Eğret Sözlüğü

    

    Beni rahatsız eden sorulardan biri de 'Bunların hepsini okudun mu?'dur... Kitaplık bizim küçük çalışma odasında kuruluyken sık sık bu soruya muhatap olurdum. Birbirine yaslanmış, üst üste binmiş, yahut  masada karışık kuruşuk duran hepi topu iki üç bin kitabı gören şaşırırdı. Nasıl şaşırmasın ki bizim insanımızın hayatında kitap denen nesne yok... Neyse, sorulara kaçamak cevap veriyordum... Ne bileyim ben, içlerinde defalarca okunmuşu da var, daha formaları kesilmemişi de. 

    Normali de bu değil mi, kitap dediğin çeşit çeşittir. Öylesi vardır okumak için sabırsızlanırsın, senin için ihtiyaçtır çünkü. Bitirmezsen gözün arkada kalır. Bir başkasını okumaya seneler önce başlamışsındır, seni yormuştur, boğmuştur... Onun öyle olduğunu bilir, tekrar kapağını açmaya üşenir, ona karşı soğuk durursun. Daha başka türü de var ki onlar ise okunmak için sırasını beklerler... Okuman gerektiğini bilirsin; ama önceliği başkalarına kaptırmışlar, yahut yeni çıkan başka kitaplar sıraya kaynak yapmıştır...

    Bir de hiç okunmayacak kaynak kitaplar var... Bunlara başvuru kitabı da diyebilirsin. İhtiyaç hasıl olduğunda açar bakar  ve sonra sırtını sıvazlayarak yerine yerleştirirsin. Ansiklopedi ve sözlükler bu türdendir.

    Meslek gereği kitaplığımın büyük bir bölümünü sözlükler oluşturuyor. Onların da çok çeşitleri var; Tarih sözlüğü, Edebiyat sözlüğü, Dil sözlükleri, Güncel sözlük, Deyimler sözlüğü, Tarama Derleme sözlükleri,  Osmanlıca sözlük, Dini sözlük, Felsefi sözlük vesair vesair... Bunlara başvuru kitabı dedik de... Bazılarına tuhaf gelebilir, öğrencilik yıllarımdan beri sözlük okuma alışkanlığım vardır. 

    Sözlük okumalarım, diğer kitapları okur gibi değildir. Şöyle olur; merak ettiğim bir madde için sözlüğü açar, ilgili kısmı bulur, alacağımı alırım. Bundan sonra sözlüğü kapatmak o kadar kolay değildir. Civardaki benzer maddelere de gözüm kayar, şuna da bakayım, buna da bakayım derken saatler geçtiğini fark edemem. Bir saat sözlük okuduğunuzu düşünsenize... Hesapta olmayan bilgiyi böylece edinirsiniz, o bilgi olmadık zamanda işinize yarar...

    Kelimeler insanın sadece konuşurken veya okuyup yazarken işine yaramıyor. Düşünmek için de onlara ihtiyacımız var. Onlarsız düşünemiyorsak, bizim için hava gibi su gibi ihtiyaçsa kelimeler... O halde onların toplu olarak yaşadığı sözlükleri sık sık ziyaret etmeyi normal karşılamalı...

    Lafı, eski zamandan beri Anıtkaya'da kullanılan yöresel sözcüklere getireceğim. Bunların içinde isimler, fiiller, edatlar, ünlemler, zarflar vb. her türden kelime var... Hatta atasözü ve deyim haline gelmiş özel kalıplar bulunuyor... Hepsinin ortak özelliği Anıtkya/Eğret'e has olmaları. Manasıyla, telaffuzuyla, yahut her şeyiyle Anıtkaya'ya ait olan bu dil varlığına kayıtsız kalamazdım. Eğret Sözlüğü fikri böyle oluştu... 

    Uzun bir derleme ve eski derlemeleri tarama sürecinden sonra ortaya, dört-beş bin maddelik bir Anıtkaya/Eğret Sözlüğü çıktı. Sağolsunlar, işin farkında olan dostlar eksik gördükleri yeni maddeleri zaman zaman bildirip sözlüğün gelişimine katkıda bulunuyorlar. Yani, sözlüğümüz sürekli güncelleniyor.

    Bazen meramımızı anlatabilmek için o sözlükteki bazı kelime ve/veya deyimleri kullanmak mecburiyetinde kalıyoruz. Onu o şekilde yazmazsam, kafamdakini tam yansıtamayacakmışım gibi geliyor bana. Bunun böyle olduğunu bilmeyenler, yazım yanlışı yapıldığını sanıyor. 

    Başka bazılarının da özellikle kullandığım o sözcüklerin anlamını bilmediğini fark ettim. Gayet normal bir durum; bir asır evvel dedelerimiz, ninelerimizce kullanılan sözcükler, ara nesillerce kullanılmamışsa, unutulur gider. Eğret Sözlüğünün bir amacı bu söz varlığını ortaya çıkarmaksa, bir başka amacı da unutulmamasını sağlamaktır. 

    Diyeceğim o ki manasını bilmediğiniz 'tuhaf' kelime ve deyimlerle karşılaşırsanız, Eğret Sözlüğüne müracat ediniz. Belli mi olur, bir de bakmışsın kendini sözlük okurken bulursun... Sözlük okumak iyidir...

Gıdiler

     

    1830 Yılı Eğret vergi mükelleflerini gösteren belgede Hacı Hüseyin oğlu iki kardeş kaydedilmiş. Hacı Hasan ve Hacı Osman olarak kaydedilen bu iki kardeşin çocukları, Yirminci yüzyılın Gıdilerini oluşturacaklar.

    Adı geçen Hacı Hüseyin hakkında bilgimiz bulunmuyor. 18. Yüzyılda yaşadığı, belki 1800'lerin başında hayatta olduğu tahmin ediliyor. Eşi ve varsa kız çocuklarını da bilmiyoruz, iki oğlu üzerinden Gıdileri inceleyeceğiz. Bu lakabın kaynağı ve sebebi hakkında bir ipucu dahi olmadığını da peşinen söylemek lazım.

    

    1. Hacı Hüseyin oğlu Hacı Hasan

    Hacı Hüseyin'in büyük oğlu Hasan 1790 yılında dünyaya gelmiş. İsmail kızı Ümmühan ile evlendiğini bir mahkeme kaydından öğreniyoruz; ama Ümmühan Hanım hakkında daha detaylı bilgi yok. Kayıtlar tutulduğu sırada Hasan'ın da Hacı olduğu belirtilip, kırk yaşında uzun boylu ve kırçıl sakallı biri olarak tarif edilmiş. 1820 Doğumlu Mustafa ve 1827 doğumlu Osman adında iki oğlu da kayıtlarda yerini almış.

