Büyük Taarruzun beşinci günü ve sonrası...
Önceki Bölüm
30 AĞUSTOS 1922
9. Yunan Tümen karargâhından esir edilen bir
subayın ifadesine göre Hamurköy - Çal - Dumlupınar doğrultusuna yürüyen ve
devamlı taarruz ve takibe uğrayan Yunan kuvvetinin 5, 12, 9. ve 13. Tümenlerle 4.Tümenin artıklarından
ibaret olduğu, 1. ve 2. Kolordu komutan ve karargâhlarının da beraber bulunduğu
ve 7. Tümenlerin daha önce Dumlupınar ve oradan Uşak doğrultusuna çekildikleri
öğrenildi.
Fevzi paşa hazretleri ile gün doğmadan Hareket Şubesi Müdürü
Şemsettin Bey de beraber olduğu halde bir otomobille Afyon’dan hereket ederek
Eğret yolunu takiben evvela Beşkarış köyünde 2. ordu kumandanı Yakup Şevki paşa
hazretleriyle görüştük. Takip edilen yol süvari kolordusunun 27-28 Ağustos
günleri akınlar yaptığı ve sürekli kılıç darbeleri altında kalan düşmanın
batıya doğru kaçmaya çalışırken aynı zamanda nefretle ateşe verdiği sahadan
geçiyordu. Üzerlerinden geçtiğimiz yüzlerce otomobil enkazı ve düşman cesedi vs
hezimet artığı, öz Türk yurdunda alçak düşmanın bıraktığı bu taze harabelerin
hüznü anlatılacak gibi değildi.
30 Ağustos 1922 sabahı kolordunun bulunduğu Kurtköy’e gelen
Genelkurmay Başkanı, kolordunun bu günkü durumunu ve hareketlerini uygun buldu
ve 1, 2. Ordular hakkında bilgi vererek kolorduyu aydınlattı.
Süvari tümenleri, kolordu emri gereğince 30 Ağustos sabahı
şiddetli yağmur altında hareket ettiler.
Eğret baskınında Yunanlıların içinde kalıp bugün Kurtköy’de
kolorduya katılan 2. Süvari Tümeni Kurmay Yüzbaşı Cevdet’ten “1. Kolordu’nun Toklusivrisi’ni alıp Kaplangı
dağına ilerlemekte olduğu, demiryolu boyunca Yunanlıların arkası kesilerek
Murat dağları kuzeyinden Keçiler - Belova doğrultusunda çekilmek zorunda
bırakıldıkları” öğrenildi.
2. Ordu Komutanı saat 8.00’de şu taarruz emrini verdi:
1. Düşmanın büyük bir
yürüyüş kolunun Akin’den Kırgıl köyüne doğru 29 Ağustos 1922 öğleyin yürümekte
olduğu görülmüştür. Gene dün sabahleyin Eğret civarından ve birliklerimizin
buraya ulaşmasından iki saat evvel garba çekilen düşman birlilerinin Resulbaba
silsilesinin yukarı hattında ve batı uçlarında bulunduğu görülmüş ve bu
düşmanın güneyden 4. Kolordunun çarpıştığı ve kuzeyden de 17. Tümenin temas ve
müşahade eylediği ve bu akşam sürekli batıya doğru kaçmaya çalıştıkları anlaşılmıştır.
2. II. Ordu sol kanat
tümenleriyle karşısındaki düşman üzerine atılarak mahvetmeye çalışacaktır.
3. Porsuk Müfrezesi ve
41. Tümen kendi karşılarındaki düşman Eskişehir grubu birliklerini şiddetle
tazyik eyleyecek ve bunların kuvvet ve mevzilerini ve kaçış yönlerini hızlıca
öğreneceklerdir. Akin’den Kırgal istikametinde yürümekte olan düşman kuvvetine
41. Tümen Süvari Bölüğü takılarak harekâtını adım adım takip eyleyecek ve
Orduya süratle malûmat verecektir. 3. Kolordu karargâhı Altıntaş’a gelecek, 1.
