafa'sı bilinmiyor, herkes ona Hicri diye hitap ediyor. Eğret'e Nahiye Müdürü olarak atanıyor ve Eğretliler Hicri Müdür diyorlar...

    Hicri Bey'in Eğret'e ne zaman geldiği meçhul, fakat 1936 sonrası olduğu kesindir. Çünkü büyük oğlu bu tarihte Antep'te doğduğuna göre orada yaşıyorlar. 1916 doğumlu olan Hicri Bey ilk çocuğu doğduğunda henüz 20 yaşındadır, bu tarihten önceki yıl Samiye Hanım ile evlendiği düşünülüyor.

    Mustafa Hicri Bey'in öğrenim hayatı Cumhuriyet'in ilk yıllarına denk geliyor, bu yüzden onu Cumhuriyet'in yetiştirdiği ilk kuşaktan saymalıyız. Öğrenimi tamamlandıktan sonra evlenmiş ve ilk çocuğu doğduktan sonra da ilk görevi olan Eğret Nahiye Müdürlüğüne başladığı düşünülüyor. Böyle olunca, ihtimal Eğret'in ikinci Müdürüdür. Öyle değilse bile ilk Müdür olmadığı kesindir. Bununla beraber doğum tarihleri dışındaki her şeyin farazi olduğunu unutmamak lazım. Buna göre Antep, Hicri Bey'in ilk görev yeri de olabilir. 20 yaşında oraya atanıp bir kaç yıl sonra 1939-40 gibi Eğret'e nakli de pekala mümkündür...

    Eşi Samiye Hanım da öğretmenmiş. Lakin Eğret'teki görevleri sırasında öğretmenlik yapıp yapmadığı bilinmiyor. O dönemde Eğret Köyü İlkokulu 3 sınıflıydı ve mektep binası yoktu, Gocacami yanındaki Medrese dersliklerinde öğretim veriliyordu. O yıllardaki bir bayan öğretmene dair herhangi bir şey işitmedim.

Kesin olan bir şey var ki Eğret'e geldiklerinde büyük oğulları Yücel yanlarındaydı. Sonra onun üç kardeşi daha olmuş; yaş sırasına göre isimleri Tuna, Oral ve Osman... Tuna'nın doğum tarihini bulamadım ancak Oral, Nisan 1942'de doğmuş. Nahiye nakli kararının 28 Mayıs'ta çıktığını hesaba katarsak Oral Seçkiner'in Eğret'te doğduğu aşikardır. O halde ağabeyi Tuna'nın da Eğret doğumlu olduğunu düşünebiliriz. En küçükleri Osman ise 1950 İzmir doğumlu, onun bizim köyle alakası yok...

    En büyük oğulları, ileride spor, siyaset ve devlet adamı olarak ülke hafızasına yerleşecek olan Yücel Seçkiner'dir, 2019'da vefat etti. Hakkındaki bir yazıdan** İlkokulu Afyonkarahisar'da okuduğunu öğrendim. 1936 doğumlu Yücel, Nahiye merkezi naklinde altı yaşında olup okul çağına henüz girmek üzere bulunduğundan, İlkokulu İhsaniye'de okumuş olmalıdır. Yine de nakil macerasından aklında bir şeyler kalmış olması muhtemeldir, 6 yaşındaki çocuk bir çok şeyi hatırlar. Rahmetli, Eğretli biriyle konuşurken bile bundan hiç söz etmemiş. Hadi nakil olayını ve Eğret'teki günlerini unuttu diyelim, İlkokulu okuduğu İhsaniye köyü o sırada Eğret Nahiye merkezi idi, oradan bile bir şeyler tutturabilirdi...

    Kendisini tanıyanlar Mustafa Hicri Seçkiner'in sporu ve sporcuyu çok sevdiğini, atletik bir beden yapısına sahip olduğunu söylüyorlar. Yücel Seçkiner'in mühim bir spor adamı olmasında babasının bu özelliğinin de payı bulunabilir. 

    Hatırlanacak olursa, türbe tekmeleyen bir Nahiye Müdüründen bahsetmiştim. Hacı İbrahim Türbesi başında dua edenleri görünce delirmiş gibi basbas bağırmış ve türbeye tekme atmaya kalkmış. Bu olaydan sonra Müdürün yürüyüşünün değiştiği, tepik atar gibi adım attığını söylüyorlar. Gayet sağlıklı bir bedene sahip olduğu belirtilen Hicri Müdür, bu bahsedilen kişi olmadığı anlaşılıyor.

    Bununla beraber Nahiye merkezi naklinin Hicri Müdür zamanında gerçekleştiği kesindir. Eğretlilerle sürtüştüğü, gerçekse bunun sebebi ve kimlerle takıştığı da meçhul. O sırada köy Muhtarı Devrimbeşin Eyüp Aydın Ağa imiş. Onunla şahsi bir meselesi olabilir mi, zannetmem...

    Sağlığında ziyaret edilip karanlıkta kalan bütün sorulara cevap aranabilirdi, bu mümkün olmadı. Hicri Müdür 1994 yılında Ankara'da vefat etmiş...

    *Bu ve daha başka bilgileri aileden biri olan Fevzi Gülttekin'in şu blogundan aldım:  

        http://fevzigultekin.blogspot.com/2014/09/soyagacim_29.html

    ** https://anayurtgazetesi.com/haber/10494131/ucan-tegmenin-oykusu

Gecmisten Gunumuze Egret İdaresi-4

    

    Nahiye kurulduktan üç yıl sonra Cumhuriyetin 10. yıl kutlamaları vardı. Bütün yurtta coşkuyla kutlanması için tedbirler alınan bu etkinlikler hemen her merkezde fotoğraflandı. Tabi ki Eğret'te de... 29 Ekim 1933 gününe dair Eğret Nahiyesi'nde çekilen üç fotoğraf var elimizde. Bunların ikisi Nahiye merkezinde, yani Eğret'te; diğeri Karacahmet köyünde çekilmiş. Eğret'teki fotoğrafların biri Müdürlük binası önünde, diğeri köy meydanında çekilmiş, coşkulu Eğretlilerin arasında Nahiye Müdürü de bulunuyor. 12 yıl boyunca aynı Nahiye Müdürünün görev yaptığı düşünülemeyeceğine göre, 1933'te halkla bütünleşmiş mutlu mesut görünen Müdür ile Eğretlilerle büyük geçimsizlik yaşadığı söylenen Müdür farklı kişiler olmalıdır.

    Eğret Nahiye Müdürü diye açık kaynaklardan yaptığım arama sonucunda hiç bir isme ulaşamadım. Dolayısıyla 1930-1942 arasında görev yapan Nahiye Müdürlerinin kimliğini bilmiyoruz. Müdürün kim olduğunun da pek önemi yok aslında. Giriştiği son iş sebebiyle sürekli kendisinden bahsediyoruz, malum olaya bakalım...

    28 Mayıs 1942 tarihinde İçişleri Bakanlığı 17357. Genelgesini yayınladı. Eğretlilerin ve nahiyeye bağlı köylülerin hiç birinin bundan haberi yoktu, ki bu gayet doğaldır, ama bu genelge kendilerini doğrudan ilgilendiriyordu. Zira Eğret Nahiye merkezi böylece Belcemeşe (İhsaniye) köyüne taşınmış oluyordu.

    1942 yılı baharından yaza çıkarken öğrendikleri bu kararı Eğretlilerin nasıl karşıladığı bilinmiyor. Üzüldüler, sevindiler veya umursamadılar. Yalnız bize anlatılageldiği biçimiyle olayın gelişimi şöyleydi: "O zamana kadar Eğret Nahiyesi olan Anıtkaya, o yıllarda nahiye müdürü ile ters düşer. Yaşanan bir tartışmadan sonra nahiye müdürü, “Sizi İhsaniye’ye bağlar köy yaparım. O zaman görürsünüz ‘El mi yaman, Bey mi yaman’ kendinize gelin” der. Eğreltiler de, “Yap da görelim” der. Adam gider ve bir süre sonra gerçekten Eğret, nahiye iken İhsaniye’ye bağlı köy olur. Eğretlilerin inadı pahalıya patlar ama olan olmuştur."*

    Halkla takışan bir Müdür yahut Müdür ile inatlaşan halk... Anıtkayalılarca kabul görmüş bu anlatı çok inandırıcı gelmese de, ansızın çıkarılan genelge olayında mantıklı gerekçeler belirtilmemesi söylentiyi doğruluyor gibi...

    Aslında genelge metninden ve varsa onun dayanağı olabilecek rapor, dilekçe türü belgelerden haber yok. Sadece 'Belcemeşe daha merkezi yerde bulunması sebebiyle' böyle bir karar alındığı resmi olmayan yazılarda belirtilmiş. Nahiyeye bağlı köyler düşünüldüğünde Belcemeşe'nin Eğret'e göre daha merkezi bir konumda bulunduğu doğrudur. İnsanları işkillenmeye iten şey, böyle mantıklı bir gerekçeyi halka anlatıp kabul edilebilir ve vicdani meşruiyetle uygulamak varken, yangından mal kaçırır gibi bir işe girişilmesidir. Bu anlamda Nahiye taşıma olayını biraz daha incelemek gerekir.

    Hatırlanacağı üzere Eğret nahiyesi 1930'da üçlü kararname ile kurulmuştu. Kararname, kanun demektir ve bu kanunun altında Reisicumhur Gazi Mustafa Kemal'in imzası olduğu unutulmasın. 12 Yıl sonra Eğret hakkında yeni bir karar alınacaksa, bu yine kanun kadar kuvvetli bir usulle yapılmalı değil miydi. Neden sadece Bakan imzasının yeterli olduğu genelge yoluna gidildi? Bunun cevabı açıktır, çünkü yasal bir düzenleme yapılmıyordu. Eğret köyünün statüsünde bir değişiklik yapılmamıştı.

    Nasıl yani, bu genelge ile Eğret'in nahiyeliği alınıp İhsaniye'ye verilmedi mi? Hayır, sadece Eğret Nahiye merkezi Belcemeşe'ye taşındı. Kararname ile kurulan Eğret Nahiyesine dokunamazlardı, hile-i şeriyye ile merkezi, yani büroyu Belcemeşe'ye taşıdık dediler.

    Mevzuata uygun bu ilüzyon sayesinde kağıt üzerinde Müdürlük bürosunu taşıdılar, ama gerçekte nahiyeliği çalıp gittiler. Bu olayda ismini bilmediğimiz Nahiye Müdürü baş aktör olabilir, Eğretlilerle ciddi bir didişme sonucu böyle bir işe girişmiş olabilir. Fakat Müdür de olsa birinin 'Ben halkla geçinemiyorum' bahanesiyle bir nahiyeliğin yerini değiştirebilme gücüne sahip olması da inanılmaz değil midir?

    İşin doğrusu özellikle Atatürk'ün ölümünden sonraki tek parti döneminde böyle keyfiliklere çokça rastlanıyordu. Kimseyi töhmet altında bırakmak istemem, fakat 17357 sayılı genelge altında kimin imzası var diye araştırırken ilginç bir durumla karşılaştım. 1942 yılının 6 Mayıs günü Faik Öztrak'tan boşalan İçişleri Bakanlığı koltuğuna Ahmet Fikri Tüzer getiriliyor. Tüzer, şimdi Bulgaristan toprakları içinde bulunan Şumnu'da 1878 yılında doğmuş olup uzun yıllardır Erzurum Milletvekili idi... Yeni Bakanın görevi de uzun sürmemiş, çünkü yüz gün sonra 16 Ağustos 1942'de vefat vefat etmiş. Yalnız kısa görev süresinin ilk haftaları içinde bahsettiğimiz genelgeyi imzalamış.

