kişelemek - lüpbedek

kişelemek: Kümes hayvanlarını kovmak, kovalamak.

kişi başı: Bir toplulukta her bir kimseye düşen miktar.

kişnek: Çok kişneyen at

kişt/kişe: Kümes hayvanlarını kovma ünlemi.

kitaba el basmek: Kurana dokunarak yemin etmek.

kitlemek: Kilitlemek.

kitli: Kilitlenmiş, kilitli.

kizmek: Yılmak, bıkmak, usanmak.

kokar: Pis, tiksindirici (Hakaret anlamında kullanılır.)

kokar ibubuk: İbibik kuşu, çavuş kuşu, hüdhüd.

kokar ot: Keskin kokulu, beyaz çiçekli yaban otu. Göbüle ve anlarda çıkar. 20-30 Santim kadar uzadığında çiçek açar, adını bu dönemde yaydığı kokudan alır. Genellikle ot biçenlerin elbisesine sinen bu koku, bir kaç gün çevresinde tüter.

kokmek: 1.Koklamak, 2.Bayatlamak, bozulmak.

kokulamek: 1.Koklamak, 2.Araştırmak, incelemek, ne var ne yok bakmak.

kokulatmamek: Hiç vermemek.

Kokulu: Eyüplerin Ahmetçavuşun küçük oğlu Mehmet Dirlik. Eyüp Dirlik ile Ortaköylünün küçüğüdür, 1929’da doğdu. Lkakabının nedeni bilinmiyor, bir vakitten sonra Anıtkaya’dan göçtüler. Kendisi 2003’te vefat etti.

kokutmek: Fena koku yaymak.

Komando: Delimamların İbrahim oğlu Ali Soydan. Askerliğinden kalma bir lakap. 2005’te vefat etti.

kontak: Akılsız, dengesiz

kopil: Küçük çocuk.

kopretif: Kooperatif

Koreli: Nato gücünde Kore’ye gidenler. 1.Kelidirizin Ahmet Azbay, 1932-1991; 2.Patırmahmudun İbrahim Tok, 1933-2003; 3.Garaguzuların Mehmet Önkal, 1929-2009.

köfün: Seleye benzer şişman, ağır ve dayanıksız bedeniyle oturduğu yerden kalkmayan, hareket kabiliyeti sınırlı olduğundan çalışmayı da sevmeyen kimse.

köken: 1.Kavun karpuz kabak gibi yere yatan bitkilerin kökünden çıkan dal; 2.Soy, asıl, ata.

köken atmek: Nane, çilek gibi bazı sebzeler kökten sürerek çoğalmak.

köklemek: Ağaç ve bitkiyi köküyle sökmek.

kök sökdürmek: Çok güçlük çıkarmak, uğraştırmak.

kölge: gölge

Kölgeci: Ayanoğlu Hüseyin’in Ömer Kayır. 1902 Yılında doğdu; Tunahüseyin ve Halil İbrahim Kayır’ın babasıdır, 1987’de vefat etti.

köme: Yığın, topluluk, küme.

köme köme: (s) Yığın yığın, çok kalabalık, küme küme.

kömeli: Çok fazla, bol, kalabalık. Kümeli.

kömelicene: Çokca.

köpekbalığı: Yumurtadan yeni çıkmış kurbağa yavrusu, kocabaş.

köpeksamırsağı: Yabani sarımsak.

köpôlu/köpôlusu: İtoğlu it gibi bir hakaret sözü (köpek oğlu)

köprü: Kemer pantolon üzerinde düzgün dursun diye dikilen şerit.

köprü gurmek: Güreşçi tuş olmamak için baş ve ayaklarıyla direnmek, köprü durumunda kalmak.

köpük helvası: Sıcak su ile karıştırıldığında köpüren çöğen kökünden yapılmış yaz tatlısı.

Körahmet: Gademlerin İbrahim oğlu Ahmet Çotak. 1908 Yılında doğdu. İbrahim Zeynel ve Musa’nın babalarıdır. Oğlanlar İzmir’e taşındıktan sonra peşlerinden onu da götürdüler. 1983’te orada vefat etti.