Tümenini Altıntaş kuzey ve doğusunda toplayarak Akin cihetinde haber alınan düşmanı
keşif ve tahkik ve kuzey ve kuzeydoğu yönlerini gözleyecektir. 61. Tümeni dün
cephe kumandanlığından kendisine verilmiş olan emri tamamlamak için İşören
mıntıkasına ilerleyecektir.
6. Kolordu 16.
Tümeniyle Çal köyü istikametine ve 17. Tümeniyle Hamurköy istikametine taarruz
edecek ve Ulucak - Hamurköy - Dumlupınar sahasında karşısına çıkabilecek düşman
kuvvetlerine şiddetle taarruz edecektir. Mürettep Süvari Tümeni cepheden doğrudan
doğruya aldığı emir gereğince Kütahya üzerinden düşmanın Eskişehir grubunun
gerisini kesebilmesi için öncelikle Döğer ve Malatya’ya gidecek ve Akin’den
Kırka kuzeybatısındaki Kırgıl köyüne yürümekte olduğu 41. Tümen
kumandanlığından haber verilen düşman yürüyüş kolunu acilen keşif ve tahkik edecektir.
İşbu yürüyüş kolunun Altıntaş’a doğru yürüyüşü kesinlikle engellenip
geciktirilecek ve orduya derhal bildirilecektir.
4. 3. Kolordu’nun
telsizi ile helyostası derhal Altıntaş’a kurularak hemen ve öncelikle 6.
Kolordu ve daha sonra 2. Ordunun telsiziyle bağlantı kurulacak ve Eğret’teki
Ordu helyostasiyle de hemen bağlantı kurulacaktır.
Bundan başka 3. Kolordu
kendi karargâhını Eğret’e telefonla bağlayacaktır. 2. Kolordu kendi karargâhını
keza Eğret’e telefonla bağlayacak ve telsiziyle de 3. Kolordu ve Garp
Cephesi’nin telsizleriyle irtibat sağlayıp bu irtibatı koruyacaktır.
5. Ordu karargâhının
birinci kademesi Eğret köyündedir. Ben şimdilik Beşkarış’ta 6. Kolordu’nun
karargâhındayım.
2. Ordu Komutanı Mirliva Şevki
Bu emirden kısa bir süre sonra Garp Cephesi Komutanlığına şu
sabah raporunu yazdı:
GARP CEPHESİ
KUMANDANLIĞINA
1. 6. Kolordu’nun 17.
Fırkasıyla Ağustos 29/30 gecesini öncüleriyle Ilıcaardıç’ta, büyük kısmıyla Dereköy çiftliğinde, 16. Fırkası Genişler -
Murâthanlar mıntıkasında, Kolordu karargâhı Beşkarış’ta geçirmiştir.
2. 3. Kolordu’nun 61.
Fırkası Keza 29/30 Ağustos gecesini Altıntaş – Kürtköy, 1. Fırkası Altıntaş
kuzeydoğusu (Karaağaç) mıntıkalarında ve 3. Kolordu karargâhı Döğer’de geçirmiştir.
41. Fırka karşısında bir fırka olduğu anlaşılan düşmanla eski cephesinde
meşguldür. Bu fırkanın süvari bölüğü dün öğlen bir düşman yürüyüş kolunun
Akin’den Kırka’nın kuzeybatısındaki Kırgal istikametinde yürümekte olduğu ve kol
nihayetinin 29 Ağustos saat 16.30‘da henüz Akin’den çıkmadığını görmüştür.
3. 2. Ordu harp
kademesiyle Eğret’te, ben Beşkarış’taki 6. Kolordu karargâhındayım.
4. Mürettep Süvari
Fırkası Kütahya hedefine yürümeyerek 5. Kolordu’nun emriyle güneye Hamurköy
istikametine gitmiş olduğu haber alınmıştır.
5. 1. Süvari Fırkası
5. Kolordu’ya katılmak fikriyle dün (29 Ağustos) öğleden sonra Oğlanmezarı
doğusundan dolaşarak Yenice natısından Beşkarış köyüne gelmiş ve geceyi de
burada geçirmiştir. Bu fırka 5. Kolordu’dan şimdi aldığı emir gereğince
kuzeybatıya Tavagediği istikametinde yürümüştür.