    Belcemeşeören diye adlandırılan mevki, aslında Döğer köyü arazisi içinde bulunmaktadır. 1887/88 yıllarında Balkan muhaciri 25 hanenin bu mevkiye yerleştirilmesiyle Belcemeşe köyü kurulmuş olur. 1930 yılında kurulan Eğret nahiyesine bağlanmış; 1935 nüfusu 438, 1940 sayımına göre ise 561'dir... Böyle mütevazi bir köy iken 1942 yılında yayınlanan İçişleri Bakanlığı genelgesiyle Eğret Nahiye merkezi Belcemeşe'ye nakledilmiştir...

    Bir ayrıntı daha var. Belcemeşe köylüleri buraya, şimdi Bulgaristan sınırları içinde bulunan Silistre vilayetinden gelmişler. Haritaya baktığınızda Şumnu ile Silistre'nin komşu olduğu anlaşılır; Kütahya Afyon gibi... Kısa bakanlık döneminin ilk genelgelerinden biri 17357 olmakla acaba Ahmet Fikri Tüzer Bey hemşerilik hukuku gözetmiş olabilir mi?

    Eğret Nahiyesi hangi saikle nakledilmiş olursa olsun, izahı güç bir uygulama olarak tarihteki yerini aldı. Güçlü bir yasal dayanakla (örneğin üçlü kararname ile) Belcemeşe/İhsaniye'de bir Nahiye teşkil edilebilir, Eğret Nahiyesi ilga edilerek köyleri de yeni Nahiyeye bağlanabilirdi. Neden bu yolu izlemediler? Çünkü 561 nüfuslu bir köyde nahiye kurmayı kimseye izah edemezlerdi. Bırak Cumhurreisini, Başvekili, Kabineyi, vicdan sahibi hiç bir vatandaşı buna ikna edemezlerdi...

    Bu olaya fazla zaman ayırdık, seri uzayacak gibi görünüyor. Fakat buna benzer akıldışı uygulamaları ileride ilçelik hususunda da göreceğiz. Belki de haksızlıkların ilki olduğu için şu olay önemlidir...



    * Anıtkaya Belediye Başkanı Remzi Kayır'ın 2011 yılında verdiği bir mülakattan...

Gecmisten Gunumuze Egret İdaresi-3

 

    Yunan işgali ve ondan Kurtuluş Savaşı  bütün ülkeyle birlikte Eğret için de dönüm noktası oldu. Bu savaşı verebilmek için yeni bir devlet inşası gerekiyordu bu esnada o da yapıldı. 1923 yılında Cumhuriyetin ilanıyla yeni devletin rejimi ortaya çıktı. Ardından siyasi, sosyal, ekonomik alanda inkılaplar birbirini izledi. 1924'te çıkarılan Köy Kanunu idari-hukuki alandaki yeniliklerden biridir.

    442 Sayılı Köy Kanunu ile köy kavramının tanımı, oluşumu ve yönetimi belirlenmiş, yönetimin bütün işleri en ince detayına kadar nizama bağlanmıştı. 1831 yılında başlatılan muhtarlık sistemi böylece ilk defa yazılı ve hukuki bir zemine oturmuş oluyordu. 

    Gerçi 1924'te ilk çıkarıldığında mükemmel bir kanun değildi, yıllar geçip uygulamada eksiklikler baş gösterdikçe yeni ilave ve değişikliklerle olgunlaştı. (1924-2024 arasındaki bir asırda tam 58 değişiklik yapılmış.)

    Kanun ilk çıktığında insanlarda 'inkılap' etkisi bırakacak köklü değişiklik izlenimi bıraktığını sanmıyorum. Daha önce bir köy nasıl idare ediliyorduysa onun yazılı hale getirilmesiydi, başka bir şey değil. Yine bir muhtar vardı, imam yönetimin doğal parçasıydı, imece, salgı, destivancı/korucu, otlakiye vb. kavram ve uygulamalar aynen duruyordu. Belki 'İhtiyar Heyeti' yeni oluşturulmuştu. Böylece Muhtar-ı Sani/İkinci Muhtar uygulamasından tamamen vazgeçilmiş oluyordu.

    Eğret'te 1924'ten sonraki Köy Kanunu yürürlüğüyle pratikte bir değişiklik olmadı, her şey eskisi gibi yürütülmeye devam edildi. Mesela muhtar yine atamayla yapıldı, seçimli sisteme geçilebilmesi yıllar sonraki kanun değişikliğiyle gerçekleşecek. Muhtarlık seçimleri başlayana kadar yine sülaleler arasında dönüşümlü görevlendirme yapıldığı düşünülüyor. Bununla beraber bu dönemde muhtarlık yapmış isimler hakkında bir şey bulamadım. 

    İlk yerel seçim 1930 yılında yapılmış, ancak bu seçimlere köylerin dahil edilip edilmediği bilinmiyor. Daha sonra 1934, 1938 ve 1942 yıllarında yapılanlar tek parti dönemine tesadüf ediyor. Eğer bu dönemde köylerde yerel seçim yapıldıysa 1934'te Hafız Mehmet Öztürk, 1938'de ise Devrimbeşin Eyüp Aydın'ın kazandığını söyleyebiliriz; çünkü anılan yılların muhtarları onlar olduğu kesin.

    Tam anlamıyla demokratik seçimden bahsedebilmek için 1946 yılındaki çok partili seçimi beklemek gerekecek. Yalnız ondan önce Eğret köyü idaresinde önemli kilometre taşı kabul edilen bir karar çıktı, evvela bunun üzerinde durmamız gerekiyor.

    O yıl, 1934'te İçişleri Bakanlığı çıkardığı bir kararnameyle Afyonkarahisar'daki bazı köylerde nahiye teşkilatı kurulmasını kararlaştırıyor. İki maddelik bu kararnameyle Çobanlar, Eğret, Davulga, Ümraniye, Çölovası ve Hocalar köyleri nahiye yapılıyor. 

    Bu tip kararnamelere ortak veya üçlü kararname deniliyor. Çünkü ilgili Bakan hazırlıyor, Başbakan imzalıyor, Cumhurbaşkanı da onaylıyor; üç imza ile çıktığı için böyle adlandırılmış. Bu kararnameyi zamanın İçişleri Bakanı Şükrü Kaya hazırlamış, Başbakan İsmet İnönü imzalamış ve son olarak Reisicumhur Gazi Mustafa Kemal de onaylamış. Önünde ve arkasında başka kararnameler de var, sırf Afyonkarahisar köyleriyle ilgili bir durum olmayıp başka beş vilayet köyleri de işin içinde; ancak 5678 sayılı bu kararname bizi ilgilendirdiği için önemsiyoruz.

    Bakanlık bürokratları ve Afyon'daki yerel temsilcileri tarafından araştırma ve incelemeler sonucunda nahiye yapılacak köyler belirlenmiştir, yoksa Şükrü Kaya'da, şu şu şu köylerde nahiye kurulması gerekir diye kendi kendine bir fikir oluşması düşünülemez. Bununla beraber böyle bir kararda önemli ikili ilişkilerin etkisi olabilir. 

    Misal, Köy Kanununun çıkarıldığı 1924 yılında, İstiklal Harbi kahramanlarından Fahrettin Paşa da Süvari Kolordusunun bu civarda verdiği şehitler anısına Eğret köyüne bir anıt diktiriyordu. Daha sonraki yıllarda, bir zamanlar elde kılıç düşman kovaladığı bu topraklara ilgisini hep sürdürdü, fırsat bulduğunda ziyaret etti. Adeta bir ayağı Eğret'te idi... Çoğu silah arkadaşı ile arası açılarak onları kendisinden uzaklaştırmış olan Reisicumhur Gazi Mustafa Kemal Paşa, Fahrettin Paşa ile sonuna kadar samimiyetini korumuştur. Bu yüzden Eğret'te nahiye teşkilinde Fahrettin Paşa'nın kayıtdışı bir etkisi olduğunu düşünüyorum.

    Eğret köyünde nahiye teşkili, onun idari statüsünde köklü bir değişiklik demekti. Bir defa nahiye merkezinin bulunduğu yerleşim, nüfusuna bakmaksızın, resmen kasaba kabul ediliyordu. İkinci olarak idarede yeni bir makam, yani Nahiye Müdürlüğü devreye girmişti. Ve son olarak artık Eğret Nahiyesinin bağlı köyleri vardı...

    Tespit edilebilen tarihi boyunca Eğret, zamanın ortalamasına göre hep kalabalık sayılabilecek bir nüfus barındırdı. Örneğin 1907 yılında 163 haneyle, Afyonkarahisar'ın mühim bir köyü idi; aynı yıl Eğret'i geçen sadece Çobanlar, Işıklar ve İsçehisar olmak üzere üç köy bulunuyordu. Nahiye kurulduğu 1930 yılı nüfusuna dair veri bulunmuyor; ama 1935 nüfus sayımında Eğret'te 1434 kişi yaşadığı tespit edilmiş. Bu büyük bir rakamdır. Nahiye kurulduktan sonra devletin gözünde kasaba hükmü kazanmıştır. Fakat böyle olmasaydı bile Eğret, fiilen kasaba vasfını üzerinde taşıyan bir köy gibiydi, çevrede de öyle tanındı.

    Nahiye teşkiliyle resmen kasaba hükmündeydi. Gerçi belediye kurulmadı, ama onun yerine daha ve daha önemli olmak üzere Nahiye Müdürlüğü vardı. Şu durumda Müdür, hiyerarşik olarak Muhtarın üzerindeydi. Bu, elbette yeni bir durumdu; ama idarede kargaşaya yol açmadı. Yine de belli bir huzursuzluk kaçınılmazdı...

    1924'teki Köy Kanunu ile imamın idaredeki müessiriyeti resmiyet kazandığını söylemiştik. O yüzlerce yıldır köy idaresinde etkili olduğu için hiç yadırganmadı. Yalnız aynı kanun ile köy öğretmeni de tıpkı imam gibi İhtiyar Heyetinin doğal üyesi kabul ediliyordu. 1928'den sonra köye muallim atanmasıyla bu yeni durumdaki aksaklıklar ortaya çıkmaya başladı. Çünkü köy öğretmenlerine ayrıca ve özellikle rejim temsilciliği görevi verilmişti. İnkılapların yerleşmesinde aktif rol oynayacaklar, böylece asli vazifeleri olan öğretmenlikten başka köyde fiilen devletin temsilcisi olacaklardı. İşte burada bazen köy idaresi ve çoğu zaman da halk ile sürtüşmeler başladı. Nahiye Müdürlüğü de köy öğretmenininki gibi yeni bir durumdu. Hem idarede hem de sosyal hayatta halk ile yönetici kaynaşması hiç bir zaman sağlanamadı. Fakat sonuçta Müdür, müdürdür; onun dediği olacak...

    İlk zamanlarda sadece inkılapların yerleşmesi ve batılı hayat tarzının savunucusu durumundaki Nahiye Müdürü ve Başöğretmen/Öğretmen, 1938'de Atatürk'ün ölümünden sonra ülkenin genel gidişatına paralel olarak tek parti rejiminin savunucusu oldular. İşte halk ile asıl sürtüşmenin bu dönemde yaşandığını söylüyorlar. Hacı İbrahim tekke/türbesini tekmelemeler, Eğretlinin inançlarıyla alay etmeler ve sair, ve sair...