Köralosman: Bolvadinli Çakallardan Kelbekirin oğlu Ali Osman Haykır. Yenimısdığın ve Halil Haykır’ın da kardeşi olan Alosmançavuşun bir lakabı da böyledir. 1985’te vefat etti.

Köratike: Bilallerin Hüseyin kızı Atike Kaynar. 1903 Yılında doğdu, evlenmedi. Dul kaldıktan sonra Patlakların Sağırömere vardı; ama resmi olmadığı için bu evlilik soyadını değiştirmedi. 1984’te vefat etti.

Körayşa: 1.Gılindirin hanımlarından biri olan Ayşe Öz. Kimlerden olduğu bilimiyor, Yılıkların Mevlüt’ün  kaynanasıdır; 1952’de vefat etti. 2.Pambıkların Ahmet eşi Ayşe Gözalıcı. Apdıramanların Hüseyin kızı, Güdükmehmetin kardeşidir. 1900 Yılında doğdu, İzmir’de 1980’de vefat etti.

körduman: Koyu sisli ve dumanlı hava.

körelmek: 1.Ateş sönmeye yüz tutmak, 2.Kuyu veya çeşmenin suyu kesilmek, 3.Bıçak, balta gibi kesici aletler kesmez olmak, 4.Bütün fertleri öldüğü veya göçtüğü için bir evin ışığı sönmek.

Köremin: 1.Gobakların Halil İbrahim oğlu Emin Kopan. Deliyakıbın küçüğü, Garaiban ve Apağın abileridir; 1930-2019. 2. Daldalların Kipilmahmutun Mehmet Emin Honça, 1931-2003.

Köressan: Tekelilerin Halil oğlu İhsan (Ali) Temel. 1943 Yılında doğdu, Gasaphalilin babasıdır. 2013 Yılında vefat etti.

Körfadik: Arzıların Dendenin hanımı Fadik Tüblek. Garahmetlerin kızıdır, 1923-1999.

kör gandil: Işığı çok az kandil.

Körguyu: 1.Suyu olmayan veya çekilen kuyu, 2.Bir kuyu ve mevki adı

Körhalil: 1.Kirpitçinin oğlu Halil Kirkit. Mehmet Sabri’nin kardeşidir; 1900 Yılında doğdu, 1981’de vefat etti. 2.Gobakların Garabacağın oğlu Halil Kaçmaz. 1931’de doğdu, Moturhalil de derlerdi. 2011’de seksen yaşında vefat etti.

Körhasan: Sağırların Salih oğlu Hasan Sancak. Beş oğlanın dördüncüsüdür, 1904 yılında doğdu. İbrahim Sancak’ın babasıdır, 1943’te vefat etti.

Körhasibe: Tenikeci İbrahim eşi Hasibe Ceylan. Dönelerin Yusuf kızı, 1907-1958.

Körhoca: Veyislerin Hacıarifin büyük oğlu, Böbüdedenin torunu İbrahim Varlı. 1907 Yılında doğdu, Kelahmetin abisidir. Eğret’teki Kur’an öğretiminde bir yeri vardır, ayrıca çevre köylerde hocalık yapmış. 1969 Yılında vefat etti.

Köriban: 1. Corukların Mehmet oğlu İbrahim Oran. 1928 Yılında doğdu, çocuk yaşta yetim kaldığı için onu hem amcası hem babalığı Coruksüleyman büyüttü. 2013 yılında vefat etti. 2.Banguşosmanın oğlu İbrahim Çatak. 1929 Yılında doğdu, görme bozukluğu bulunduğundan böyle lakaplandı. Afyon’a yerleşikti, Erenler köyünde 2012’de vefat etti.

Köriresil: Gödemehmetin Resul Aydın. 1933 Yılında doğdu. Evliliği kısa sürdü. Son zamanlarını İzmir’de geçirdi ve 1989’da vefat etti.