6. Dün akşamdan beri
düşmana dair alınan malûmatın genelinde, düşmanın bazı kuvvetlerinin Ulucak -
Büyükaslıhanlar mıntıkasında olduğu ve bunların Büyükaslıhanlar’dan Dumlupınar
istikametinde yürüdükleri merkezindedir.
7. 6. Kolordu bugün
saat 08.30’da 17. Fırka ile Hamurköy üzerinden, 16. Fırka ile Çalköy üzerinden
düşmana taarruz için konaklarından hareket etmiştir. 61. Fırka İşören
(Allıören) köyüne yürümektedir. 1. Fırka 3. Kolordu karargâhıyle Altıntaş
civarındadır. Mürettep Süvari Fırkasına Kütahya üzerinden düşmanın Eskişehir
grubunun arkasını kesmek üzere öncelikle Döğer - Malatya’ya giderek Akin’den
ilerleyen düşmanı keşif ve tahkik etmesi emrolunmuştur.
2. Ordu Kumandanı Şevki
Saat 19.00’da Zafertepe’den 4. Kolordu komutanı 6. kolorduya
gönderdiği yazı da yanında bulunan başkomutanın 2. Ordu ve birlikler hakkındaki
sorularını bildirdi.
2. Ordu komutanı bu saatte Çalköy kuzeydoğusunda bulunuyordu.
Başkomutanın sorularını “Ben 6. Kolordu
komutanı ve Kurmay Başkanı ile Çalköy’ün kuzeydoğu sırtlarında gözetlemeyle
meşgulken 4. Kolordu aracılığı ile suallerinizi aldım. 6. Kolordu karargâhı ve
ben Beşkarış’tayım. Karargâhım Eğret’tedir. 17. Tümen Hamurköy bölgesinde, 16. Tümen
Çalköy’ün kuzeybatısında muharebede, 61. Tümen Alliören civarında muharebede,
1. Tümen ve 3. Kolordu karargâhı Altıntaş’tadır. Cephenin son emri hangisidir,
kestirilemedi. Seyitgazi bölgesinde durum malûmdur. Buradan akşama doğru tekrar
bilgi alacağımı umuyorum” şeklinde cevapladı.
Mürettep Süvari Tümeni: 29/30 Ağustos gecesini Pusan köyünde bir iki saat
istirahatle geçirdikten sonra 30 Ağustos 1922 saat 02.30’da Kütahya şosesi ile
kuzeye hareket etti… Doğrudan gönderilen bir keşif kolu saat 10.00’da Alayunt’u
ve öğleyin Kütahya’yı işgal etti.
Saat 02.00’da Pusan’dan hareket eden Mürettep süvari tümeni
sabahleyin Kütahya güneydoğusundaki Porsuk köprüsüne vasıl olduğu zaman
beraberinde yerli Rum kafileleri 32. Metopisten alayına tesadüf ederek hücuma
kalktı ve bir kısmını kılıçtan geçirdi, bir kısmını esir aldı. Cüzi bir kısmı
dağlara dağılarak Gediz istikametine kaçmayı başardı. Sevk edilen keşif
kollarıyla öğleye doğru Kütahya işgal edilmişti. Tümen gece Kütahya’da kaldı.
Meclis Muhafız Taburu henüz Eğret’ten Altıntaşa’a yürüyüşte idi.
Mürettep Süvari Tümenine katılmak üzere yola çıkan Meclis Muhafız Taburu saat 19.00'da Aykırıkçı kuzeyinde yürüyüşte. Tabur bu geceyi Pusan'da geçirecek.
1. Ordu komutanı, Başkomutan ve Genelkurmay Başkanı Dumlupınar
istasyonunda, Batı Cephesi komutanı Afyon’dadır.