    Nahiye kurulmasına dair 1930 tarihli kararda merkeze bağlı köylere dair bilgi bulunmuyor. Böyle ayrıntılar vilayet kayıtlarında olabilir, onlara da biz ulaşamadık. 1935 nüfus sayım dokümanlarında da böyle bir liste bulunmuyor. Elden geldiğince bu dokümanları tek tek inceleyerek Eğret Nahiyesine bağlı 13 köy tespit edebildim. Bu sayının çok az olduğunun, gerçeği yansıtmadığının farkındayım. 1940 Sayım cetvellerinde 22 köyü bulunduğuna göre beş yıl önce de en az o kadar olmalıydı. Dizgi ve baskı hatalarıyla gözden kaçan bazı köylerin listede kendine yer bulamadığını düşünüyorum.

    Çevre köyler bakımından Eğret çok eskiden beri Nahiye merkezi gibiydi. Cuma camisi burada olduğundan en azından haftada bir Eğret'e gelmek zorundaydılar. Cumartesi hafta pazarı ve malbazarının geçmişi hakkında bir kayıt bulunmuyor, sadece bazı köy merkezlerine hafta pazarlarının yaygınlaştırıldığına dair 19. yüzyıl ikinci yarısına tarihli bir belge var. Bu yüzden hafta pazarını en az 150 yıl önceye götürüp Cuma camisi ve namazıyla ilişkilendirebiliriz. Namaz için Eğret'e gelenler pazar ihtiyaçlarını da görüyorlardı. Bu yüzden Eğret'i bilmeyen ve buraya uğramayan çevre köy ahalisi yok gibiydi. İşte bütün bu köyler Nahiye olduktan sonra Eğret'e bağlanmış olmalıdır.

    Bu arada önceki dönemlerde muhtarlar vergi toplayıcılarına yardımcı olmakla görevliydiler. Cumhuriyetten sonra buna pek karışmadılar, Hükümet köylere gönderdiği Tahsildarlar eliyle bu işi yürüttü. Belki Tahsildarın konaklama ve iaşesi konusunda öncülük etmiştir. Ayrıca askere alma hususunda da Muhtar devreden çıkıyordu, 'Asker Kağadı' denilen celp yazılarını tebliğ ediyorlardı...

    Bu minval üzere Eğret Nahiye merkezinde 12 yıl geçti, 1942'ye geldik...

Geçmisten Gunumuze Egret İdaresi-2

 

    Padişah 2. Mahmut zamanında yapılan reformlar askeri alanla sınırlı değildi, idari anlamda da arayışlar vardı. Köy yönetimi de bunlardan biriydi. 1829 yılında İstanbul köyleri başta olmak üzere payitahta yakın başka köyleri de içine alan muhtarlık sisteminin pilot uygulaması başladı. Bundaki başarı test edilince 1831 yılında bunun bütün ülkeye genişletilmesine karar verildi. Böylece aynı yıl köylere ilk muhtar atamaları yapıldı.

    Muhtarlık atamalarında nüfus yoğunluğu, vergi yükü, arazi açısından genişliği gibi kriterlere göre köy büyükse iki muhtar, küçükse tek muhtar ataması yapılıyordu. Buna göre Eğret çift muhtar atanan köyler arasındaydı. Birinci Muhtar ve İkinci Muhtar biçiminde atanan muhtarların görev ve yetkilerine dair yazılı bir kaynağımız yok, sanırım bu Muhtar ve yardımcısı biçiminde anlaşılmıştı. Galiba bu atamayla daha önceden köy büyüklerinin gayrı resmi olarak yaptığı bütün işlere resmiyet kazandırılmış oldu. 

    Devletin ilk muhtar atamaları her ne kadar merkezden yapılmış olsa da onlar atanacak kişileri nereden bilsin, mutlaka yerel vilayet yetkililerinden bilgi almışlardır. Sonuçta Eğret Birinci muhtarı Hatiboğlu Ahmet, İkinci muhtarı da Eğretli Hüseyin oğlu Mehmet Ali olarak atandı. İkinci Muhtarın Küçük Eğret kaynaklı, Birinci Muhtarın da Molla Osman Aykaç'ın dedesi olduğunu daha önce çeşitli sebeplerle belirtmiştik.

    İlk muhtar atamalarındaki kriteri bilemiyoruz, temsil yeteneğine sahip köyün ileri gelenleri arasından seçmeye dikkat edilmiş olmalıdır. İkinci atamalar Tanzimat'ın ilanı sonrasına denk geliyor. 1839 yılında yapılan bu atamalarda çift muhtarlı köyler için yerleşik uygulama iki muhtarın yer değişimi şeklindeydi. Nitekim ilk atamanın Birinci Muhtarı Hatiboğlu Ahmet 1839'da Muhtar yardımcılığına çekildi. Eğretli Mehmet Ali ise vefat etti veya köyden ayrıldığı için asıl muhtarlığa yeni biri atandı; Hacılar sülalesinden İdris oğlu Hacı Ali... Bu da Davılcı Arif Azbay'ın büyük dedesidir...

    Tanzimat'tan sonraki atamalarda Muhtar ve yardımcısı için 500 ve 250 kuruşluk ücret de belirlenmiş. O gün için bu ücretler göstermelik veya ciddi anlamda bir gelir sayılabilir. İki asır öncenin ekonomik koşulları incelenerek buna karar verilsin...

    İkili muhtar uygulaması 19. yüzyıl sonuna kadar devam etmiş. 1898'deki muhtarlar Arapoğlu Hüseyin bin Mustafa (soyadı TOK olan Arapların dedesi) ile Resil bin Halil (Bidakge Resil Eser'in dedesi)dir. Bu tarihten sonraki belgelerde ikili Muhtar uygulamasına rastlamadım. Yalnız aşağıda bahsedeceğim 1921 tarihli toplu dilekçede muhtarlık mühründe 'Eğret Karyesi Muhtar-ı Evvel' ibaresi okunuyor. Bundan ikili muhtarlığın sonuna kadar devam ettiği çıkarılabilir mi bilmiyorum. Belki de sistemden vazgeçildi, ama mevcut mühürleri kullanmaya devam ettiler...

    Yalnız hem ikili hem de tek muhtar atamasının uygulandığı yaklaşık bir asırlık dönemde dikkatimizi çekmemiz gereken husus, sülaleler arasında münavebeye dikkat edilmesidir. Belki ilk atamalarda başka kriterlere bakılmıştır, ama sonraki dönemde muhtarlık görevlendirmeleri sıraya bindirilmiş gibi görünüyor. Bazı belgelerden isimlerini tespit edebildiğimiz muhtarlar ve sülaleleri şunlar: 1857'de İdris Ağa (Hacılar), 1904'te Hasan oğlu Mahmut (Guliz Osman Koç'un dedesi), 1907'de Hacımahmutoğlu Hacı Mehmet (Hafız Mehmet Öztürk'ün dedesi), 1908'de Gedikoğlu Hasan bin Halil (Hacı Efe, Hassönler), 1909'da Hacı Murat (Hacılar), 1910'da Hatipoğlu Hacı İbrahim bin Hasan (Gobaklar), 1912'de Veyisoğlu Hasan Hüseyin bin Ahmet (Körhoca İbrahim Varlı'nın emmisi), 1915'te Emirhanoğlu Ahmet bin Hüseyin (Hacıahmetler), 1921 Daldaloğlu Ömer bin Hüseyin (Ömerçavuş, Daldallar)...

    Yukarıdakiler belgelerden tespit edilebilenler, arada daha onlarca muhtarın görev yaptığı kesindir. Sadece bunlardan çıkarılabilecek sonuçlar var; muhtarlık süresi ve görevlendirmede sülalelere adil dağılım gibi... İlk görevlendirmelerden sonraki atamalar kısa süreli olduğu görülüyor; bir yıl, bilemedin iki yıl... Bunda daha fazla görevlendirme yapmaktan öte, uzun muhtarlık sebebiyle olası suistimallerin önüne geçme düşüncesi etkili olabilir. Voyvodalık ve Ağalık dönemlerinde zulme varan uygulamaları hatırlayalım...

    Dönüşümlü atamalar sayesinde Eğret'te her sülalenin muhtarlık yapması sağlandığına göre, kısa veya uzun muhtarlık dönemlerinin biri Hacı Kocaoğlu Ömer'e isabet etmelidir. Zira 19. yüzyıl kalabalık ailelerinden biri de Hacıkocalar... Bir de bugün bile hala muhtara 'Ayan' denildiği gerçeği var. Hacıkocaların Ömer muhtar atandıktan sonra köylünün ona 'Ayan' demesinden dolayı kalabalık sülalesine de Ayanoğlular denilmeye başlandı. Bugün Hacıgocalar adını kimse bilmez, ama Ayanoğlular malum...

    Muhtarlık sistemine geçildikten sonra bütün işler muhtara yıkılarak her şeyden tek sorumlu ve yetkili muhtar olmuş değildi. Yukarıda belirttiğimiz gibi, önceden gönüllü olarak yapılan faaliyetler resmileştirilmiş oldu. Yine köyde sosyal olarak önde görülen kimseler karar mekanizmasında bulunuyorlardı. 

    Mesela Cuma camisi imam hatibi sözü geçer durumdaydı. Gerçi dışarıdan gelen yetkililer herhangi bir odaya değil, Muhtar odasına konuyorlar; fakat işlerini yine eskisi gibi yürütüyorlardı. Doğum, ölüm, evlilik, miras paylaşımı, kişiler arası anlaşmazlık vb. hususlarda problem çözülüyor, kararın altına halktan şahitler yazılıyor; ama mutlaka muhtar ile imam görüşü alınarak adeta karara ortak ediliyorlardı. Bu konularda imam hiç bir zaman muhtardan ayrı tutulmadı. Belgelerde adı geçen Eğret imamlarının bazıları: 1885 Molla Mustafa, 1897 İbrahim bin Ali (Delimam), 1904 Ahmet Efendi (Mücellit Hoca), 1909, Halil İbrahim bin Osman, 1910 Halil Efendi ibni İbrahim, 1919 İbrahim Efendi bin Hacı Mehmet, 1921 Cemal Efendi bin Osman (Eğretli Cemal Hoca)... 1909-10'dan sonra camiler ikileştiği için imam sayısı çoğalıyor...

    Böbüdedenin Hasan Hüseyin muhtarlığı ile Mücellit Hocanın imamlığı bir dönem çakışmış. İşte o dönemde yaşayanlar köye ilk defa bir müezzin görevlendirmesine tanık oluyorlar. Olay şöyle gelişiyor: Camiye gitmekte olan Mücellit Hoca'nın yolu davılcı odasının önünden geçmektedir. Bir çalgıcı hem çalıyor hem söylüyor, ama sesi o biçim... Namaz çıkışında odaya dalar Hoca... Eğlenceli oda ahalisi bir hocanın böyle mekana gelmesine alışık değildir, çekinirler ama hürmette kusur da göstermezler. Hoş beşten sonra Hoca konuya girer. Meşhur çalgıcının Belceli Çaylıoğlu Hüseyin olduğunu öğrenmiştir, ona bu sesi daha hayırlı şeylerde kullanmasını söyleyerek camide müezzinlik teklif eder. Köyünde istişare ettikten sonra teklife cevap vereceğini söyler Hüseyin. Aradaki bir kaç günde Mücellit Hoca konuyu Muhtar Veyisoğlu Hasan Hüseyin'e açınca, Müezzinin ücretini (o günün tabiriyle hakını) kendisi bile karşılayabileceğini söylemiştir. Belce'den de olumlu haber gelince ilk Eğret Müezzini Çaylıoğlu Hüseyin vazifeye başlar. Sonradan Eğret'e yerleşen Müezzin Hüseyin, Böbüler (Kabadayı) sülalesinin dedesi olur. Ayrıca Müezzin'in oğlu Ömer Kabadayı'ya kızını verdiği için zamanın Muhtarı Hasan Hüseyin de diğer dedeleridir...

