Anıtkaya / Eğret'te Haber Kipleri

 

1.Öğrenilen Geçmiş Zaman Kipi: Bu kalıba masal kipi de denir. Çünkü eki –mış’tır. Ses uyumuna göre bu ek –miş, -muş, -müş de olabilir. Herkes bilir masal anlatılırken bu eke kulak aşinalığı yaşamıştır. “Bir varmış bir yokmuş...” daha masalın başında “mışmiş” karşımıza çıkar. Zaten doğruluğundan emin olmadığımız şeyleri dillendirirken ve başkasından öğrendiğimiz bilgileri aktarırken bu kalıba başvururuz. Tıpkı masaldaki gibi, yerı gerçek yarı hayal ya da hayal meyal şeyler. Olaya bizzat şahit olmamıştır da başkasından duymuştur. Bu yüzden dedikodular da bu kip ile yapılır. İşte Anıtkaya’da bu kipin söylenişi. Farklılığın anlaşılabilmesi için sözlerin yazı dilinde nasıl kullanıldığını da yanında vereceğim.

     2.Görülen Geçmiş Zaman Kipi: Bu kip ile anlatılan olaylar daha gerçekçidir çünkü olaya bizzat şahit olunmuştur. Bu yüzden görülen geçmiş zaman denir.  Geçmişte yaşanmış, biz görmemişiz ama doğruluğundan da çok eminiz, işte böyle durumlarda da görülen geçmiş zaman kipi devreye girer. Öğrenilen geçmiş zamana göre daha gerçekçidir. Bu kalıpta anlatılan fiile –dı eki getirilir. Sesli ve sessiz uyumuna göre ekimiz –di, -du, -dü, -tı, -ti, -tu, -tü olabilir. İşte örnek “buymak” (üşümek) fiili:

     3.Şimdiki Zaman Kipi: Şu anda yapılmakta olan, henüz süreci tamamlanmamış işlerin anlatımında bu kalıp kullanılır.(Şimdiki zaman anlatımında bir başka kalıp olan –makta  kalıbı Anıtkaya’da kullanılmaz.) Eki –yor. Anıtkaya’da şöyle söyleniyor:

       4.Gelecek Zaman Kipi: Henüz yapılmamış, ileride yapılması düşünülen işlerin zamanı gelecek zamandır. Bu kipin eki ise –acak ve –ecek ekleridir. Kalıbın Anıtkaya/Eğret’te söylenişi şöyledir.

      5.Geniş Zaman Kipi: Bu kalıba böyle denmesinin sebebi, bütün kalıpları içine almasıdır. Yani böyle söylenen bir fiilin hemen mazi hem gelecek hem de şimdiki zaman anlamı bulunur. Başka bir deyişle; eskiden yaptığımız, şu sıralarda da yapmaya devam ettiğimiz, ayrıca ileride de yapmayı düşündüğümüz işleri anlatmada geniş zaman kipini kullanırız. Alışkanlık haline gelen, huy edindiğimiz davranışlarımızın kalıbıdır bu. Bu kalıbın eki –r’dir.

 Fiil Kipleri>>

 Dilek Kipleri>>

 Birleşik Zamanlı Kipler>>