    1841 Yılına ait bir mahkeme kaydından anlaşıldığına göre, bu tarihten önceki bir vakitte Hacı Hasan vefat etmiş. Çocuklarının isimleri Mustafa, Osman, Şerife, Aliye ve İsmihan olarak yazılmış. Beş çocuğunun beşinin de yaşları küçük diye anneleri Ümmühan Hanım vasi tayin edilmiş. Mustafa ile Osman'ın doğum tarihlerini biliyoruz, buna göre Hacı Hasan 1835 gibi vefat etmiş olmalıdır... Hacı Hasan'ın çocuklarına miras bıraktığı terekesinden sadece hayvan dökümü şöyle: 38 Kuzulu koyun, 6 yoz koyun, 10 oğlaklı keçi, 9 yoz keçi, 10 çepiş, 12 kancık şişek, 9 erkek şişek, 2 sağmalı inek, 3 yoz inek, 1 üç yaşında tosun, 1 bir yaşında tosun, 1 çift öküz, 1 merkep...

    Tereke belgesinde adı geçen çocukların akıbeti hakkında bilgimiz yok. Mustafa, belge düzenlendiğinde yirmi yaşının üzerinde olduğu için o sırada evli olmalıdır. Bununla beraber o zamanın uzun askerlik yılları göz önüne alınırsa, geç evlendiği de düşünülebilir. Nitekim çocuklarının hayli geç dönemde doğduğu görülüyor... 

    Hacı Hasan oğlu Mustafa, Kezban Hanım ile evlenmiş. Kayıtlara yansıyan Ahmet ve Ayşe adlarında iki çocuğu var. Kızı Ayşe, 1881 yılında doğmuş ve Gocalilerin Ali ile evlenmiş, sonrası bilinmiyor. 

    Ahmet ise 1865 yılında doğdu ve Hasan kızı Ayşe Hanım ile evlendi. Eşinin kimlerden olduğu bilinmiyor; ancak Gağşaklardan Gocagulakın ablası olabileceğine dair kesin olmayan bir bilgi var. Kesin bilgi ise; Ayşe Hanım ile evlenince Mollahmetler/Sıntırların Ali (Kelhasan ve Gavcarın babası) ile Ahmet'in bacanak olduğudur...  Ahmet ile Ayşe Hanımın da bir oğlu ve bir kızı oldu; isimleri Mustafa ve Satı... 1895 Doğumlu Satı, Mardakların Mustafa oğlu Halil eşi oldu. Eşi Halil Cihan Harbinde kaldıktan sonra Satı Hanım aslen Kütahyalı Berberoğlu İsmail'e varmış, 1929'da bir kızı olmuş adını Fadime koymuşlar. Sonra Satı ile İsmail karı koca ölüyorlar. Geride kalan sadece kızları Fadime oluyor. Fadime de Esenin Yusuf ile evleniyor; ama çocuksuz taze gelin iken 1948'de vefat ediyor...

    Ahmet'in 1891 doğumlu oğlu Mustafa da Eminlerin Sağıremin kızı Havva ile evleniyor. Böylece Şimbilemin ve Etem babası Abdullah ve Çanlı ile bacanak oldular. Henüz çocukları olmamıştı, Mustafa Cihan Harbine katıldı. Çanakkale'de, Anafartalar Muharebesinde 1915 yılında şehit oldu. Eşi Havva Hanım daha sonra Belce'ye kocaya varmış, orada çoluk çocuğa kavuşuyor ve 1962'de vefat ediyor... 

    Ahmet oğlu Mustafa'nın 1915 yılındaki şehadetiyle, Gıdilerin Hacı Hasan sayfası kapanmış oldu... Diğer sayfaya geçelim...

    2. Hacı Hüseyin Oğlu Hacı Osman

    Hacı Hüseyin'in küçük oğlu Osman, 1795 yılında doğdu. Abisi gibi O da Hacı Osman diye kaydedilmiş. Kayıtlar tutulduğu sırada henüz sakalına ak düşmemiş, 'orta boylu kara sakallı' diye tasvir edilmiş. Kara sakallı; ama ecel geldi mi saça sakala bakmıyor. Hacı Osman, abisi Hacı Hasan'dan önce vefat etti. Kesin ölüm yılı yazılmasa da Onun 1835 yılından önce vefat ettiğine dair not düşülmüş.

    Hacı Osman öldüğünde 10 yaşlarında Hüseyin adında bir oğlu vardı. Hüseyin 1822 yılında doğduğuna göre babası Hacı Osman'ın da aşağı yukarı 1832-33'te öldüğü söylenebilir... Hacı Osman'ın eşi, Hüseyin'den başka oğlu olup olmadığı, ve varsa kız çocuklarına dair herhangi bir kayıt bulunmuyor. Yine oğlu Hüseyin'in evliliği ve çocuklarını da bilmiyoruz. Tek bildiğimiz, Ahmet adında bir oğlunun olduğu...

    Hacı Osman'ın torunu Ahmet, Hatice Hanım ile evlendi ve Selimlerden Hüseyin oğlu Süleyman ile bacanak oldu... Hüseyin, Ali ve Osman adlarında üç oğlu var. 

    Osman

    Üç kardeşin en küçüklerinden başlayalım. Osman, 1879 yılında doğdu ve Mustafa kızı Havva ile evlendi. Havva Hanımın, Gavalcıoğlu Mustafa kızı olduğu tahmin ediliyor. Çocukları yoktu, Cihan Harbine giden Osman geri dönemedi. Eşi Havva Hanımın akıbeti bilinmiyor...

    Ali

    Ortanca kardeş Ali ise 1874 yılında doğdu. Mardakların kızı Hanım ile evlendi. 1902'de Hacer ve 1910'da Ayşe adlarında iki kızı oldu. Büyük kızı Hacer, Yonuzların Halil'in eşi oldu. Selimoğlu Yunus (Halil'in babası) önce Mardaklardan Ayşe Hanım ile evlenmişti; ama çocuğu yoktu, sonradan Halil'in anasını almıştı. Yani Hacer Hanım, Halil'in analığının yeğenidir... Hacer'in küçüğü Ayşe'nin akıbeti bilinmiyor. Bununla beraber eski kabirde, mezar taşına 'Ayşe Yalçınkaya, 1910-1983' ibaresi kazınan bir kabir bulunduğunu belirtelim...