Yunan Ordusu:
General Trikopis Adatepe muharebesinden kaçabilenlerle
Kızıltaş vadisinden çekiliyordu, Banaz’a çekildiğini umduğu General Franko
Grubu ile birleşmek için oraya gitmek kararında idi…
General Franko Grubu ise İzmir’deki Küçük Asya Ordusu Komutanlığı’ndan
İzmir yolunu kapamak emrini aldığından bulunduğu Yenice - Kaplangı - Hallaçlar
hattında savunma kararındaydı. Halbuki gece yansı 7. Tümen Hallaçlar mevziini
kaybetmiş, Hatıplar’a çekilmekte, 1. Tümen de gece yarısı Kaplangı dağının en
yüksek tepesini kaptırdığından 500 metre gerideki (batıdaki) tepelerde savunma
tertibi almıştı….
3. Yunan Kolordusu eski mevzilerini korumakla beraber
Bursa doğrultusuna çekilmek üzere Seyitgazi kesiminden bir kısım kuvvet ve
ağırlıklarını Eskişehir’e çekmektedir. 15. Yunan Tümeni Alayunt’tadır. 1. ve 2.
kolorduların karargâhları, bağlı birlikleri, ordu ağır topçu alayı, 4. Tümenden
bir kısım, 5. 9. 12. ve 13. Tümenlerden bugünkü Adatepe muharebelerinden
kurtulabilen tahminen 5-8 bin kişilik bir kuvvet Alliören - Keçiler - Uysu yolu
ile Kızıltaş vadisinden batıya çekilmektedir. 5. Tümen komutanı emrinde 5.
Tümen birliklerinden kurtulabilen bir kısım kuvvet de Belova gediğini aşmış,
Murat vadisinden Gediz istikametine çekilmektedir. Plastras Müfrezesi de
Arpagediği’nden Murat dağlarından Banaz’a çekiliyor.
31 AĞUSTOS 1922
2.Ordu
Komutanı, Batı Cephe Komutanlığına geceden şu raporu yazdı:
GARP CEPHESİ
KUMANDANLIĞINA
……….
7. Ordu karargahı harp kademesi Eğret’te ve ben Beşkarış
Höyükteyim. 3.Kolordu Kumandanlığının Eğret karargahımla günde üç defa telsizle
muhabere eylemesi ve rapor verip emir telakki eylemesi lazımdır. 6.Kolordunun
dahi Eğret karargahımla vesait-i muhtelife ile devamlı ve emin irtibatta
bulunması lazımdır. 31 ağustos 1922, saat 01.25
2.Ordu Kumandanı mirliva Şevki
Bugün Başkomutan Gazi Mustafa Kemal şu bildiriyi yayınladı:
1. “Yayımlanmayacaktır” kaydıyla verdiğim bilginin yayını
aşağıda bildirildiği şekilde olacaktır:
2. 26 Ağustos 1922'de başlayan Afyonkarahisar - Dumlupınar
Meydan Muharebesi 31 Ağustos 1922 sabahı son bulmuştur…… Bu istikametteki
kolordularımız bugün 31 Ağustos 1922 sabahından beri İslamköy – Ahadköy
hattından Uşak üzerine yürümektedirler. Düşmanın 1. ve 2. Kolordu Karargâhlarıyla
4. 5. 9. 12. ve 13. Tümen Karargâhlarını kapsayan dört buçuk tümenlik diğer
parçası, 1. Ordumuzun şiddetle devam eden taarruz ve baskısıyla Kızıltaş Deresi
içine atıldı. Eğret - Altıntaş hattından ilerleyen 2. Ordumuzun da etkisi, 1.
Ordunun düşmandan önce Dumlupınar mevzilerini tutması ve Süvari Kolordumuzun
muharebe meydanının kuzeybatıya giden yollara hâkim olması dolayısıyla Kızıltaş
Deresi içinde sıkıştırılmış olan bu düşman… 29 Ağustos 1922 günü Seyitgazi
civarından Akin - Döğer istikametinde hareketle meydan muharebesine yetişerek
asıl kuvvetlerine yardıma teşebbüs ettiği anlaşılmıştır. Ortaya çıkan bu durumun
etkisiyle bu düşman kuvveti kuzey istikametinde çekildi. Gerek bu kuvvetin ve
gerekse Eskişehir'de bulunan diğer düşman kuvvetlerinin imhası için de tertibat
alınmaktadır. Menderes bölgesinde bulunan bütün düşman birlikleri devamlı takip
karşısında mevzilerini terk ederek çekilmeye başlamıştır.