    İmamların muhtarla birlikte etkililiğine bir başka örnek olarak 1921 yılında işgalci Yunan makamlarına yazılan, beş köyün imam ve muhtarlarının imzaladığı ortak dilekçeyi gösterebiliriz. İşgalciler köylülerin bütün hayvan ve saman, yem, dene, tohumuna el koyduğundan halk ekin ekemez duruma gelmiş, ayrıca Yunan asker kaçakları çeteleşerek köylüleri bizar etmişlerdir. Çift hayvanları ile yiygi ve tohumluk denenin kendilerine iade edilmesiyle kaçaklar konusunda önlem alınmasını isteyen Osmanköy, Olucak, Cumalı, Susuzosmaniye ve Eğret köyü muhtar ve imamları bunu imza altına almışlar. Gerçi sonuç alınmıyor, ama imamların muhtarla birlikte köy yönetiminde söz sahibi olduklarını göstermesi açısından mühim bir belgedir.

    Tanzimatla birlikte vergi ve asker alma sisteminde de değişikliklere gidildi, fakat bu temelde bir değişiklik getirmedi. Redif askerlik sistemi hala devam ediyordu ve Eğret'teki her iki haneden birinin mutlaka askerde bir neferi bulunuyordu. Hayvan vergileri için belgeler tanzim edilir ve bu belgelerde belirlenen miktardaki vergi düzenli olarak toplanırdı. Mütareke yıllarında, işgalin hemen öncesinde bile vergi toplanması aksatılmadı...  Dolaksızların Çolakosman oğlu Salih'in 1911 yılında ödediği 38 kuruşluk vergi makbuz ile Kel Bekir zevcesi Kezban (Arapkızı, Gambırömer Haykır'ın anası)na ait 1920 yılında düzenlenmiş hayvan varlığını gösterir kayıt ilmühaberi bugüne kadar gelmiş.

    Hububat vergisini toplama işi yine imtiyazla birilerine veriliyordu, bunlara Ağa/Voyvoda yerine Mültezim deniliyordu. Köylü ise onu 'Öşürcü' olarak tanırdı. Harman kalktıktan sonra gelirler, muhtar ile işbirliği sonucu belirlenen miktarda vergiyi alıp depo/ambarlara yığarlardı. 

    Son dönem Eğret ile Olucak köylerinin vergisini aynı kişi toplarmış... 1920 yılına ait vergiler ambarlarda beklerken işgal gerçekleşince Gavur onları da talan ediyor. Kurtuluştan sonra yetkililer talan edilen buğday ve arpanın hesabını iki köyün ahalisinden sormaya kalkıyor, hatta geri istiyorlar. İnsaflı bir Kadı çıkıyor da takipsizlik kararı vererek zaten savaştan bitkin düşmüş Eğretli ve Olucaklıları bu vergi yükünden kurtarıyor...

    1922 kurtuluş ve 1923 yeni bir devlet kuruluşundan sonra Eğret köyünün idaresinde neler yaşandığına bakacağız...

Geçmişten Gunumuze Egret İdaresi-1

 

    Halk arasında anlatılagelen söylentilere göre Eğret Karyesinin tarihi Germiyanoğulları dönemine kadar gidiyor. Eğret Hanı ile aynı döneme zorlandığında bu kabul edilebilir bir fikir. Yalnız belgesel düşünüldüğünde eşitlemeyi Hacı İbrahim Zaviyesi'ne yapmak daha doğru olabilir. O vakit Eğret tarihini Osmanlılarla paralel işlemek gerekir. 

    Köyün idari olarak Osmanlıya bağlı olduğunun en eski belgeleri 16. yüzyıla ait. Hacı İbrahim Zaviyesinin vergiden muaf tutulduğuna dair ferman ile kırk yıl arayla tutulan iki tahrir defteri, köy ile ilgili kayıtlara geçen ilk belgeler kabul ediliyor. Buna göre 16. yüzyıl sonunda Eğret, 40 haneye dayanan nüfusu ve ciddi anlamda vergi toplanan ekonomik yapısıyla büyük bir köydür.

    Vergi toplama işi o dönem devlet-halk ilişkilerinin neredeyse tamamını oluşturuyordu. Sonra buna yargı, yani hukuk eklendi. Ne de olsa mülkün temeli adalettir, hukuk varsa devlet var... Şu durumda vergi ödenmesi ile, insanların birbiriyle ilişkilerindeki anlaşmazlıkları çözmek için idari sistem teşkili gerekiyordu. Yerele doğru genişleyen bu sistemde Eğret köyü Karahisar-ı Sahip'e bağlıydı. Sonraki dönem kayıtlarında Kırhisar nahiyesine bağlı olduğu anlaşılıyor. Sizin anlayacağınız, bizim köy başlangıçtan bugüne Afyonkarahisar'ın merkez kazasına bağlı bir köydür.

    Devletin yargı işleri Afyon Kadısı tarafından merkezde görülüyordu, ama çoğu zaman Kadı'nın gezici yardımcıları yoluyla mahallinde duruşmalar yapılıyordu. Yılın belli vakitlerin Eğret'e gelen Kadı vekili, birikmiş bütün hukuki sorunları çözüyordu.

    Vergi mevzuu ise bambaşka bir uygulamaydı. Köyün, bugünün tabiriyle vergi dilimi, yerel yönetim (kadı) ile birlikte belirleniyordu. Askeri ve mali olmak üzere iki bölümden oluşan bu vergi sisteminde, belirlenen miktarda asker ve üretilen hububat ile hayvan devlete ödenmek zorundaydı. Savaş zamanında askerler bizzat silah altına alınıyor, barış zamanı ise bunun karşılığında para yatırılıyordu. 

    Bütün bunların kargaşaya meydan vermeden, adil ve intizamlı yapılabilmesi için bir devlet temsilcisine ihtiyaç olunca, köylerde bu işi yürütmek üzere yetki devrine başlandı. Buna ayrıca özelleştirme, hizmet satın alma veya bazı kişilere imtiyaz verme de denilebilir. Sonuçta köylerde vergi toplama özel kişilerin eliyle yapılmaya başlandı.

    Vergi yetkililerine yerine ve dönemine göre çok çeşitli isimler veriliyordu. Afyon bölgesinde genellikle Voyvoda veya Ağa denildi. Hangisinin önce-sonra kullanıldığı bilinmiyor, Eğret söz konusu olunca adı en çok geçen 'Eğret Voyvodası Hacı Mehmet Ağa'dır. 1730'lu yılların belgelerinde adı sık geçiyor, bundan öğrendiğimize göre Afyon'da oturuyor ve hatırı sayılır bir kişi. Demek ki Voyvodalar Afyon'da oturuyor, ancak gerektiğinde Eğret'e geliyorlardı. Vergi toplama mevsimi harmandan sonra olacağından; genellikle güzün, Kasım'dan önce Eğret'e geldikleri düşünülebilir.

    Burada kayıtlara geçtiği kadarıyla 'Eğret Voyvodası Hacı Mehmet Ağa'nın isminde hem voyvoda hem de ağalık vasfı vurgulanıyor. Bundan bu belgelerin voyvodalıktan ağalık sistemine geçiş dönemine rastladığını çıkarabiliriz. 18. yüzyıldaki voyvodalık, 19. yüzyılda yerini ağalığa bırakmıştır. Bugün voyvoda tabiri tamamen unutulmuş, ama ağalık hala yaşamaktadır. Köy ağalığı, yahut Anıtkaya'da kullanıldığı haliyle 'ağa adam' tabiri zengin ve cömert kimselerin sıfatıdır. Ayrıca ağa kelimesinin iş sahibi, patron anlamı da bulunuyor. Bütün bu dil zenginliğini, vergi toplama hakkına sahip olan kimselere Ağa denilmesine borçluyuz.

    Köyde artık devletin temsilcisi Voyvoda idi... Voyvoda olsun Ağa olsun, vergiciler köylerdeki işlerini seçtiği bir temsilci eliyle yürüttüler. Bunlara da Kethüda kelimesinden bozma Kahya adı veriliyordu. Kahyalar yabancı da olabilir, ama bahse konu köy halkından seçilmesi Ağa için işleri kolaylaştırabilirdi. Bu yüzden kahyalar genellikle o köyden oluyordu. Cingenaliler (Saçan soyadlılar) ile Mihrioğlular (Eşit soyadlılar)ın ortak atası Osman Ağa bir belgede Kethüda/Kahya olarak anılıyor ve Aşağı Dandır ile bağlantısı var. O zamanki Eğret Ağasının aynı zamanda Aşağı Dandır Ağası olduğu ve ikisine birden Kahya Osman'ın nezaret ettiği düşünülebilir.

    Kahyaların köy idaresinde ne kadar söz sahibi oldukları meçhul, sadece ağanın işlerini takip ediyorlardı. Yetkileri olmasa da çok işlere müdahale ettikleri söylenebilir. Anıtkaya'da hala her işe burnunu sokan kimseler 'kahyası mısın!' yahut 'kahyası olma! sözleriyle uyarılır, hatta 'kel kahya'  alaylı ifadesine maruz kalırlar.

    Ağalar vergi toplama konusunda olsun, köyde devletin temsilciliği rolünde olsun bazen ölçüyü kaçırdıkları olurmuş. Zulmüyle öne çıkıp meşhur olan ağalar var, astığı astık kestiği kestik, köylüleri inim inim inletirlermiş. Böyle bir ağayı bir kaç köyün büyükleri birleşip kadıya şikayet ediyorlar. İçlerinde Eğret'ten üç kişi de bulunan bu heyetin maruzatı sonuç veriyor ve o zalim ağanın imtiyazı elinden alınıyor. 18. yüzyılda yaşanan bu olaydan ağaların büsbütün başıboş bırakılmadıklarını çıkarabiliriz.

    Başka bir şey daha çıkarılabilir bu olaydan, resmi olmasa da köylerde halkın ileri gelenlerinden oluşan hiyerarşik bir yönetim heyetinin bulunduğu... Eğret özelinde düşünürsek burada bir Cuma Camisi bulunduğu için zorunlu olarak her daim kadrolu bir hatip (imam) vardı. Vakit namazlarını kıldırmaktan başka, çevreden gelen cemaate cuma hutbesi irat ederdi. Düğünde nikah kıyar, çocuklara ad verir, cenazede veya diğer derneklerde mutlaka orada bulunan imam duası ile varlığını hissettirirdi. Sorulan her soruyu cevaplayarak Eğretlinin müşkülünü çözerdi. Kadı vekili yargılama için köye geldiğinde bilirkişi olarak ilk onun görüşüne başvururdu. Hatipler, Gobaklar ve Çakırların ortak sülale adı olan 'Hatiboğulları' isminin Cuma camisi hatipliği ile ilgili olduğu düşünülüyor... 