Körkemal: Gobakların Salih’in büyük oğlu Kemal Kaçmaz. 1923 Yılında doğdu, Gocakazım ve Pafıldakmahmutun abisidir. 2009 Yılında vefat etti.

kör körü yeder, kör guyuya gider: Yarım da olsa insanın yanında bir arkadaşı olursa işler kolaylaşır.

Körlan: Manavın Körmısdıfa, Mustafa Öztürk. 1892 Yılında doğdu, Gızmehmetin abisidir. Bir çok kez evlendi, Dodirinin babasıdır, 1969’da vefat etti.

körlemek: nankörlük etmek

Körmısdıfa: 1.Sağırların Hasan oğlu Mustafa Sancak. 1885 Yılında doğdu, Kelapdılla ve Pehlivanın babalarıdır, 1942’de vefat etti. 2.Hacımahmutların Manavın büyük oğlu Mustafa Öztürk, 1892-1969. 3.Hassönlerin Hacıefenin küçük oğlu Mustafa Omak. Çilmahmudun küçük kardeşidir, 1914-1959.  

Körnimet: Dedelerin Süleyman’ın ikinci hanımı Nimet Dadak. Afyonlu Berber Ali Ustanın kızıdır, 1891 yılında doğdu. Akgalak Çapar Mehmet Dadak’ın anasıdır, 1969 yılında vefat etti.

Körnine: Omarcıkların Ahmetçavuşun ilk eşi Hafize Arslan. Çalıkların kızı; 1864-1945.

kör olasıca: İlenme sözü.

Körosman: Topaloğlunun üvey oğlu Osman Toka. 1891 Yılında doğdu, anası Omarcıklardan olduğu için onlara izafe edildi. Üvey kardeşi Çorcalı Topalalinin üvey kızıyla evlendikten sonra Karacahmet’e göçtü ve orada 1959’da vefat etti.

Körömer: Gasapların Gocaüseyinin Ömer Eser, 1932-2016.

Körsatı: Omarcıkların Gabasakalın ilk eşi Satı Sağlam. Amcaların Süleyman kızı, Godalyusuf ve Kelmehmet kardeşi; 1892’de doğdu, 1949’da vefat etti.

Körsüleyman: Çolömerin Efekçi oğlu Süleyman Salman. 1939 Yılında doğdu, Yeşilcami müezzinliğiyle tanınırdı. 1996’da vefat etti.

Körşükrü: Garapaçaların Osman’ın Şükrü Çetin. 1914 Yılında doğdu, Eyüpçetinin küçüğü, Süleyman’ın büyüğüdür. 1987 Yılında vefat etti.

Köryakıp: Büzükhalilin oğlu Yakup Aydın. 1933 Yılında doğdu, Conahmet ve Avkathilminin küçüğüdür. Bolşevik de derlerdi, evlenmedi; 1968’de vefat etti.

kösdek: Kaçmaması için hayvanların ayağına bağlanan ip, kayış. Köstekler genelde kayış olmakla birlikte, uçları kayışlı zincir veya tamamen ip olarak da vurulabilirdi.

kösdek kesmek: Yürümeye geçişi gecikmiş çocuklara özel dua töreni. Ayaklarında tutukluk olduğu kabul edilen çocuğun iki ayağı ince bir iple kösteklenir. Cuma günü sela ile ezan arasında bu ip dualarla kesilir. Bu dualı merasimle kesilen ip sonucunda çocuğun yürüme sorunu kalmadığına inanılır.

kösdeklemek: At ve eşekleri, rahat hareket edip bulundukları yerden uzaklaşmalarını önlemek amacıyla iki ayağını birbirine bağlayarak kelepçelemek. Hayvanın ön ayaklarını kösteklemek bir yoldu, ön ve arka ayaklarını bağlamak da bir başka köstekleme çeşidi idi.
Uzun bir kayış, zincir yahut urgan bağlı zikkeyi yere çakarak atı kontrol altında tutmak daha yaygın bir yöntem iken, kösteklemeyi kullananlar az da olsa bulunurdu. Buna başvuranların en meşhuru Çete Mehmet Patlar'dı diye aklımda kalmış. Daha önceleri sığırları da kösteklerlermiş. Meşe kösdeği denen bu yöntemle hayvanın bir ayağına sağlam bir ağaç, genellikle meşe bağlayarak onun bulunduğu yerden uzaklaşmaması amaçlanırmış.

kösdek olmek: Engel olmak.

kösdübek: köstebek

kösdübek dabancası: Köstebek avlamak için kurulan kapan.