3. Dumlupınar'dan yazılmıştır.
Başkomutan Mustafa Kemal
1 EYLÜL 1922
Uçak keşif raporu:
Takip edilen istikamet: Afyon - Eğret - Altıntaş - Kütahya -
İnönü -Bozüyük - Karaköy - Dönüş.
….
6. Bu keşif saat 07.30’da yapılmıştır.
2. Ordu Komutanı 1 Eylül günü saat 8.10’da şu ordu emrini
yayınladı:
Eğret 1/Eylül/1338 Saat. 8.10
Ordu Emri 17
…………..
8. Ordu karargâhının harp kademesi bugün öğleden itibaren
Altuntaş’ta bulunacaktır.
2. Ordu K. Şevki
23 EYLÜL 1922 Kuva-yı Havaîye Müfettişi Kaymakam Muzaffer Bey, Büyük Taarruz ve sonrasında Cephe Tayyare Bölüğü‟nün faaliyetlerini 23 Eylül 1922 gün ve 1179 sayılı Milli Müdafaa Vekâlet'ne sunduğu raporda şu şekilde yazmıştır:
“İzmir'e kadar beraber bulunduğum Cephe Tayyare Bölüğünün harekâtı harbiyesini arz ederim. Yeni gelen ve makineli tüfekleri burada tatbik edilen Spat avcı tayyareleri ile 25–26 Ağustos 1922 günleri hâkimiyeti havaîye temin olunmuştur. Düşman keşif tayyareleri, keşfe devam edemeyerek harekâtımız gizli kalmış ve kendi tayyarelerimiz mükemmelen keşiflerini yapmıştır. Keşif tayyarelerimiz, ilk günlerde iki tarafın vaziyetlerini her an mükemmel suretle tespit etmiştir. Cephe genel durumu hakkında tayyarelerden yararlı bilgi alınmıştır. Keşif tayyarelerimiz, ilk düşman kaçışında düşman fırkalarının Eğret Köyü istikameti umumiyesinde kaçışı tespit etmiştir. Yine, müteakiben Uşak kaçış istikameti şimal grubunun Eskişehir'den Bozüyük istikameti umumiyesindeki kaçışı görmüştür... Erkan-ı Harbiye-i Umumiye'ye ve Garp Cephesine arz olunmuştur efendim.”
KAYNAKLAR
1. Türk İstiklal Harbi, GKB, Ankara,1999, cilt 8-9-10-
2. Türk İstiklal Harbi, GKB, Ankara, 1974, cilt 2-
3. Büyük Taarruz’da Türk Süvarisi, Selman Yaşar, Sosyal
Bilimler Dergisi, Cilt X, Sayı 2
4. Büyük Taarruz ve Turan taktiği, Prof.Tayyib Gökbilgin,
Tarih Enstitüsü Dergisi, s.12, İst. 1982
5. Arşiv Belgelerine Göre Büyük Taarruz, Uğur Üçüncü,
(TOD), sayı 25, Mart 2016
6. Büyük Taarruz, İsmet Görgülü, Ankara, 1992
7.Türk istiklal Harbi, Cevdet Kerim, İstanbul, 1925
8. On Yıl Savaş ve Sonrası, Fahrettin Altay, İstanbul,
1970
9. İstiklal Harbimizde Süvari Kolordusu, Fahrettin Altay,
İstanbul, 1949
10. Türk Kurtuluş Savaşı, Fahri Belen, İstanbul, 1970
11. Askeri Tarih belgeleri dergisi, MSB, sayı:
53-57-61-68-94-97-116-121-129-134-136
13. Türk Havacılık Tarihi, Cengiz Tatar (Doktora tezi),
Afyonkarahisar, 2018
14. Mareşal Fevzi Çakmak’ın Konuşma Demeç ve Söylevleri,
Derya Genç Acar, AAMD, Kasım 2006
15. Kurtuluş Savaşı Alanlarının Turizm Coğrafyası, Ahmet
Serhan Güngör, İstanbul, 2010
Hiç yorum yok:
Yorum Gönder