    Ahmet'in ortanca oğlu Ali, bu anlattığımız şekilde çocuklarının mürüvvetini göremedi. Çünkü küçük kızı doğduktan sonra vefat etti... 

    Hüseyin

    Ahmet'in en büyük oğlu Hüseyin, bizi günümüzün Gıdilerine kadar getirecek... Hüseyin, Abdullah kızı Emine ile evlendi. Emine Hanımın Emiralilerden olduğu düşünülüyor. Onun küçük kardeşi Şerife de Apdıramanların Hacı Emrullah eşiydi. Yani bizim 20. yüzyıldan tanıdığımız Hacemirlahın dedesi ile Hüseyin bacanak olurlar...

    Hüseyin ile Emine Hanımın 1861'de Hasan Hüseyin ve 1878'de Mehmet adında iki oğulları oldu. Mehmet'in iki hanımı vardı; Haliloğlulardan Havva ve Faddiklerin Halil kızı Fadime... Fadime Hanım, Güçcük Halil ve Güçcük Ahmet İleri kardeşlerin halaları olur ve esasında Faddikler de Emiralilerin bir koludur. Mehmet'in anası da Emiralilerdendi... Bununla beraber, 1910'lara doğru Fadime Hanımın vefat ettiği, 1912'de Havva Hanımın Mehmet'in tek eşi olduğu anlaşılıyor...

Havva Hanım 1914 yılında mahkemeye başvurarak, eşi Mehmet'in 25 Ekim 1912 günü Mora'da birliğindeki Beyşehir Hastanesinde vefat ettiğini, varis olarak kendisi ve merhumun kardeşi Hasan Hüseyin'den başka kimse bulunmadığını iddia ediyor. Eşinin ölümüne şahit olarak da Yumrukların Halil oğlu Musa'yı gösteriyor; çünkü aynı birlikte askerlermiş... Onun haricinde Takgasların Murat ve Hacapdıramanların Hacı Halil de bu duruma şahitlik edince, Havva Hanım eşinin Mora'da şehit olduğunu ispat etmiş oluyor. Zaten mahkemeye gitmekteki amacı bunu belgelendirmekti. O günün şartlarında dul bir kadın tekrar evlenebilmek için eşinin öldüğünü belgelendirmek zorundaydı. Havva Hanım tekrar evlenmek için bu davayı açtı. Sonuçta eşi yeni vefat etmiş olan Tenikecinin babası İsmail'e vardı. Tenikecilerin evin karşısındaki odanın (Töbder) asıl adı 'Havaların Oda' olmasının sebebi bu Havva Hanımdır.

    Hüseyin'in küçük oğlu Mehmet, 25 Ekim 1912'de Mora'da şehit olduğunda hiç çocuğu yoktu. Onun sayfası da böylece kapanmış oldu. Kader, Gıdilerin serüvenini hep bir tarafa doğru yönlendiriyor; Mehmet'in abisi Hasan Hüseyin'e bakalım...

    Gıdilerin Hasan Hüseyin

    Hasan Hüseyin, 1861 yılında doğdu. Mustafa kızı Fadime ile evlendi. Torunları Fadime Hanımın Tekkegaren (Kayıhanlı) olduğunu söylüyor. Hatta oralardan geçerken bazı tarlaları gösterip kendilerinin olduğunu söylermiş. O tarlalardan Fadime'ye hiç hisse vermemişler, Eğret'e bir haşhaş taşıyla gelmiş... 

    Fadime Hanım ile ilgili anlatılanlar bir yana, nüfus kayıt bilgileri Onun Emiralilerden olduğuna işaret ediyor. Daha önce Gıdiler-Emiraliler bağlantılarına çokça dikkat çekmiştik. Nüfus bilgilerinin uyuşması; hem resmi kayıtlara hem de torunları tarafından anlatılanlara temkinli yaklaşmak gerektiğini gösteriyor. Belki her iki kaynaktan gelen bilgilerin bir yerde bağdaştığı ve bizim ıskaladığımız bir nokta vardır... Mesela Garen'den gelen, Fadime Nine değil de onun anası Raziye Hanım olabilir... Neyse, Fadime Hanım 1936 yılında vefat etti...

    Fadime Hanım ile Hasan Hüseyin'in bir kız ve üç erkek çocukları oldu. Yaş sırasına göre bunların isimleri; Gülsüm, Hasan, Mustafa ve Ahmet'tir... Dört çocuğun en büyüğü ve evin tek kızı Gülsüm Taşçıların Mehmet'e vardı. Esasında Taşçılarla Gıdilerin uzak da olsa bir bağlantısı vardı... Hatırlanacağı üzere, Gülsüm'ün Emine Ninesi ile Apdıramanların Hacı Emrullah'ın eşi Şerife kardeş idiler... Hacı Emrullah'ın diğer eşi Fatma ise Taşçıoğlu Murat'ın kardeşidir; yani Gülsüm'ün eşinin halası olur...

    Hasan

    Artık Hasan Hüseyin'in üç oğluna geçebiliriz. Büyük oğlu Hasan, 1897 yılında doğdu. Bekardı, Cihan Harbinden geriye dönemedi. 1917'de ağda gabıcağı gibi bir kutu, bir küçük elbise fırçası, traş malzemeleri gibi bir kaç küçük şahsi eşyası ailesine teslim edildi... Babası da vefat etmişti; ama anası Fadime Hanım 1926 yılında mahkemeye başvurarak veraset ilamını çıkarttı. Anası olması hasebiyle kendisi ve kardeşleri olarak Mustafa ile Ahmet'ten başka varisi yoktu. Buna şahitlik eden de Hatiplerin Molla Osman ile Gobakların Hüseyin oğlu İsmail idi...

    Mustafa

    Ortanca oğlu Mustafa, Arapların Halil kızı Ayşe ile evlendi. Ayşe Hanımın anası Garmenlerden olduğunu belirtmek lazım. Ayrıca Ayşe Hanım, Gavas ile Devecinin de kardeşleridir; ayrı anadan da olsa diğer iki kızkardeşi dolayısıyla Gıdilerin Mustafa, Çakalların İbrahim Yet ve Dönelerin Ali Çalışır ile bacanaktır... 

    Eşi Ayşe Hanım 1973 yılında öldü. Gıdilerin Mustafa ise ondan üç yıl sonra 1976'da vefat etti. Çocuklarına bakacak olursak...