    Eğret özelinde baktığımızda Cuma Camisi imamından başka Hacı İbrahim Tekkesi, onun vakfı ve bir de Cami-i Şerif vakfı var. Tabi bunların yöneticileri aynı zamanda gayrı resmi olarak köyün yönetiminde de söz sahibi oluyorlardı. Herhangi bir müşkilde halk ilk onlara danışıyordu.

    Bir de köy büyüğü dediğimiz kimseler var. Başka bir vasfı olmamasına rağmen sırf yaşı ve tecrübesiyle öne çıkan böyle kişiler her devirde mutlaka vardır. Şimdilerde 'aksakal' tabir ediliyorlar. Sözü dinlenir, sakinleştirici, sorun çözücü, doğru sözlü böyle kimseleri de saymak lazım. 

    Köy içi ve çevresinde her zaman ortaya çıkabilecek küçük sorunları yerinde halletmek, kendiliğinden oluşan bu heyete düşerdi. Küsleri barıştırmak, tarlaları üleştirmek, kavgayı ayırmak, alacak verecek meselesi, desdivancı/korucu tutmak ve sair, ve sair... 

    Tekrar hatırlatalım, bütün bunların resmi yönü yok... Bu gayrı resmi köy idaresi asırlarca böyle sürdü, ta ki 1831 yılına kadar...

Deli Hatca

 

    Deli İmam'dan önceki Cuma Camii imam hatibi, Daldal Hüseyin'in torunu Molla Mustafa idi. Aslında öyle olmamasına rağmen Delimamın görevlendirme kararnamesinde 'emmizade' oldukları belirtilmiş. Bu kaydın sebebi çok açıktır, zira Daldal Hüseyin bir Veyisoğlu idi. Dolayısıyla halef selef Molla Mustafa ve Delimam ikisi Veyislerdendir, emmi çocukları sayılırlar...

    Delimam'ı zaten biliyoruz, Molla Mustafa'nın kimliğini de belirleyelim. O, Deli Veyis'in abisi, Haceli'nin de emmisidir... Bu kısa tanımlamadan sonra hikayesine devam edelim... 

    Molla Mustafa 1886 yılında vefat ettiğinde çocuğu yoktu; ancak karısı Satı Hanım hamileydi, bir süre sonra merhum kocasının oğlunu doğurdu. O günün ilginç adetlerinden birine göre, henüz doğmadan yetim kalan erkek çocuklara babasının adını veriyorlardı. Küçük Mustafa'nın adı böylece belirlenmiş oldu. 

    Yeri gelmişken Satı Hanımın kimliğine değinmek gerekirse, O da Arzımanoğulları/Hacılar diye bilinen bir başka kalabalık sülaleden Hacı Küçük Mehmet kızıdır. Kardeşleri ise Hacı Mustafa ile Hacı Murat... Sülalesi ve akrabaları şunun için önemli, kocasından yadigar kalan biricik oğluyla birlikte artık babasından kalan Hacıların yurdunda yaşayacaktır... 

    Hacıların yurdunda büyütüp yetiştirdiği oğlunu, yine kardeşi Hacı Mustafa'nın kızı Hatice ile everdi. Böylece hala dayı çocukları yeni bir yuva kurmuş oldu. Burada damat Mustafa'nın kardeşi olmadığı hatırlanacaktır, ama Hatice kalabalık bir aileden geliyordu. Dört kız ve bir oğlan olmak üzere beş kardeşler... Bunlardan (üvey kardeş) Fatma, Davılcı Arif Azbay eşi; Dudu, Sarı Şükrü Patlar'ın annesi; Fadime, Çil Mahmut Omak annesi; tek oğlan ise Hacınınibram (Halil İbrahim Azbay)dır...

    Hacınınibram'ın ev ile Satı Hanımın evi bu yüzden bitişikti, Şemşilerin evin hemen altında yan yana... Yalnız Satı Hanım oğlu Mustafa'yı everdikten sonra çok yaşamadı, vazifesini bitirmiş insanların huzuruyla öte dünyaya göçtü. Kendi adını verdikleri kız torununu görüp görmediğini bilmiyoruz, zira Hatice'nin doğum tarihini bulamadık. Bunun sebebini ileride öğreneceksiniz...

    Mustafa'nın askerliği 1905/1906 gibi başlaması lazım. O vakitlerin askere alma sistemine göre dört yıllık temel askerliğin ertelenmesi söz konusu olmuyordu. Ancak rediflik sisteminden tamamen vazgeçilmemişti, temel askerliğin bitiminden sonra 5-6 yıllık rediflik süreci başlıyordu. İşte bu dönem bedelini ödemek suretiyle bir kaç kez ertelenebiliyor, ayrıca aralara uzun izinler de girebiliyordu. Son dönemde 12 yıla varan uzun askerlik hikayelerinin sırrı buradadır. Ayrıca 1. Dünya savaşının başlamasıyla seferberlik ilan edildiği unutulmamalıdır. Seferberlikte eli silah tutan herkes askere alınıyor, silah altındakilerin terhisleri de durduruluyordu...

    Her ne hal ise, Molla Mustafa ile Satı Hanımın biricik oğulları 1915 yılında askerdeydi... Cihan harbinin meşhur Çanakkale cephesinde... Kayıtlara göre "... 3. Kolordu, 19. Fırka, 57. Alay, 1. Tabur, 3. Bölük Piyade Eri iken, Şehir Emaneti Mecrûhin Askeri Hastanesinde, 12 Ekim 1915 günü şehit oldu... "

    Hatice Hanım kocasının şehadetinden sonra kızıyla yapayalnız kaldı. Tıpkı otuz yıl önce halası ve kaynanası Satı Hanım gibi... Lakin onun kadar şanslı olabilecek mi bakalım...

    Birinci dünya savaşı boyunca çeşitli cephelerde savaşan Eğretli asker sayısı 250'den fazla, 300 civarında.... Bunların ancak 60'a yakını Eğret'e dönebilmiş, gerisi şehit ve bu şehitlerin çoğu da evliydi... Yani birdenbire şehit sayısına yakın dul kadın oluşmuştu Eğret'te... Bu, sosyal dokuyu bütünüyle etkileyecek büyük bir rakamdı... Bunca kadın nasıl geçinecek, yetimler karnını nasıl doyuracaktı... Neyse ki köylü açıkta kimseyi bırakmıyor, dul kadınları ikinci eş olarak bile olsa birilerinin nikahına veriyorlardı... Hatta yakın köylere verilmiş şehit dulları bile var... 

    Tabii bu konuda çocuksuz dullar daha şanslı oluyor... Hatice Hanımın bir başkasına varmamasında kızı Satı'nın ne kadar etkisi oldu bilemeyiz. Oysa dul kaldığında henüz 25 yaşındaydı. Dinibütün ve becerikli ve hatta varlıklı bir kadındı. Kızıyla birlikte kocasının Molla Mustafa'dan gelen malları ile, kaynanası Satı halasının Hacılar kaynaklı mallarının tek varisiydi. Ayrıca babası Hacıların Hacı Mustafa'dan çıkan kendi mallarını da düşünmek lazım. Bütün bunları ne kadar varlıklı olduğunu anlayabilesiniz diye sayıp döküyorum. Buna rağmen o dönemde neden kocaya varmadığı muamma... Belki de bütün bu mal mülkü sebebiyledir...

    Ve biricik kızı Satı da öldü... O dönemde çocuk ölümleri çok fazlaydı... Bakımsızlıktan, sağlığa önem verilmemesinden, sefaletten veya daha başka sebeplerden çocuklar ölüyor, hatta bunların kaydı bile yapılmıyordu. Zaten Satı'nın kütükte kaydı yok, öyle bir çocuğun varlığından ve ölümünden ancak canlı şahitlikler sayesinde haberdar olduk.

    Mal mülk yalan... Hakiki tek varlığı kızını da kaybedince Hatice hanımın dünyası yıkılmış. Bunca acıya tek başına dayanmaya çalışmış, ama yalnızlığın bizatihi kendisi ayrı bir dert... Hafiften aklını aldırmaya başlamış...

    Derken Eğret'te Yunan işgali... Bu kara günleri aydınlık geçiren Eğretli yoktur; ama henüz otuzunu yeni aşmış, talihin şehit kocasından ve taze kızından kopardığı bu yalnız kadın için dünya karardıkça kararmış... Ayrıntıya girmiyorum, Gavur etmediğini bırakmamış... İşte o anda, kalan aklı da giden Hatice Hanım, olmuş Deli Hatca... Gavur gittikten sonra da toparlayamamış kendini...

    Belki onun yaşadıklarını aklı başında birinin taşıması mümkün olmazdı. Aklını almakla Kader yükünü hafifleştirdi, bunu da bilemeyiz; bundan sonra Deli Hatca oradan oraya sürüklenecektir...

    Gerçi bedenen sağlamdır; ama şuur, irade, akıl gibi değerlerden yoksun olunca beden ne yapsın... Karnını doyurmak gibi en hayati ihtiyaçları için bile başkalarına muhtaç olmuş. Sık sık komşularına gider karnım aç dermiş. Allah'tan vefalı komşuları varmış da horlamamışlar... Şimdi düşünelim, evin damın var, tarla takga ziyadesiyle; lakin işte onlar da bir şeye yaramıyor, varlık içinde yüzerken aç kalıyorsun...

    Artık Deli Hatca ya... Akıl olmayınca, aklın almayacağı bazı davranışlar göstermesi kaçınılmaz oluyor... Evine girip çıkarken gocagapıyı kullanmıyor da, onun altına kendi oyduğu ve ancak kendisinin sığabildiği bir oyuktan sürünerek geçiyor. Aynı şekilde haney evine de merdivenden değil başka bir delikten giriyor. Çoğu vaktini geçirdiği fırında olur olmaz söyleniyor, kuzu pişireceğim diye eteğinde getirdiği kedileri fırına atıyor ve daha neler neler...

    Bütün bunlar aklı başında birinin yapacağı şeyler değil. Başkaları, elalem, konu komşu için de tahammül edilecek gibi değildir. Gelvelakin sözkonusu Deli Hatca olunca pek ses etmiyorlar. Sonuçta yakın geçmişte başına gelen fecaatin farkındalar, nasıl delirdiğini biliyorlar...

    Deli Hatca da deliliğini bilecek kadar akıllıdır. Bir keresinde durumunu başına kakan yakınlarına çıkışmış: "Ben Deli Hatca'ysam; sen Deli Eşe, sen de Deli Fatma'sın!..."

    Başına gelenler sebebiyle üzerinde bir tür çıldırmışlık hali bulunabilir; fakat Deli Hatca hafızasından ve yeteneklerinden bir şey kaybetmiş değildir. Bunu pek göstermek istemese de, sorduklarında namaz sureleri ve daha fazlasını takır takır okurmuş... Uçkur örmeye çalışan bir kız çocuğunun elindekini almış ve "Uçkur böyle örülür" diye mükemmel bir iş çıkarmış. Bunlar hep Deli Hatca iken yapabildikleri...

    Gelgelelim, işte Deli Hatca'dır, ruhen hastadır... Bu kadının hastalığı tedavi edilemez miydi acaba? O zaman modern tıp şimdiki gibi gelişmiş değildi ve o kadarına bile erişim çok zordu, ama ruh hastalıkları yine de tedavi edilebiliyordu. Neylersin O daha Hatice Hanım iken bile kimsesiz ve sahipsizdi, şimdi Deli Hatca'yken kim ilgilensin...

