Öyle fiiller vardır ki bir kalıba sokamazsınız, hangi kipe dahil edeceğinizi bilemezsiniz. Daha doğrusu, daha önce sözünü ettiğimiz eklerden birden fazlasının bulunduğunu, aynı zaman ekinin tekrar ettiğini görürsünüz. İki farklı zaman ekinin veya bir haber kipi bir dilek kipinin birlikte kullanıldığına şahit olursunuz. Günlük hayatta da çokca başvurduğumuz bu ifade yolu da aslında bir kalıptır. Böyle kalıplara birleşik zamanlı kipler denir. Örneklerle daha iyi anlaşılır olacaktır. Bu şekilde üç kip var:
1.Rivayet Kipi: Öğrenilen geçmiş zaman kipinin eki olan –mış, -miş, -muş, -müş eki ile yapılır. Önce kelimeye daha önce bahsettiğimiz bir basit kip eki getirilir, sonra –mış ekiyle uygun bir biçimde bağlanır. Böylece fiil birden fazla kip eki aldığından birleşik zamanlı; ikinci olarak –mış ekiyle bağlandığından rivayet birleşik zaman kipiyle çekimlenmiş olur. Normalde –mış ekiyle yapılan basit bir kiple başkasından duyulan veya doğruluğundan emin olmadığımız bilgiler paylaşılıyordu. Aynı ek ile birleşik zamanlı bir kip yaptığımızda verilen bilginin doğruluk derecesi yine kuşkulu oluyor. Başka kimselerin aktarımıyla bize ulaştığı için bu kipe rivayet birleşik zaman kipi deniyor. Şimdi sırasıyla bu kip kullanımına örnekler verelim.
Önce Öğrenilen geçmiş zamanın rivayeti:
Geniş zamanın rivayeti Anıtkaya’da kullanılmaz. Dilek kiplerinin rivayetine geçelim. İstek, emir ve şartın rivayetleri tek çekimde yapılır ve anlam ancak vurgu ve tonlamayla belirtilir. Yani şu aşağıdaki çekimde hem istek, hem emir hem de şartın rivayeti vardır. “Keşke”, “madem” anlamları özellikle bu çekimin içinde gizlidir:
2.Hikaye Kipi: Görülen geçmiş zamanın eki olan –dı ile yaplır. Basit bir kip ekinden sonra bu ek getirilerek fiil birleşik zamanlı yapılır buna da hikaye birleşik zaman kipi denir. Rivayete göre daha gerçekçi ve daha inandırıcı bilgiler aktarıldığı, erçekliğinden daha fazla emin olduğumuz olaylar aktarıldığı için bu ad verilmiştir. Önemli olan bu kalıbın Anıtkaya/Eğret’te nasıl kullanıldığıdır. Şimdi onları sırayla inceleyeceğiz. Önce hikayenin hikayesi:
Dilek kiplerinden istek ile şartın hikayesi aynı çekimle yapılır ve anlam vurgu ve tonlamayla sağlanır:
Hiç yorum yok:
Yorum Gönder