    Neticede Mustafa'nın bir oğlu ve iki kızı oldu; İbrahim, Sultan ve Fadime. (1940 Doğumlu Muzaffere adında bir kızları daha olmuş; ama üç yaşındayken ölmüş)... Sultan, İdirizlerden Sarıömerin Abdil İbili eşi; Fadime ise Emiraliler/Yeşilömerlerin Ömer Fidan eşi oldu. Abdil'in anası da Yeşilömerlerden...

    'Gıdilerin İban' diye lakaplanan İbrahim 1942'de doğdu, Canalinin kızı Emsal ile evlendi, Böbülerin Veli Kabadayı ve Hamzaların Adem Hoca ile bacanak oldular... Mustafa, Ayşe, Hasan ve Ramazan olmak üzere dört çocukları oldu. Erken dönemde İzmir'e göçtüler. Kızı Ayşe, Sarıömerin Ramazan İbili eşidir... Mustafa, Anıtkaya dışından Tülay ve Yasemin Hanımlarla iki evlilik yaptı; İbrahim, Elif ve Beyzagül adlarında üç çocuğu var, İzmir'de oturuyorlar... Anıtkaya dışından Sultan Hanım ile evlenen ortanca oğlu Hasan'ın Seçil adını verdiği bir kızı oldu. 2022'de vefat eden Hasan'ın ailesi de İzmir'de yerleşik... Gıdilerinibanın küçük oğlu Ramazan da Anıtkaya dışından Tülay Hanımla evlendi. Tolga ve Duygu adlarında bir oğluyla bir kızı var ve İzmir'de yaşıyorlar... Gıdileriniban 2020 yılında İzmir'de öldü...

    Ahmet

    Gıdilerin Hasan Hüseyin'in en küçük oğlu Ahmet, 1910 yılında doğdu. Körüslerin Mustafa kızı Şerife ile evlendi. Şerife Hanım Garaömerin kardeşidir... Dört kızları oldu; Gülsüm, Emine, Feride, Raziye (Iraz)... En küçükleri Iraz, 1943 yılında doğmuştu... Büyük kızı Gülsüm, Olucaklı Gavlez Mustafa; Emine, Mardakların Kelmehmet; Feride de Kelmehmetin oğlu Hasan Saki eşi oldu. Küçük kızı Iraz'ı, dayısının oğlu Körüslerin Emin Kök'e verdiler. Ondan boşandıktan sonra Gobakların Gocakazıma varan Iraz, orada vefat etti...

    Eşi Şerife Hanım 1943'te vefat edince Gıdilerin Ahmet, Olucaklı Ayşe Hanımla evlendi. Büyük kızı Gülsüm'ü Gavleze vermesi, ikinci eşi Ayşe Hanım bağlantısıyladır... Olucaklı Ayşe Hanımdan da bir kızı daha oldu, onun adını da Muzaffere (Müzef) koydular. Corukların Ahmet Oran ile evlenen Müzef Hanım, 1977 yılında eşinin ölümüyle dul kaldı. İki kızını gelin ettikten sonra tekrar kocaya vardı, şimdi Afyon'da oturuyor... Gıdilerin Ahmet, 1983 yılında 73 yaşındayken vefat etti... İkinci eşi Olucaklı Ayşe Hanım da iki yıl sonra 1985'te öldü...

    1934 Yılında çıkarılan Soyadı Kanunu uygulamasından sonra Gıdiler ASAN soy ismini aldılar. Bugün için Anıtkaya'da Gıdileri temsilen kimse bulunmuyor...

Sığır Eğleği

    

    Geçtiğimiz yıl içinde Vali gelmiş Köye. Problemleri yerinde görmek maksadıyla yapılan rutin ziyaretlerden biriymiş. O sırada güncel sorun, Anıtkaya'nın köy içi yolları, toz toprak, çamur... Vatandaş bir yer eğlek olduğu için önemini vurgulayıp buranın bir an önce yapılması gerektiğini söyleyince; ilk defa duyduğu 'eğlek' kelimesini sorup soruşturmuş. İnsanların toplanıp zamanını geçirdiği işlek meydan demek olduğunu öğrenince de o meydanın yapımını da programa almışlar. Vali ayrılırken 'Eğlek diye yeni bir kelime öğrenmiş olduk' demiş...

    Sözü edilen eğlek yer tam olarak neresiydi bilmiyorum; ama 'Sığır eğleği' denilen yer tam olarak Goca Caminin önündeki meydandır.

     Burası büyüklü küçüklü beş yolun birleştiği çok işlek bir merkez. Beş yolun en cüsselisi, Köyün Batı ucundan başlayıp bir müddet sonra bayırı kavrayan Galip Bey Caddesi, gelip burada tükenir. Kuzey Güney istikametine yönelmiş bir dar yol ise Gocacaminin minareli duvarını sıyırıp meydanı teğet geçer ve Eminlerin evin önünden hiç istifini bozmadan ilerler. Öbür tarafta, Apdıramanlar cenahındaki dar geçitten çıkan bir tali yol; Cavalar ve Emirlahların evin olduğu yerde bel vererek Sudeposu tarafına ilerlerken genişler. İşte beş kollu bu cadde ve sokak yollarının tam ortasındaki alan Sığıreğleğidir.

    Köyün sığır ve bızağı sürülerinin olduğu dönemde, onların sabahları toplanma yeri olarak kullanıldığı için bu isim verilmiş meydana. Şimdi tam ortada bulunan üçgen park, 1990'lı yıllarda Şehit Ahmet Şık anısına yapıldı. O dönemde zaten köy sığırı kalmamıştı ve orası eğlek olarak işlevini yitirmişti. Bu park hem trafik akışını sağlayacak hem de meydanı kavşağa dönüştürecekti, öyle de oldu...

    1970'lerde, park ile doldurulmamış bu meydanın beş yolundan inekler düveler akarlardı. Tabi ardında sahiplerinin sürmesiyle... Herallahın günü gün ışımadan böyle olurdu ve buna sığır sürme denirdi. Sabahın köründe damdan çıkan hayvanlar, nereye gittiğinin farkındaymış gibi neşeli böğürüşlerle geçtikleri yerleri mayın tarlasına çevirir ve bunu hiç dert etmezlerdi. Toplandıkları sığıreğleğinde ise s.çmadıkları yer kalmaz, hepsi tamam olup alanı boşalttıklarında o geniş meydan bokluğa dönerdi. Tabi köy yerinde böyle şeyler aranmaz, hele o günkü şartlara göre gayet normal şeylerdir. Zaten sığır gittikten sonra meydan boş kalmaz, sırada gidenlerin yavruları var... 