    Nitekim yabancı bir Hoca onun durumunu fark etmiş. Komşularından birine "Yav bu kadın hasta, hiç yakını yok mu söyleseniz, kırk gün okursam iyileşir." gibi bir teklifte bulunmuş. Bu teklifi ilettikleri bir yakını "Teyzeme bundan sonra akıl ne lazım!" diyerek bu tedaviyi onaylamamış...

    Şu haliyle Deli Hatca yaşayabildiği kadar yaşamış. Resmi kayıtlar onun 1940 yılında, 50 yaşında vefat ettiğini gösteriyor. Belki bu haber cümlesi şöyle olmalıydı: Hacıların Arzımanoğlu Küçük Mehmet torunu, Cuma Camii imam hatibi Molla Mustafa'nın gelini Hatice Azbay, acılar ve elemler dünyasından kurtulup ebedi saadet yurduna göç eyledi.

    Bu hikayenin ayrıntılarının bize ulaşmasını sağlayan teyzemiz, Deli Hatca öldüğünde 13-14 yaşlarında bulunuyordu. Videoyu izlerken, o günün insanları için defalarca 'Neler çekmişler, neler'! diye hayıflandığını duydum. Bir asır önceki atalarımızın neler çektiğini bugünkü kuşağa aktarmak görevimiz olmalı...

Coruğuñ Köpek

    Lisedeyken Karagöz Hacivat efsanesinin ortaya çıkışını anlatan bir metin okumuştuk. Tarihi ayrıntılarla süslenmiş eğlenceli bir metindi. Oradaki ayrıntılardan biri kısa boylu bir köpek olup 'Efelioğlunun zağarı' denirmiş. O kadar bilinen bir köpekmiş ki zamanla, 'Efelioğlunun zağarı gibi ne hırlayıp duruyorsun' sözü deyimleşmiş. 

    Merak edenler arama motorlarından yazıyı bulabilir, nasıl olduysa benim aklımda kalmış. Galiba okuduğumuz vakit hatırıma başka bir şey geldiği için Efelioğlunun zağarını unutmadım. O başka bir şey, Coruğuñ köpekti; çünkü bizim köyde de Coruğuñ köpek gibi gezmekten söz ederlerdi... İşin doğrusu, şimdi aradan kırk yıldan fazla geçmiş, bu söz hala aynı tazeliğiyle kullanılmakta...

    Coruk Süleyman Boran kendisi 1973'te vefat etmiş, köpeğinin ne zaman öldüğünü bilen yok. Hatta o köpeği bildiğini söyleyen yalnızca bir kişiye rastladım. Hakeza, rengi, şekli şemali, boyu posu, fiziksel özelliklerini de hatırlayan yok... Görülmemesine, bilinmemesine rağmen bu söz münasebetiyle herkesin onun hakkında bir fikri var.

    Anıtkayalıların Coruğuñ köpek hakkındaki fikirleri bir kaç noktada yoğunlaşıyor. Buna göre bu hayvanın en büyük özelliği çok gezenti olmasıymış. Aynı gün köyün her yanında görülebiliyor; bir bakıyorsun Alagır'da, bir bakıyorsun Buñar'da... Sonra asfalt kenarında dolaşırken görülüyor veya Söğütcük yolunda... Öyle bir köpek ki, girmediği sokak yokmuş... Bu yüzden çok gezen kimselere 'Coruğuñ köpek gibi gine nerden geliyoñ!' diye takılırlarmış...

    Bu kadar dolaştığına göre köydeki fırınlara uğramasa olmazdı... Evet, bütün fırınları gezer, nasibini ararmış. Aslında Eğret'te öteden beri 'fırın köpeği' diye bir kavram da var... Fırının kapısında oturup yahut çevresinden ayrılmayarak girenden çıkandan bir lokma bekleyen köpekler böyle tabir ediliyor. Hatta bazı fırın köpekleri o fırının kadrolu bekçisi gibi kapısısndan ayrılmazlar. Ekmek, hamırsız, pide verseler de vermeseler de çenelerini ellerinin üstüne dayayıp uyuklar dururlar. Böyle fırın köpeklerinin ikinci sıfatı sündüktür. Kovsan, tet desen, taşlasan bile umurunda değildir, iki kuyruk sallayıp mayıklar ve geri dönüp makamına kurulur. Coruğuñ köpek bunlardan değil, bir şey verirlerse afiyetle yiyor; vermezlerse sündüklük yapmıyor, hemen ayrılıyor oradan. Her yeri dolaşacak ya, işine bakıyor yani...

    Her gün köyün bütün fırınlarını dolaştığına dair bir rivayet var. Evet, devriyeye çıkmış gibi her fırına mutlaka uğrar, bunu bir vazife şuuruyla yaparmış. İşin garibi çoğunlukla fırındaki kadınlar tarafından bir parça ekmekle ödüllendirilirmiş. Garip bir şekilde köpeğin Eğretliler tarafından benimsendiğine dair bu rivayet bana ilginç geldi.

    Yalnız onun görüldüğü yerler sadece sokaklar ve fırınlar değil. Değişik bir huyu daha var, açık gocagapı gördüğünde dayanamayıp dalıyor içeri. Bu anlamda hırsız özelliği gösterdiğini söylemek lazım. Burada Coruğuñ köpeği methedecek değilim, ama kapıyı açık bırakmak da hırsıza davetiye olmaz mı... Gelgelelim bizimkinin ilgisi sadece açık kapılara değil ki... Kapı baca dinlemiyor, canının istediği eve dalıyormuş. Teknedeki ekmeği, önceğe sarılı pideyi götürürken çok görülmüş.

    Ekmekle, pideyle kalsa iyi... Bir keresinde Hacımahmutların eve girmiş. Bu büyük sülalenin evleri de çok geniş alana yayılıyor, hangisine girdi bilmiyorum. Hangi ev olursa olsun, Hacımahmutlar ile Coruklar hep komşu idiler; gerçi o köpek komşunun evine değil, köyün bir ucundaki ev olsa yine girerdi... Hacımahmutların eve girmiş, bulduğu bir yorganı sürüyerek evden kaçırırken görülmüş... Coruğuñ köpeğin ilgi alanı ne kadar geniş, varın hesap edin...

    İlgi alanı kadar gezi alanı da geniş... Zamanla köydeki bütün fırınlar, sokaklar, evler dar gelir olmuş. Kırlara açılmış. Orada da tarlada çalışanların, çift sürenlerin heybelerini, torbalarını yoklar; işine yarar ne varsa alır gidermiş... 

    Çok ilginç davranışlar gösterirmiş tarlalarda. Adamı takip eder, gözünü yanıltarak en dikkatsiz anını kollar ve yapacağını yaparmış. Misal biri geldi selam verdi, onunla sohbete daldın. Eğer yüzün heybene doğruysa katiyen oraya hamle yapmaz, sabırla beklermiş. Ne vakit heybene arkanı döndün, işte o zaman kaşla göz arasında ekmeği kaparmış... Dağın başında azığını kaptırıp aç kalan vatandaşın halini düşünebiliyor musunuz... Coruğuñ köpeğin umurunda değil tabi...

    Abarttığım sanılmasın, hatta onun hakkında anlattıklarımın çok eksik olduğunu söyleyebilirim.

    Anıtkaya'da belli bir süre şöhrete ulaşıp kendinden söz ettiren köpekler hep olmuş. Misal 1950'li yıllarda Yörük Tahir Akyol'un gocagapısının önünde sakin sakin yatmakla meşhur köpeğini anlatmışlardı. Buñara giderken iki çocuk, zararsızca yatmakta olan bu köpeğe taş atınca Yörüktahir bunlara usturuplu bir cevap vermiş. Bir yerlere kaydetmiştim, bulamadım o sözü...

    Bir başka misal Aliguru (Ali Dadak)ın köpeği... O da çayda esbap yuyan kadınların ekmeğine musallatmış. Sadece ekmeğine olsa iyi; sabunları, hatta mezarlık gaşına serilen esbapları bile alır gidermiş... Ondan bizar olan kadınlar, ancak sündük köpek ölünce kurtulmuşlar...  

    Yumrukların zağarlar, Yarımçakmak'ın gıdik filan gezer, bulduğu ekmekle karnını doyururlarmış. Onlar için 'ekmeğinin peşinde koşan emekçi köpek' diyorlar...

    Bekirlerin Hasan Yola Dayının köpeği de Coruğuñ köpekle benzer özellikler gösterirmiş. Çok gezer, hırsızlık ve sündüklük yapar filan... Böyle bir süreliğine şöhret olmuş köpekler var; ama hiç birinin şöhreti, deyimleri binit yapıp bugüne kadar ulaşan Coruğuñ köpeği yakalayamamış... Bence O, en az Efelioğlunun zağar kadar ünlü bir köpek...

Afyon'daki Eğretliler Nereli?

    1831 yılındaki Eğret köyünün vergiye esas nüfusunu gösteren kayıtlarda açıklaması zor, ilginç durumlarla karşılaşılabiliyor. 24. sıradaki hane reisi de bunlardan biri: "Eğretli Hüseyin oğlu Mehmet Ali." Uzun boylu, ak sakallı, 55 yaşında olduğu belirtilmiş. Hanede vergi mükellefi olarak bir oğlu var, "Orta boylu, ter bıyıklı, 36 yaşındaki" Hüseyin... 

    Hane reisinin altına daha sonra "Muhtar-ı Sâni" (İkinci Muhtar) notu düşülmüş. Devletçe köylere ilk defa muhtar atamaları yapılınca böyle açıklama notları iliştirmişler. Birinci Muhtar da Molla Osman'ın dedesi Hatiboğlu Ahmet'tir... Sonraki dönem muhtar atamalarında geçerli uygulama birinci ve ikinci muhtarların yerini değiştirmek iken 1839 atamasında Eğret'te böyle yapılmıyor. Hatiboğlu İkinci muhtarlığa iniyor, ama Birinci Muhtar yeni birisi, Hacılardan İdris oğlu Hacı Ali... Bu garip durumdan yola çıkarak vergi listesinde 24. sırada yazılan hane reisi Mehmet Ali'nin öldüğüne veya Eğret'ten göçtüğüne hükmedeceğiz. Zaten sonraki kayıt ve belgelerin hiç birinde bu aileye dair bir işaret bulunmuyor.

    Asıl garip olan durum Hüseyin oğlu Mehmet Ali'nin lakabı... Buraya başka yerlerden gelen kişiler için asıl memleketine işaret eden bir lakap normaldir, nitekim böyle yakıştırmalar kayıtlıdır ve bazıları hala kullanılmaktadır; Gedikoğlu, Gemlikoğlu, Kinislioğlu, Körslüoğlu, Şeherlioğlu gibi... Fakat Eğret köyünde birini 'Eğretli' diye lakaplamak akıl karı değil. Bu yüzden "Eğretli Hüseyin oğlu Mehmet Ali"den başka örneği yok. 