Köse: Doğvelinin Mehmet oğlu Ali Osman Varlı. 1904 Yılında doğdu, Doğveli Halil İbrahim Varlı’nın küçüğüdür. 1989’da vefat etti.

kösemen: Sürünün önünde giderek onu yönlendiren koç veya teke.

kösmek: yormak

kösülmek: 1.Nefesi kesilmek, nefes nefese kalmak, 2.Çok yorulmak, gücünü kaybetmek.

köşe gapmaca: Birbirinin yerini kapmaya çalışan çocukların oynadığı oyun.

Kötâya: Kütahya

Kötâyolu: Bir mevki adı (Kütahya Yolu)

kötde: köfte

kötdü: Düyü ve et karışımıyla yapılan sulu yemek.

Kötü goyunuñ guzusu çok olur:  Çok olur, ama bakımsız ve çelimsizdir kuzular. Çünkü anaları kuzuladıktan sonra çekip gider; yalamaz, emzirmez, ilgilenmez. Haliyle bu çok kuzular yaşasa bile sahibi onlardan pek verim elde edemez. İlgisiz, vefasız, hayırsız, işe yaramaz kişiler bu atasözü ile anlatılır.

kötülemek: Takatten düşmek, sağlığı bozulmak, hastalanmak. Kötüleşmek.

kötü olmek: 1.Beğenilmemek, takdir edilmemek; 2.Sağlığı bozulmak, hasta ağırlaşmak.

Kötüosman: 1.Mihrioğlu İbrahim’in büyük oğlu Osman Eşit. 1897 Yılında doğdu, Mehmet ve Çete Hasan Hüseyin’in abileridir. Osmanköylü hanımı vefat edince oradan ayrılıp Karacahmetli Şalsıznine (Fadime) ile evlendi. Sonradan Kütahya’ya yerleşecek olan Ahmet Eşit’in babasıdır. 1952’de vefat etti. 2.Pambıkların Bekdeşağanın oğlu Osman Gözalıcı.Sağlığı bozuk olduğu için böyle lakaplanan Kötüosman İzmir’de vefat etti.

Kötüüseyin: Sıntırların Gavcarın tek oğlu Hüseyin İnanır. 1940 Yılında doğdu, erken dönemde yerleştiği Kütahya’da yaşıyor.

kötüye çekmek: Yanlış, hoşa gitmeyen bir anlam yüklemek.

Köy adamı: Fiili olarak köyü idare eden Muhtar, İhtiyar Heyeti, Koruma Reisi, Katip gibi kimseler. Belediyelik olduktan sonra da bu tabir kullanılmaya devam edilmiş, Mahalle Muhtarları ile Belediye Başkanı ve Meclis üyeleri Köy adamı olarak anılmıştır.

köy yeri: İnsan yoğunluğu olarak köy hali.

köylük: Yerleşim yeri olarak köy, kırsal.

köynümek: Yanmak, özellikle fırındaki ekmek, hamırsız, bükme gibi şeylerin altı yanmak.

közleme: Ateşte, közde pişirilen et.

kumpil/kumpir: patates

Kumpil: Gazioğlunun Cemal’ın Necati Yıldız.

Kumpirhasan: Kinislerin Mehmet oğlu Hasan Soya. 1903 Yılında doğdu, Timitirinin abisidir. Meşhur cambaz Mısdanın babası olan Kumpirhasana neden bu lakap takıldığı bilinmiyor, 1980’de vefat etti.

kupa: bardak

kupey: Av köpeği.

kutu: Gazoz kapağı ve onlarla oynanan oyun.

küfül küfül: (z) Serinletici rüzgar esintisini niteleme sözü.