    Mahallelere göre bir kaç tane sığır sürüsü olabilir; ama köyün tek bızağı sürüsü vardır ve onun toplanma yeri de sığıreğleğidir. Bızağı sürüsüne; anasıyla emişmesi istenmeyen buzağılar, yaşı küçük danalar, yiyeceğiyle damda hor görülen eşekler ve henüz koşulamayacak bir kaç cılız beygir sürülürdü. 

    Ancak bızağı sürüsü de gittikten sonra sığıreğleğindeki gerçek manzara ortaya çıkabilirdi. Sığırın bıraktığı koca koca kirliyeşil öbekler, bızağıların ayakları altında ezilmediyse bütün haşmetiyle öylece duruyordur. Ezilenler ve dağılanlar için yapılabilecek bir şey yok; ama sağlam kalanları toplayıp duvara çarparsan tezek olurlar. Potansiyel değerinin farkında olan bir kaç kadın bu şeyleri hemen toplar. Bizim Sığıreğleği tekrar eski temiz haline dönüverir. At eşeklerin bıraktığı değersiz küçük topaklar bir kaç saat içinde traktör ve araba tekerleri altında ezilecek, sonra kuruyup toz olup uçuşacaktır. Ertesi sabaha kadar sürecek olan, Sığıreğleği sıradan yaşantısı başlar...

    Cumartesi günkü Eğret Pazarı haricinde gelen her satıcı, gelip sergisini buraya açar. Mevsiminde balıkçı, başka pazarda aradığını bulamayan sebzeci, halıcı, çerçici, pekmezci, balcı, helvacı, incirci, döngelci vb... kim ne satacaksa gelir bu meydana açılır. 

    Bu beşyol meydanının merkez olmasının bir sebebi de güneyden kuzeye uzanan Anıtkaya'nın tam ortasının bulunmasıdır. Ayrıca yukarı ucunda bulunduğu Galip Bey caddesinin neredeyse yarısının sağlı sollu esnaf dükkanlarıyla dolu olması da Sığıreğleğnin canlılığının bir başka sebebidir. Bu yüzden kendi çapında bir ticaret merkezi gibidir bu meydan... Eski Karakol binası meydana yakın bir yerdeymiş, meydana açılan bir yerde zamanında bir kahve de varmış, duyduğuma göre...

    Bir de çevresinde önemli sülale odalarının dizilmiş olması unutulmamalıdır. Hemen Tekkenin dibinde Eminlerin Oda, göbekte Ovalıların Oda, bir arkada Hassönlerin Oda, beride Apdıramanların ve Hatiplerin Odalar, az ileride İşofun Oda ve daha başkaları... Bütün bunlar zaten doğal olarak insanların toplanma yeri...

    Tabi Gocacami'yi de unutmamak lazım. Gölgenin çok mühim olduğu bahar ve yaz ikindi sonralarında duvar dibinde oturmuş bir kaç kişi eksik olmazdı. Gölge değil de güneş lazımsa, oturmak için Ovalıların Oda önü tercih edilebilir. İşin var oturmayacaksan, namaz çıkışı Tekke başında Fatihanı okur, yoluna devam edersin. Gocacami'de namaz kılanlar için Tekkeye Fatiha olmazsa olmazdır.

    Tekke dediğimiz, şimdi Sığıreğleği ile Galip Bey caddesinin birleştiği boğazın tam ortasında kalmış Hacı İbrahim Türbesidir. Kapatılmadan önce türbeye bitişik tekke/zaviye varmış; kanunla kapatılmış geriye sadece türbe kalmış; ama insanlar şimdi o türbeye tekke diyor. Onun gibi köydeki bütün türbelerin adı 'Tekke'dir. Özel olarak bahsettiğimiz meydana sırf bu yüzden 'Tekkenin Yanı' diyenler az değil...

    Tekkeye Eğretliler baştan beri çok önem atfediyorlar. Eğret'in varlığına sebep Hacı İbrahim Zaviyesi olduğu düşünülüyor. Bu yüzden saygıda hiç kusur edilmemiş. Namaz sonrası Fatiha okuma bugünün olayı değil yani. Tekke ve Zaviyelerin kapatıldığı İnkılaplar döneminde, zamanın Nahiye Müdürü buna gıcık oluyormuş. Yani merkezden böyle bir karar alınacak, senin sorumlu olduğun köyde camiden çıkıp türbenin başında dua edecekler... Bir gün iyice dellenmiş 'Ulan siz buna niye tapınıyorsunuz!' diye türbeyi tekmelemeye başlamış... Tabi halk senin keyfine göre hissiyatını değiştirmez. Hiç bir zaman Tekke başında dua etmekten vazgeçmemişler. Hatta oradan geçen erkek kadın, mutlaka durur Fatihasını okurmuş... Olan Müdüre olmuş tabi. Dediklerine göre, o tekmeleme olayından sonra adamın yürüyüşü değişmiş. Adımlarını tepik atar gibi tuhaf tuhaf atar olmuş... Galiba Nahiye merkezini İhsaniye'ye taşıyan bu adamdı...

    Tekkenin orada bulunması, meydanın önemini artıran en önemli unsurlardan biri olmalıdır. Anlaşıldığına göre Eğret, Hacı İbrahim Tekkesini merkeze alarak şekillenmiş ve büyümüş. Bu yüzden Tekke ve onun yanındaki meydan hep tam ortada kalmış. Belki insanlar orada toplanmışsa bunun baş sebebi Tekkedir. Yani orasının eğlek olmasını Hacı İbrahim Dedeye borçlu olabiliriz. İnsanlar neticesinden hayır ummak için işlerine orada başlıyorlardı belki de... Hac yolculuğuna Tekkeden başlanırdı mesela. Sancak açılır,  Gözü yaşlı Hacılar dizilir, dua ve tekbirlerle aşağı kadar götürülürler ve Karakolun yanından uğurlanırlardı. Dönüşte Hacı karşılama merasimi ise tersine, Karakolun yanında başlayıp Tekkede dua ile sonlanırdı.

    Benzer bir seramoni düğünlerde yapılırdı. Perşembe veya Pazar günü gelin indirilirken, konvoyun yolu mutlaka bu meydandan geçerdi. Traktör, kamyon, minibüs, otomobil... Konvoyda ne varsa tam meydana gelince durur. Konvoy durunca, kornalara basılmaz, çalgılar da susardı. Bir dakikalığına hayat durur. Hocanın duasının bittiğini kulaktan kulağa aktarılan 'Fatiha!' komutuyla anlarsın. Eller yüzlere sürülür, cümbüş kaldığı yerden devam eder. Hacı İbrahim Tekkesinden duasız gelin inmezdi. 

