Çelik

    Çocukluğumun oyunlarını yazarken yazının bir bölümünü de buna ayıracağım. Herkes tarafından bilinen adı çelik çomaktır ama biz kısaca met derdik. Met, çelik’in bizdeki adı oluyor. Çomak tarafına da değnek denirdi.

    Tamam oyunun ve gereçlerinin adında çelik kelimesine yer yoktu ama oyun içinde kullanılan terimlerde aynı kökten geldiğine inandığım bir fiil vardı: çeldirmek. Zaten okunmakta olan yazının çıkış noktası da bu fiildir.

    Çelik kelimesinin anlamları araştırılınca şunlarla karşılaşılıyor: 1-Güç ve dayanıklılığı artırılmış demir. 2-Kısa kesilmiş dal, sert değnek. 3-Çelik-çomak oyununda küçük değnek. İki numaralı anlamın daha basitleştirilmiş şekli şudur: Gelecek yıllarda fidan olarak dikilecek ağaç, bu yıldan taze ve düzgün bir daldan 15-20 cm. uzunluğunda kesilerek toprağa batırılır. Bu sene kökleşerek birazcık uzar, gelecek yıl ise aşılanır ve bir yıl sonra da fidandır artık. Fidanın iki yıl önceki hali çelik oluyor. Büyüklüğü ise çelik çomak oyunundaki “met”, yani “çelik” kadar. O halde 2 ve 3 numaralı anlamlar aynıdır. En azından çok yakın ve aynı anlam kökünden beslenmektedirler.

    Bu oyunun bir çeşidinde, met’in uçları çomak vurulduğunda zıplayacak şekilde çaprazlamasına kesilmiş olmalıdır. Met’in bir ucuna değnek vurularak havaya zıplaması sağlanır ve tekrar vurularak ileriye atılmaya çalışılır. İşte çeliği zıplatma işine “çeldirme” denilir. Çelinen çelik biraz yan tarafa doğru hafif çapraz yükselir. Tam dikey yükselme gerçekleşmez. Doğru olmayan, eğrilmiş bir yükselmeden bahsediyoruz... Şimdiii, çoktan seçmeli sorulardaki çeldirici, birinin aklını çelmek, başka birine çelme takmak veya çelmelemek, çelişkili bir duruma düşmek gibi deyimlerde de bu anlama yakın bir durum söz konusu mu acaba?

    Bugün sadece “çelimsiz” kelimesinde rastladığımız gövde, boy-pos, cüsse, güç-kuvvet anlamındaki; Çuvaşçada “odun veya çıra yarmak” anlamında kullanılan “çelmek” kelimesindeki; Azericede “baston, asa” anlamına gelen “çelik” kelimesindeki ses ve anlam yakınlıkları da üzerinde düşünülmeye değer.

    Su veya hava verilerek sertleştirilen demir anlamındaki “çelik”e neden bu isim verilmiş olabilir ki? Demirin yapısı bozulduğu, yani çelindiği için olabilir mi?