Külcü: Turabinin üçüncü oğlu Ahmet Külte. 1904 Yılında doğdu; Salih ve Capbağın küçüğü, Doruğun abisidir. Sülalenin eski adı olduğu için bu lakapla anılmış. 1967 Yılında vefat etti.

küldürköme: (z) Hep birden, toplu olarak.

küle: Et dövme kütüğü; genelde alıç ağacından olması tercih edilirdi.

kül gibi: Benzi soluk, renksiz.

küllenmek: Hayvanlar tozlu yerlerde yatıp yuvarlanmak.

küllük: Fırın külü ve çöp dökülen yer, çöplük

kültem: Tutam, demet, salkım.

kültem kültem: (s-z)Tutam tutam, demet demet

kümelti: Taş, toprak veya ağaç gibi şeylerden oluşan küçük yığın, küme.

kümük: Küçük ve basık burun

Kümük: 1.Delinorinin oğlu Ahmet Argunşah. Gulaksızın kardeşi olan Kümük, Yusuf Argunşah’ın babasıdır; 1949’da vefat etmiş. 2.Gavalcıların Halil’in oğlu İbrahim Aracı, 1902-1978.

kümürtlek: Kıkırdak doku.

künk: Pişmiş topraktan yapılan su borusu.

künüşlemek: Geceyi geçirmek, konaklamak, uyuyarak dinlenmek. (Ağacın altında künüşledik.)

Küpeli: Bir mevki adı.

küpületmek: Atıp vurmak. (Şu köpeğe bi daş küpület.)

küpürtü: Ayak sesi, patırtı.

küpüş: Kısa boylu şişman kimse.

kürs: Rüzgarın sürüklediği kar yığını.

kürsümek: Kar çukurları doldurmak.                                                         

Kürtırzası: Memleketi ve soyadı bilinmeyen Rıza, Eğret’e yerleşip Bilallerin Ercebin kızıyla evlendi. 1957 Yılında korucu iken çatışmada öldürüldü.

Kürtosman: Türkmenoğlu Osman. 1850’de Karacaören’de doğdu. Demircisalek ile Kelyusufun dedesidir, 1925 öncesinde vefat etmiş.

kürümek: 1.Yerde yığılı veya serili bir şeyi kürekle ittirerek toplamak, sürmek; 2.Ahırdaki pisliklerin kürek veya benzeriyle temizlemek; 3.Silip süpürmek, bitirmek, sonunu kazımak.

küsdüre: Ağaç yontmaya yarayan el aleti, rende.

küsdürelemek: Ağacı yontmak, rendelemek.

küseniñ payı datlı olur: Küsüp de yemeyen kişinin hakkını yemeye dair bir atasözü.

küsüyen: Alıngan, küsmeye eğilimli.

küt: 1.Keskin ve sivri olması gereken aletlerin bu özelliklerini kaybetmiş hali; 2.Kısa ve yuvarlak burun.

kütdedek/kütedek: (z)Birdenbire ve küt diye ses çıkararak.

kütelmek: Kesici ve sivri aletlerin ucu körelmek.

küt etmek: Aniden küt diye ses çıkararak kırılmak.

kütlemek: Eklemlerden ses gelmek.

kütletmek: Eklemlerini kendisi veya başkası çıtlatarak rahatlamak.

kütük gibi: Çok şişmiş.

kütülemek: 1.Atmak, fırlatmak. 2.(mec)Yiyip yutmak (İki bideyi kütüledim.)

kütümek: 1.Kalın ve kısa odun, 2.Ucunda kökünden bir yumru bulunan meşe, çoban değneği.

laf çarpmek: Laf sokmak, iğneleyici konuşmak.

lafdan sözden añnamamek: Hiçbir uyarıya kulak asmayıp davranışlarını düzeltmemek.