    Ninemden dinlemiştim, Gavur gelmeden önceki günlerde Hacı İbrahim Dede'yi, müridleriyle birlikte dümbek çala çala meydandan yukarı doğru giderken görmüşler. Bir kaç yıl sonra yine dümbek çala çala aynı yönden gelirken de görülmüş. Şimdi; halkıyla böyle bütünleşmiş Zatlara olan sevgi ve hürmeti, türbeyi tepiklemekle yok edebilir misin?

    Tekke şimdi yolun tam ortasında duruyor. Fatiha okumalar eskisi kadar olmasa da devam ediyor. Minibüsler oradan kalkıp, yolcuyu en son orada boşaltıyor. Durak, Tekkenin dibi yani... Oranın mevki olarak merkezi bir yer olmasının ötesinde, insanlar kaza-beladan korunmak için manevi bir emniyet tedbiri almış gibi hissediyorlar orada bulunmakla...

    Şimdi Kahvelerin Önü denilen yere bu isim iki kahve açıldıktan sonra verilmiş. Eskiden o küçük meydanda Hacıların Oda var. Orası yıkılıp yerine şimdiki Kuran Kursu yapılıyor... Kahveler açılınca yeni bir toplanma yerine dönüşüyor. Halk orada olduğu için satıcılar da oraya yönelmeye başlıyorlar. Ayrıca sabahları Bunar tarafının sığırı da oraya sürülüyor. Böyle olunca Kahvelerin önü hem insan eğleği hem sığır eğleği oluyor. Gerçek sığır eğleği bu ünvanını Kahvelerin Önüne kaptırır gibi olsa da tam o yıllarda sığır tamamen dağılıyor. Ortada ne sığır kalıyor, ne sığırcı... 

    Şimdilerde insanlar yine o beşyol meydanında toplanıyor. Orası tam bir eğlek... Birileri bu kelimeyi yeni öğrenmişken, biz unutmayalım...

Kalecikli Hacı

     

    Eğret'e Küçük Kalecik'ten geldiği için başlığa bu lakabı çektik. Aslında Ahmet'in lakabı kısaca 'Hacı' idi... İşin aslı Ahmet Hacca da gitmemişti, hacı filan değildi yani; bu sadece lakabıydı. Hikaye Kalecik'te başlıyor...

    Ahmet küçük yaşlardayken ana babası Hacca gidiyor. O sıralarda malum, uzun sürüyor Hicaz yolculuğu... Geride emanet bıraktıkları oğulları hakkında çok endişeleniyorlar. O kadar vicdani sıkıntı çekiyorlar ki Allah değişik haller yaşatarak onların bu sıkıntısını gideriyor. Neler gördükleri tam olarak bilinmiyor, belki Allah onlara Ahmet'in halini gösteriyor, endişelenecek bir durum olmadığını anlatıyordu. Belki de Ahmet'i orada, yanlarında buluyorlardı bir anda... Hicazda yaşananlar bir sır; ama Kalecik'e döndükten sonra da küçük Ahmet'in anlaşılmaz hallerine tanık oluyorlar. Sadece ana babası değil başkaları da... Kısaca Ahmet hacca filan gitmemiş; ama gitmiş bir mübarek tavırları sergiliyormuş. Bu yüzden daha o yaşta 'Hacı' ünvanını almış, sonraları bu ona lakap olmuş... 

    Hacı, kendi köyünde Hanife Hanımla evleniyor. Sonra, hangi sebeple olduğu bilinmiyor, karı koca Eğret'e gelip yerleşiyorlar. Bu olay İstiklal Harbinden hemen sonraki yıllarda olduğu tahmin ediliyor. 

    Bakkalcılık yapıyor Hacı... (Dükkanı tam olarak şimdi Çolakların Halil'in evi yerindeydi. Paşa Tekkesinin tam karşısındaki köşedeki bu dükkanda sonradan Arap Selim Zenger de bakkalcılık yapmıştı.)

    Hikayesini kimse bilmiyordu; ama Eğret'te de herkes ona Hacı diyordu. Kalecikli Hacının  dükkan milletin, özellikle delikanlıların uğrak yerlerinden biriydi. İşlek bir yerdeydi... Terlemezin Odanın önündeki üçgen meydanda berber, terzi dükkanları vardı; işte az beride şimdi de bir bakkal açılmıştı... Kalecikli Hacı, böyle böyle Eğretli olacaktı...

    Hanife Hanım ile Hacının dördü kız biri oğlan beş çocukları oldu. Önce Fadime doğdu; zamanla adı unutulacak herkes O'nu 'Mavı' olarak bilecektir. Görüştüğüm bazı kişiler ondan ciddi ciddi Mavı diye söz ediyorlardı... Sonra ikinci kızları Sebahat doğdu... Bu isimlerin onların geçmişinde mutlaka bir karşılığı vardır, anlamlarını sorgulamayacağız. Yalnız 1937 yılında üçüncü kızları doğduğunda ona bilinçli olarak Şükrüye adını koydular; üçüncü kızı veren Allah'a şükür niyetine... Bundan dört yıl sonra, 1941 yılında tek oğulları Hasan doğdu. Ve son çocukları da bir kız idi; Emine, 1947'de doğdu...

    Kalecikli Hacının karpuz yerken vefat ettiğine dair torunlarından bir rivayet var; sene 1966... Şimdi çocuklarının durumuna bakalım...

    Hacının kızlar... Mavı (Fadime), Gındi Mehmet eşi; Sebahat, Delicafer eşi; Şükriye, Esnanın Veli eşi oldu. Küçük kızı Emine ise Afyon'a gelin gitti. Şimdi Hasan'a gelelim...

    Hacının Hasan

    1941 Yılında doğan Hasan, arkadaşları ve çevresi tarafından, babasına izafeten 'Hacının Hasan' diye tanımlandı ve bu tarif onun lakabı olarak kaldı... Hacının Hasan, Ümmetler/Çakalların Bekir kızı Gülsüm ile evlendi. Gülsüm Hanım, Akkiprik (Hasan Yet)in emmisi kızıdır... Aslında Gülsüm Hanım Garacanın evinden gelin oldu. Bu bağlantı önemli olduğu için hikayeyi geri sarmak gerekiyor.