    Sadece bir kişinin lakabı olarak kullanılsa bile bu, izaha muhtaç bir durumdur. Birine Eğretli deniliyorsa o kesinlikle Eğretlidir. Bu yakıştırma Eğret köyünde yapılmışsa o kişi başka bir Eğret köyündendir. Anadolu'da Eğret Köyleri başlığıyla bu adı taşıyan başka yerleşimler var mı diye araştırmıştım. Yedi sekiz tane daha Eğret köyü var. Bunlardan bize en yakın olanları Konya, Manisa, Bilecik ve İzmit'e bağlı olanlar; diğerleri Doğuda, daha uzakta yani... Şu durumda Muhtar yardımcısı Eğretli Hüseyin oğlu Mehmet Ali'nin yukarıda belirtilen başka Eğret köylerinden birinden geldiğini düşünmek gerekir. Yahut daha yakınlarımızda başka bir Eğret'in varlığını...

    ***

    Bir zaman 1720-1839 yılları arasında Eğret köyünden alınan vergileri incelemiş ve elde ettiğim bilgileri Eğret'in Algısı Vergisi başlığıyla listelemiştim. O listede iki madde dikkatimi çekti. 

    İlkinde "Egret-i Sagir" (Küçük Eğret) diye bahsedilen bir köy kaydedilmiş. Aynı yıl Eğret köyünün ödeyeceği vergi miktarı belirtildikten sonra ayrıca Küçük Eğret için başlık açılması, bu köyün ayrı bir birim olduğunu gösteriyor. Fakat bilinen Eğret'ten büsbütün kopuk olmadığını ifade edercesine "Eğret'ten yoklanır" diye not düşülmüş. 

    Bu nottan ne anlamalıyız? Eğret-i Sagir adıyla bilinen büyük Eğret'ten ayrı bir köy var, ayrı ama Egret'ten uzak değil, yine de ondan bağımsız... Vergisi ayrı bir kalemde belirtilecek kadar bağımsız, lakin kaydı Eğret'ten takip edilecek kadar ona bağımlı bir köycük...

    Küçük Eğret'in büyüklüğü(!) ve önemine delil olarak sadece bu kayıt yeterlidir. Gerçi bir tek kayıttır, sadece 1724 vergi cetvelinde rastlanmıştır, ama yine de mühimdir. Kim bilir belki bizim ulaşamadığımız başka kayıtlarda da Egret-i Sagir yazılıdır, bir gün ortaya çıkarılır. Şimdilik elimizdeki tek kayıtta vergi miktarı yarım nefer piyade olarak gösterilmiş. O günkü sistemde bu asgari vergidir, ve 7-8 askere karşılık gelir. Bir yerleşimden bu sayıda asker alabilmek için oranın bunun iki katı haneye sahip olması gerekir ki, bu hesaba göre Küçük Eğret'in 15-20 hanelik olduğunu söyleyebiliriz. Aynı dönemde Eğret köyünün birbuçuk nefer asker gönderdiğini, bunun ortalama 20-25 asker=40-50 haneye karşılık geldiğini söylersek, iki Eğret'in karşılaştırması hakkında fikir verebilir.

    Sonuç olarak 18. yüzyılda Eğret yakınlarında Küçük Eğret olarak bilinen bir köy daha vardı. Eğret'ten kontrol edilen bu köyün yeri tam olarak belirtilmiyor. Onun konumunu bulabilmek için ek ipuçlarına ihtiyaç var. Vergi cetvelinden dikkatlere sunacağım ikinci kayıt böyle bir ipucu sunabilir.

    Bu tek kayıttan başka Küçük Eğret'e dair başka bilgi görmediğimi söylemiştim. 1727 yılının vergi listesinde Eğret köyünden ayrı olarak Eğret Susuzu adlı bir yerleşimin kaydına rastlanıyor. Yine "Eğret'ten yoklanır" notu düşülmüş ve yine yarım nefer piyade vergisi yazılı. Yani üç yıl önceki "Egret-i Sagir" için ne yazılmışsa "Eğret Susuzu" için de aynı bilgiler verilmiş. 

    Bu kadar kısa sürede bir köy yok olamayacağına, yahut 3 yılda vergi diliminde değişiklik gözlenemeyeceğine göre aynı köyden bahsediliyor demektir. Küçük Eğret resmi kayıtlarda bazen Eğret-i Sagir, bazen de Eğret Susuz'u olarak geçiyordu. Belki halk arasında yalnızca Eğret veya yalnızca Susuz deniliyordu. 

    Ne olursa olsun, ve adına her ne denilirse denilsin 18. yüzyılın ilk yarısında Eğret yakınlarında 15-20 hanelik bir köy vardı. Her ne kadar Eğret'ten kontrol edilse de, bu köyden zaman zaman yarım neferlik vergi bile alınıyordu...

    ***

    Doksanüç Harbinden sonra Kafkaslar ve Balkanlardaki Türk nüfusun Anadolu'ya tersine göçü hızlandı. Devletin iskan programı çerçevesinde bazı muhacir grupları da Eğret arazisi üzerine yerleştirildiler. Eğret Çevresi Macur Köyleri başlıklı yazıda bu konuyu ele almıştık.

    Bu muhacir köyleri adlandırılırken geldikleri yer ile ilişkilendiriliyorlar; misal Woçapşiye Çerkeslerin Kafkaslardaki köylerinin adıdır bu yüzden Yenice'nin ilk adı Woçapşiye... Yine Bulgaristan'ın Eskicuma kazasından gelen Türklerin yerleştirildiği köye de Cumalı adı verilmiş. Aslında Osmaniye de öyle, ora köylüleri de Osmanpazarı kaynaklılar. Lakin Osmaniye'nin önüne Susuz eklenmesinin açıklaması yok. 

    Bir de Anıtkayalılar bu köye hala kısaca Susuz derler... Aklımıza neden Eğret Susuz'u gelmesin ki! Acaba 1727 kayıtlarındaki Eğret Susuz'u ile şimdiki Susuzosmaniye (kısaca Susuz) aynı bölgede mi yerleşikti? Başka deyişle, Eğret-i Sagir/Küçük Eğret buralarda bir yerde miydi?

    ***

    Anıtkaya'nın antik geçmişiyle ilgili olabilecek her türlü yayını gözden geçiriyoruz. Sayısı çok fazla olmayan bu yayınlara ek olarak esasında bu yörelerle ilgili olmayıp da içinden Eğret bölgesine dair ipuçları yakaladığımız yayınlar da var. Hepsini değerlendirince bu bölgenin yaklaşık üç bin yıllık geçmişinin izlerine ulaşıyoruz. Ayrıca her tarafta ortaya çıkan tarihi kalıntılar da bunu ortaya seriyor. Bayramgucağı mevkii böyle bölgelerden biridir.

    Yüzey araştırmaları raporu, öteden beri buralarla ilgili ortalıkta dolaşan söylentiler, bölgenin coğrafi yapısı gibi özellikler birlikte değerlendirildiğinde bölgenin eski bir yerleşim yeri olduğu fikrine ulaşıyoruz. Ayrıca buraların neden böyle isimlendirilmiş olabileceğine yönelik tahminimi Bayramgucağı adlı yazıda anlatmıştım.

    Bahsedilen yazıda daha çok bölgenin antik tarihiyle ilgili çıkarımlar vardı. Bölgenin Sususzosmaniye köyüne yakınlığı ve yukarıda sıralanan bilgiler birlikte değerlendirildiğinde Küçük Eğret, bir başka ifadeyle Eğret Susuzu'nun bu bölgede yerleştiğini düşündürtecek yeterli sebep var.

    ***

    Osman Şevki Efendi'nin oğlu Cemal Efendi icazet aldıktan sonra Eğret köyü imamlığı ile mesleğe başladı. Öteden beri Eğret imamlığı, imamların yetişmesinde stajyerlik gibi bir aşama kabul ediliyordu. Bu yüzden Afyon uleması arasında çok sayıda Eğret İmamzade lakabına rastlanır. Eğret imamının oğlu anlamına gelen bu tabiri Cemal Efendi'nin babası için de kullanıyorlar. Yani onun atalarının da Eğret'te imamlık yaptığı sabit, hatta babası Osman Şevki Efendi'nin de Eğret imamlığı var. 

    Yukarıda bahsedilen 1831 tarihli kayıtların ilk iki hanesi eski ve yeni Eğret imamlarına ayrılmış. Onlar Eğret halkıyla bütünleşmişler, genellikle vazifeleri bitince Afyon'a dönmüşler; ama oğulları arasında Eğretli kızlarla evlenip burada kalanlar ve Afyon'a dönenler bulunuyor. Böylece bir bakıma Eğretli olan imam çocuklarına da Eğret İmamzade ünvanı verilmiş.

    Cemal Efendi'ye dönecek olursak, uzun yıllar yeni yapılan Gocacami imamlığı yapmış. Önemli fıkhi eserlerinin birkaçını bu dönemde yazmış. Yunan işgaline de Eğret'te yakalanmış. Kurtuluştan sonra Afyon'a dönmüş ve orada fahri vaizlik yapmış. Buna izin verilmediği zamanlarda gezek kültürünü başlatıp eğitime vaaz kürsüsünden değil evlerin maketlerinden devam etmiş. 

    İyice şöhreti yayıldığı dönemde Afyon halkı kendisini Eğretli Hoca olarak tanımlamış ve bu tabir adının önüne geçmiş. 1934 Soyadı uygulamasında bu yüzden kendisine Eğretli soyadını seçmiş. Bundan sonra Cemal Eğretli Hocaefendi olarak tanınacaktır.

    Yalnız içinde bulunduğumuz 2025 yılı içinde onun Eğret imamlığı ve Eğretliliği hakkında yeni bir bilgi ortaya çıktı. Bir fotoğrafı üzerine eski yazıyla düşülmüş bilgi notunu Dr. Selami Kurt Bey çözümleyene kadar kimse bu ayrıntının farkına varmamış. Fotoğrafüstü notta şu yazıyor: "Susuz Osmaniye karyesi imam hatibi Cemal Efendi"

    Herkes kendisini Eğretli Cemal Hoca diye çağırırken, bu çağrıya binaen Eğretli soyadını almışken ortaya çıkan bu gerçek onun Eğretliliğine ve Eğret imamlığına halel getirmez. Bilakis Eğret köyünün Susuzosmaniye ile ne kadar bütünleştiğini gösterir. Tıpkı 18. yüzyıl başlarında, 19. yüzyıl sonlarında ve 20. yüzyılın tamamında olduğu gibi. Zira son yüzyıla kadar o topraklar da Eğret'in idi ve hatta orada Küçük Eğret/Eğret Susuzu bulunuyordu...

    ***

    Şimdi tekrar başa dönüp, 24. hane reisi Eğretli Hüseyin oğlu Mehmet Ali'ye neden böyle denildiğine cevap arayalım. Mehmet Ali, Küçük Eğret'ten; yani Eğret Susuzu'ndan idi. Çok uzak olmayan bu küçük köyden de gelmiş olsa kendisine Eğretli diyorlardı. Küçük Eğret'ten geldiler, onlar geldiğinde bu Eğret Susuzu bitmek üzereydi, belki de oranın san hanesiydiler; çünkü onlardan sonra Küçük Eğret'in adı hiç bir belgede geçmedi. Eğret'te yöneticilik de yaptılar, ama oraya yerleşmeyip nihai olarak Afyon'a taşındılar...

    Yine 18. yüzyıl vergi ve harcama cetvellerinde Afyon Merkez mahallelerinde, Eğretli diye lakaplanan bazı gerçek kişilerin çeşme gibi vakıflara yaptıkları bağışlar kaydedilmiş. Gerek onlar ve gerekse soyadı uygulamasında EYRET, EĞRET, EĞRETLİ soyadlarını alan ailelerin Küçük Eğret-Büyük Eğret'ten hangisiyle ilişkilendirildikleri belli değil...