laf eşitmek: Azarlanmak, paylanmak.

lafına uymek: Dediğini yapmak, tavsiyesine göre hareket etmek.

lağab: Lakap

lağara: Laf kalabalığı, anlaşılmaz sözler, demogoji.

lağareci: Lafa boğup konuyu saptıran, demogog.

lağırdamek: Kötü bir sesle bağırarak çevreyi rahatsız etmek.

lağırtı: Yüksek sesle anlaşılmaz şekilde söylenen sözler.

lakgıdı lakgıdı: (z) Zıplayarak yürüme.

lak lak etmek: 1.Şundan bundan konuşmak; 2.Arka üstü yatan kimse ayaklarıyla çocuğu kaldırmak.

lalettayır: Gelişigüzel, özensiz, kabaca. (lalettayin)

langırdak: Çok ve boş konuşan.

langırdamek: Bağırarak konuşmak.

lapıdık lapıdık: (z)Çamurlu alanda yürüyüş.

lapor: rapor

larkadak: (z)Bir yere sokulmak veya bir yerden çıkarılmak istenen şeyin birden bire girmesi veya çıkmasını anlatır söz. (Mık larkadak arkıye geçdi.)

laylon/lélon: naylon, plastik

le/len: Erkekler için hitap ünlemi

lek: Bir iş veya oyuna başlarken eldeki sermaye; aşık, bilye vb.

lekinde: Kazanma veya kaybetme durumunda olmayan, sermayece oyun başındaki pozisyonunda olma.

lekine girmek: Kaybedilenleri kazanma seviyesine gelmiş olup henüz kâra geçememiş olma durumu.

lélek: leylek

lélek gagağı: Uzun tohumlarının uçları kuruyunca kıvrılan ot. Göbüle ve añlarda çıkan bu kaba otun tohumlar uzadıkça leylek gagasını andırır. Her bir gagada 5-6 tohum tanesi bulunur ve 5-6 gagalı salkımlar halinde mızrak gibi yukarı doğru yükselirler. Kurumaya yakın gagadaki taneler kıvrılarak ayrılır ve uzağa firlar. Böylece tohum bir sonraki yıl için saçılmış olur.

leplik: 1. El büyüklüğünde yassı taş,  2. Yassı taşlarla oynanan oyun

lesdik: 1. Lastik, 2. Lastik ayakkabı, yemeni, kara lastik; 3. Çorapta ağız, kazakta alt uç ile kol yenlerindeki bölüm.

lık: İçi pişmemiş, hamur kalmış ekmek.

lıkgadak otumek: Hamur pişmemek, çiğ kalmak ya da sıcak ekmek yanlış dizilme sonucu içi deforme olmak. Bu yüzden fırından eve götürülürken ekmekler tekneye üst üste değil, dik olarak yan yana dizilir. Ayrıca soğumaya terk edilirken tek tek serilerek üzeri mendille örtülür.

lıkırdamek: Lıkır lıkır ses çıkarmak.

liklik: Genellikle kuzulara takılan küçük çan türü.

lingirdemek: Sallanmak, düşecek gibi olmak

liñliñ: Atın sarsıla sarsıla yürüyüşü, tırıs.

lombak: Ansızın patavatsızca laf söyleyen.

Lomcu: Hacapdıramanların Abdurrahman oğlu Mehmet Selek. 1908 Yılında doğdu, Cıldırın emmisidir. Lomcu Hoca olarak bilinirdi, 1973’te vefat etti.

lom lom inmek: Damdan düşercesine ağır sözler söylemek.

löküz: Gazla çalışan aydınlatma aracı, lüks lambası.

lömbüdü lömbüdü: (z) Ağır ağır sallanarak yürümeyi anlatır.

lömbüldemek: Vücudu hoplatarak, sallayarak yürümek.

lula/lüle: Meydan çeşmelerinde suyun sürekli aktığı demir boru.

lüpbedek: (z)Yumuşak küçük bir şeyi birden yutmak için söylenir.