    Ümmetlerin Bekir, Sıntırlardan Kelhasanın kardeşi Hatice ile evliydi. Bekir vefat ettiğinde Hatice/Hatca Hanım, iki kızı Refiye ve Gülsüm ile dul kalmıştı. İşte onlar yanında tay olduğu halde Garacaya vardı. Refiye Arapselimlerden Selim Zenger eşi oldu. Yani Hacının Hasan Arapselimi ile bacanak oluyor... Önemli dediğim nokta burası değil, Gülsüm Hanımın Garacanın evinden gelin olarak çıkması... Çünkü Garaca Süleyman bir ucuyla Alemdaroğlu/Kantinlerdendir ve Hacının Hasan'ın hayatında Alemdaroğlu bağlantısı çok belirleyici olmuştur. Mesela ablası Mavı, Gındi Mehmet'e varmıştı. Gındi Alemdaroğlulardan... Diğer ablası Şükriye de Esnanın Veli'ye varmıştı. Veli'nin anası da Gındinin halası oluyor; yani Kantinlerden... Alemdaroğluların Seydiler/Olucak kolu, Kütahya istikametine yönelimin ana merkezini oluşturur ve Garaca bu koldandır...

    Hacının Hasan, bir süre Anıtkaya Belediyesi'nin muhasipliğini yaptı. Herhalde bu, Sarasanın Ahmet Dadak'tan önceki döneme rastlıyor. Ben 'Hacının Hasan kim?' diye sorduğumda 'Belediye eski Muhasibi' cevabı veriliyordu. Demek ki onun bu görevi hafızalarda iz bırakmış.

    Gülsüm Hanım ile Hacının Hasan'ın üç oğlan bir kız olmak üzere dört çocukları oluyor. Yaş sırasına göre isimleri; Ahmet, Mübeccel, Bekir ve Süleyman Çetin'dir... Büyük oğlu Ahmet, Kalecikli Hacının; ortanca oğlu Bekir, Gülsüm Hanımın babası Ümmetlerin Bekir'in; küçük oğlu da sanırım Garacanın adlarını taşıyorlar...

    Hacının Hasan Kütahya'ya yerleşti. Çocuklarının evlilikleri de orada gerçekleşti. Mübeccel, Kütahyalı bir beyle evlendi. Bekir, Anıtkaya dışından bir hanımla evlendi; Eren ve Yaren adlarında iki oğlu var. Süleyman Çetin de Kütahyalı bir hanımla evlendi; bir kız ve bir oğlu var, adları Burak ve Ecrin... Büyük oğlu Ahmet, Garaömerin Adem kızı Sevican ile evlendi; Uğur, Hanife ve Hasan adlarında üç çocuğu var.

    1934 Soyadı uygulamasında ÇELİK soy ismini alan Kalecikli Hacının oğlu Hacının Hasan, halen çocukları ve torunlarıyla Kütahya'da yaşıyor. Onunla konuşurken, bir beyefendi ile muhatap olduğunuzu iliklerinize kadar hissediyorsunuz. Belediye statüsünü kaybeden Anıtkaya için ne kadar üzüldüğünü söylüyordu. Üzüntüsünü çok samimi buldum...

Cerge

     

    Hıdrellezden sonra işler kırda yoğunlaşıyor. Önce kadınların çapa işleri, derken birden yolmalar çıkıp geliyor. Tabi Haziran sonuna geliniyor bu arada...  Bu dönemde sıcaklar artık cansıkıcı dereceye ulaşıyor. Bir de kadının yanında taze çocuk varsa, ki genelde vardır, o zaman kesinlikle gölge lazım... Neyse ki hemen her tarlada bir alat veya alıç azadı var da nefeslenmek için onun altına oturulur...

    Anıtkaya arazisi genel olarak azatça zangindir, sanki Allah onları hem meyvesinden sebeplenin hem de altında gölgelenin diye kudret eliyle avuçlayıp her yana serpiştirmiş. Belli aralıklarla hemen her yerde alat alıç görürsünüz. Fakat yine de bazı bölgelerde sık iken, bazı mevkilerde yok denecek kadar seyrek görünürler. Bu da bir takdir tabi...

    Gittiğiniz tarlada bir ağaç gölgeliği olmayacaksa tedarikli olmalısınız, yoksa çocuklar sıcaktan kavrulur, hiç bir şey olmasa başına güneş geçer. Bunun için seyyar cerge bulundurulur. Hemen her evde olması gereken bu cergeler çok basittir. Yaklaşık iki metrelik üç veya dört sırık bir uçlarından zincir, toka çakılarak birleştirilmiştir. Serbest uçları yere oturtularak sabitlenir, zincirli diğer uçlar tepede birleşerek konik bir çatı çatılmış olur. Çevresine çadır dolayarak gölgeliği elde etmiş olursun, buna cerge kurmak denir, beş dakikanı alır. 

    Cerge direklerinden ikisinin beline enlemesine çocuk için bir sancak/salıncak da bağlanabilir, isteğe göre başka düzenlemeler de yapabilirsin. Ama cergenin, çadır dolamayacağın açık tarafı kuzeye bakmalıdır... Burada çocuklar mızılamadan uyuyup oynayabilir. Büyükler yemek molalarını cergede geçirebilir. Taşıması kolay, kurması pratik olduğu için seyyar cergeler çapa ve yolma tarlalarının olmazsa olmazıdır. Tabi tarlada zaten bir azat varsa cergeye gerek yok... 

    Bilhassa çapalar kırkikindi dönemine denk gelirdi. İşte o zamanlarda mutlaka yağacak yağmur karşısında cergeler büyük bir şemsiye görevi görürlerdi. Yalnız zamanında altına girebilirsen; çünkü kırkikindiler birdenbire bastırır, ne olduğunu anlayamadan zibidin çıkar. Yağardan korunmak için bir sığınak olur cerge; altına kaç kişi girebilirse artık...

    Akşama doğru eve döneceğin vakit, kurduğundan daha kolay söker, katlayıp arabaya koyarsın. Bu yüzden seyyar cerge diyoruz bunlara. Bir de kalıcı, sabit cergeler olurdu. Mayıs/Haziranda kurulurlar, Eylüle kadar öylece beklerlerdi. Nerede? Bahçede...

    Anıtkaya arazisi kıraç olduğu için tahıl ekilir, bağ bahçe işleri pek yoktur. Yine de suya yakın bazı tarlalarda zaman zaman bahçe yapanlar olurdu. İşte mevsimlik cergeler bu bahçelere kurulurdu. Dört beş tane üç metrelik döşme, koni biçiminde tepede birleştirilir. Omurga bu şekilde oluşturulduktan sonra aralara mertek gibi destekler çakılır ve çalı çırpıyla boşluklar doldurulurdu. Maksat güneşten korunmak olduğu için zamanla kuruyacak çalı çırpının seyrelen gözenekleri yine yamanır ve cergenin altında koyu bir gölge oluşurdu. 