    Hangi Eğret ile bağlantılı olurlarsa olsunlar, tamamı Eğretlidir. Çünkü "Küçük Eğret/Eğret Susuzu, Eğret'ten yoklanır..."

Ekin Bozma

    'Bahçe bozmak' sözünde hasat etmek, mahsulü kaldırmak anlamı var. Yani bozmak fiilinin olumsuzluğu söz konusu değil. Tıpkı bağbozumu deyiminde olduğu gibi burada da sezon sonunda elde edilen ürünü alma anlamında kullanılmış. Tabi ürünü almak için de bahçeye ekili olgunlaşmış mahsulü bozmak, toprakla bağını kesmek gerekir. Bahçe bozmaktaki tek olumsuz anlam bu olabilir.

    Bir de ekin bozmak var ki, bu beklendiği gelişimi göstermeyen ekini iptal etmek demek oluğundan tamamen olumsuzdur. Hava şartları, toprağın hazır edilmemesi veya başka sebeplerden dolayı tohum çimlenmez, ekin çıkmazmış. Çıksa da çok seyrek olup ekine benzemiyor, bir kök orada, iki kök şurada... Buna ekin mi denir! Boşuna uğraşmayıp o tarlayı başka bir şey ekerek değerlendirmek en iyisi... İşte buna ekin bozmak deniliyor.

    Mantıklı ve karlı gibi görünüyor, ama ekin bozmanın da şartları var. Bu şartların gözlenmediği ekini bozmak günah sayılırmış. Bir defa ekine benzeyip benzemediğinin ilginç bir ölçümü varmış. Bir buğday kökünü iki bacağının arasına alacak şekilde dur ve elindeki örendireyi tırpan gibi salla. Örendire başka bir buğdaya değerse ekin yeterince sıktır, onu bozmak günah... 

    Bu inanç neden kaynaklanıyordu bilmiyorum, ama geçtiğimiz yüzyılda örendire metoduna pek itibar etmezler, ekinin olmadığına kanaat getirirlerse gözünün yaşına bakmayıp bozarlarmış. Tabi bozduktan sonra genellikle o tarla boş kalıyor. Çünkü bizim arazi kıraç olduğundan her an, her şeyi ekemezsin. Büyük ihtimal bir başka ekim vaktini kaçırmış oluyorsun. Ekin tarafına nohut, günaşık da ekemezsin zira hasat zamanları farklıdır... Hasılı kelam, ekin bozmak çoğunlukla o tarla için sezonun kapatılması demek oluyor...

    1960'lı yılların birinde çoğu ekin olmamış. Bozan bozmuş, çoğu da vakti geçtiği için ellememiş, öylece bırakmış tarlayı... Galiba Nisan ayı ortaları... Artık yazlık tabir edilen ekin dönemi de geçmişmiş, bu yüzden o mevkide, çıkmayan buğday tarlaları için yapılabilecek bir şey yok...

    Çakır Osman Erdem  öyle düşünmemiş ama... Bozmuş buğdayı, yerine arpa ekmiş. Ekim zamanı geçtiydi, olurdu olmazdıyı dinlememiş... Netice? Netice şu, iyi dinle... O yıllarda dönüm başı ortalama 20 demir arpa kaldırılırmış. İyi olursa 25, çok iyisi 30 demire kadar çıkarmış... Çakır Osman, zamansız ektiği o tarladan dönümüne tam 50 demir almış. 

    Emmisinin buğday bozup arpa ekme olayını Hacapo (Abdullah Erdem) Abiden dinledim. Mevzu ekin ekme, ekim zamanı, toprak tavı, 'Veli tavı' filandı... Zamansız ekimlerin kırk yılda bir tutacağına örnek olarak anlatmış ve sonunda bunun benzerinin başka yaşanmadığını belirtmişti.

Buz Gibiymiş!

 

    Aslında Anıtkaya mutfağında bamya çorbasına yer yoktu. Evlerde zaten bilinmezdi de, düğün yemeklerinin kralı kötdü dolması ile pirinç pilavı ikilisi olup yanlarına bazen kuru fasülye ile hoşafı alırlardı. Bu düzen ne zaman bozuldu da araya bamya girdi bilemiyorum, uzun bir süre düğün sofralarını süsledi. Meşhur Afyon gezeklerinde sofraya en son bamyanın geldiğini söylüyorlar, bize de oradan geçmiş olmalı...

    Ekşi/mayhoş tadıyla kendini belli eden bamyanın belki bundan daha belirgin özelliği sıcaklığıydı. Ortadaki tastan ilk alınan bir kaç kaşıkta ağzınız mutlaka yanar. Yok, yanmak ne kelime; diliniz, damağınız, avurdunuz, ağzınızın her bir köşesi dağlanır resmen. Bu özelliğini keşfettikten sonra ona karşı daha temkinli yaklaşmaya başladık, kaşıklarımız geri durdu; nefeslenmesini bekledik...

    Yemeğin içine katılan malzemelerden de kaynaklanıyor olabilir, ama bamyanın sıcak kalmasının asıl sebebi üzerindeki yağ tabakasıymış. Bütün yüzeyi kaplayarak yemeği öyle bir örtüyor ki hava ile temas mümkün değil. Dolayısıyla ısı kaybı yok... Peki ne zaman soğuyacak bamya? Bir kaç kaşık alınırken yağ tabakası delinecek, bu arada yemek ısısı havaya karışırken soğuk hava içeri girmiş olacak. Önce ılıma sonra soğuma dediğimiz olay böyle gerçekleşiyor. Bamya tasındaki yağ (ve haliyle yemek) azaldıkça soğuyacak ve onu yiyebilmek mümkün olacak...

    Sofrada bamyaya karşı çekinik durmak, onu ilk kaşıklayanlardan olmamak için azami dikkat göstermenin sebebi budur. Kimse ağzının yanmasını istemez... 

    Yakıcı bamya bulunan sofralarda onun bu özelliğini bilmeyen acemilere kötü bir şaka yapma adeti böyle başladı. İlk defa bamya yiyecek yabancının, tasa ilk kaşık daldıran kişi olması sabırla beklenir. Eğer yabancı yanaşmıyorsa bunun için yönlendirme yapılır. Aralarında oyunbozan bulunmayan sofradakilerden biri kendini feda ederek bir kaşık alır. Ağzının yanışına aldırmadan;

    - "Buz gibiymiş yav!" diyerek hayıflanır. Yine de çok lezzetli olduğunu filan belirterek anlatımı ballandırır, ta ki meraklı yabancı bu lezzetli yemeği tatsın. Tedbirsizce kaşıklayan acemi misafirin yanakları al al olacak kadar yandığını görünce gülüşürler... Bamya yangınına maruz kalmadıysanız bu şakadaki fecaati bilemezsiniz...

    Arpalık'taki yeni yaptıkları evin avlusunda, rahmetli Talip Azbay'ın düğün yemeğindeydik. Aramızda köyde oturan öğretmenlerin de bulunduğu altı yedi kişilik bir masadayız. O yıllarda öğretmen arkadaşlarla Anıtkaya halkı arasında sıcak ve samimi ilişki oluştuğundan cenaze, düğün gibi merasimlere katılırlardı. Tabi içli dışlı olunca, yeri geldiğinde seviyeli şakalaşmalar da kaçınılmaz oluyor... Nihayet birisi malum şakaya başvurdu, "Buz gibiymiş yav!" diyerek ortaya bıraktı. Bakalım kim düşecek tuzağa diye beklemeye kalmadı, Matematikçi Mesut Taşdemir birden kaşığını daldırdı... Keşke bu kadar tezcanlı olmasaydı, nefesi kesildi resmen...

    Hararetin bütün yükünü bamyaya sardırmak haksızlık olur. Elli yıl önce hayatımızda bamya mı vardı sanki, ama yine de ağzımızı yakacak bir şey buluyorduk. Fizik kuralını hatırlayalım, üstü yağ tabakasıyla örtülü yemek geç soğur. Bu kural yalnız bamya için değil, bütün yemekler için geçerlidir; sulu patates, kuru fasulye, çorba... 

    Hele de çorba... Misal ocaktan yeni indirilmiş oğmeç çorbasına, soğanla yakılmış yağ döküldüğünü düşünün, halberi soğumaz... İşte sofrada böyle bir çorba varmış. İçlerinden biri ilk kaşığı almış... Almış ama, ne alış... Yazık ne yutmuş, ne çıkarabilmiş adam... Ağzının yangınıyla yaşaran gözlerini tavana dikmiş, öylece kalakalmış... Neden sonra zor bela yutunca ağzını açmış ve öyle bir feryat koyvermiş ki, deme gitsin... Şaşırmış diğerleri;

    - "Ne ağlayıp figan ediyon?" diye meseleyi anlamaya çalışmışlar. Bizimki;

    - "Anamın bubamın öldüğü aklıma geldi." diye cevaplamış. Böylece olağanüstü bir şey olmadığına kanaat getirenlerden biri de çorbaya daldırdığı kaşıktan ağzı yanınca hanyayı konyayı anlamış. O kızgınlıkla; 

    - "Ananı bubanı garışdırceğine çorbadan yandım desen ya, hey herif!" diye çıkışsa da bunun ağız yanığına bir faydası olmamış.

    Mustafa Ayas'tan duyduğum bu olayın kaynağı belli değil; bamya hikayesiyle örtüşüyor, bizim köyde yaşanmış olabilir... 

    Nitekim böyle olabileceğine delil, hikayenin iki yeni versiyonu geldi. İlki Omarcıkların Feyzullah Sağlam'dan nakil. Buna göre sıcak çorbadan kaşıklayınca ağzı yanan misafir gözünü tavana dikmiş. Evsahibi de buna şaşırıp 'N'oldu bilader?' diye sorunca adamın cevabı 'Şu döşmeler nereden diye baktıydım...' olmuş... İşin aslını bilen evsahibi durur mu, 'Al da üfür dağından geldi' diyerek gülmüş...

    İkinci versiyon yine Omarcıklardan Dik Hasan Kaya merhumun bizzat yaşadığı bir olay, kendisi Ahmet Külte'ye anlatmış, biz de ona kulak verelim:
    "Gavalcının İban (İbrahim Aracı) ile Hasan Ağa erkenden sapa giderler. Galiba Gavalcıya çalışıyorlar, öğle yemeğine onların eve gelmişler. Onlar ellerini yıkayana kadar Hatice teyzem mercimekli bulgur pilavını yeni ocaktan indirmiş. Sofra hazırlanır, pilav da ortaya gelir. Rahmetli Dikhasan iyi acıkmış,  pilavın üstünde pek buhar filan olmadığını görünce daldırmış kaşığı... Ağzına alınca olan olmuş, pilav aşırı sıcak... 'Üf! Üf! Üf! diye sağa çevirmiş, sola çevirmiş, çıkaramamış da... Kaldırmış başını yukarı... Gavalcı ne olduğunu sorunca 'Bu döşmeleri nerden getirdiniz?' demiş.  İşte o vakit rahmetli Gavalcı; 'Üf dağından Hasan, Üf dağından!' diye gülmüş. Rahmetli Dikhasan emmi olayı anlattıktan sonra 'Hiç böyle kötü duruma düşmediydim.' demişti."