    Bahçe cergelerinde tek amaç gölgelik değildir, yerine göre orası kişinin evidir. Bahçe bekçisi için bina edilmiştir çünkü. O yıllarda köyde bahçe nadirattan olduğu için mal maşat girer, çoluk çocuk zarar verir diye beklenmesi gerekirdi. Artık mahsul zamanı gece gündüz orada birinin bulunması lazım. Bekçi için bağ evi gibi bir şey yapmak lüks kaçacağından böyle bir cerge yapılırdı. Dolayısıyla orası bekçinin evi gibi olurdu; bir yatak, yemek ve çay için gerekli ıvır zıvır gibi şeyler cergenin bir köşesinde mutlaka bulundurulurdu.

    Şimdi elimizi attığımız yerde bir poşet karşımıza çıkıyor ya, o zamanlar yok öyle şeyler. Bir şey mendile, önceğe çıkılanır, cergenin  budaklarına asılırdı. Uygun çubuk ve çalı araların bacagaşı gibi raf gibi kullanılır, ele gelen ıvır zıvır buralara sıkıştırılırdı. 

    Çocukluğumun bir bölümü cerge altında geçti diyebilirim. Sırt üstü uzanıp çalı aralarından sızmayı başaran kaçak güneş ışıklarını birşeye benzetme oyununu nasıl anlatayım ben size. Kuruyan dal, yaprak, ayrık aralarında doğal şekiller vardır; bazısı kedi kafasına benzer, bazısı eşek kulağına. Aha şu keçi kuyruğu dersin, beri yandaki kuş kanadı... Küçük kafanda iz edinen bu hayvan şekillerinin yeri hiç değişmez, neyin nerede olduğunu bilirsin. Yalnız hep aynı yerden bakmak kaydıyla. Cergenin başka bir noktasına yatarsan, sihir bozulur, hayvanlar görünmez olur... 

    Bazı zamanlarda, ışık oyunlarından yorulan gözler başka noktalara odaklanır, kendine yeni eğlenceler bulurdu. Bazen de otlar arasında, ne vakit ve ne amaçla konulduğu belirsiz, orada unutulmuş bir şeyi görür, hazine bulmuş gibi sevinirsin. Kendi koyduğum tırakayı yukarıda gördüğümde böyle sevinmiştim mesela... Bir de Babamın cingen bıçağının saman renkli sapını gördüğümde... Çorbeciguyusuna konan cingenlerden birinden aldığı için ona cingen bıçağı diyorduk. Epeydir kayıptı, Babam nereye koyduysa hatırlamıyordu. Bakmadığımız yer kalmamıştı... Bulunmadı bıçak... İşte cergenin altında serbest dolaşımda olan gözlerim birden bu bıçağın sapına takılmıştı. Bıçağı bulmuştum, sevincim bundandı... Karşılığında babamdan alacağım ödülü düşünerek elimi uzattığımda, kanım dondu...

    Bu arada biz bahçede üç kardeş yalnızız. Anam büyük ihtimal tezek toplamaya çıkmıştır, Babam ise dükkanda olmalı... Bıçağı ben bulmuş olmak için kardeşlerimden önce elimi uzattığımda koca bir yılan, cerge çatısındaki dikenlerin arasından kayıverdi. Alttan onun karnını görüyorum ya; bu kayan şey cingen bıçağının sapından daha güzel bir kızıllıkta. Değişik bir renk yani. Gerçi hangi renkte olsa o yılandan korkardım... Nasıl çığırdıysak artık (hangimizin çığırdığını şimdi hatırlayamadım, belki de hepimizdik) bahçenin aşağı yakasından Potuk rahmetli elinde kürekle çıkageldi. Yılanı öldürüp toprağa gömdü. Biz korkudan bıçağı filan unuttuk, bir daha da cergeye girmedik. Zaten düzen bozuldu, o yıldan sonra ne bahçe yapıldı ne cerge kuruldu...

    Bahçe cergesinin benzeri harmanyerlerine de kurulurdu. Ne de olsa harman da uzun süren bir dönem. Gölgeliğin yoksa kalıcı bir cerge iyi gelir. Harmandaki cerge, çalı çırpı yerine otlarla kaplanabilir. Maksat hasıl olduktan, gölge sağlandıktan sonra şekli şemalinin pek önemi yok.

    Harmanyerlerine kurulan seyyar bakkal, manavlara da gölgelik lazım olduğundan onlar da cerge kurarlardı; fakat onlarınki cergeden daha çok çardağa benzerdi. Dört tane sağlam direk, üstünü çalı çırpıyla kapat, al sana gölge. Evet, bu resmen çardaktı. Asıl cergeye benzer basit gölgeliği, günaşık kesim zamanında görebilirdin. Günaşık kelleleri kesildikten sonra kökler, yükten kurtuldukları için dikleşip yükselirler. Uygun olan üç beş günaşık kökünün ucunu tepede bağlayıp elde ettiğin konik çatıya bir ceket örtersin. Al sana tek kişilik cerge...

    Bazı cingen çadırları da beyaz ve konik biçimli olurlardı. Sanki onlara da cerge dendiğini hatırlar gibiyim. Fakat asıl modern görünümlü cerge kurma işini pazarda görmüştüm. Sabuncu Ahmet Ağa vardı, pazaryerinin girişindeki birinci mazgalın yanına kurulurdu. Bosnalı marka kirli beyaz, kirli sarı ve kirli yeşil sabunlardan satardı. Her Cumartesi sabahı, boy boy profillerden yaptırdığı kancalı çubuklardan, iki katlı çardağı inşa eder, üstüne beyaz çadırı çektikten sonra sabunları sıralardı. Buna cerge kurma derdi. O cergeyi öğle üzeri pazar dağılmaya başlarken aynı itinayla söker, Ford minibüsüne yüklerdi...

    Çocukluğumda gözlemlediğim bu cerge çeşitlerinin hiç birini artık göremiyorum. Bazen fabrikasyon gölgelikler çıkıyor karşıma. Dört ayaklı otağ biçiminde, pürüzsüz beyazlıkta... Bu kadar parlak beyazın gölgesi koyu olmaz ki... Bu kusursuz beyaz gölgelikleri her gördüğümde; dikenlerin arasından yırtılıp gelen ışıkların oluşturduğu hayvan şekilleriyle dolu cergeyi hatırlıyorum... Gölgesi ne kadar serindi...

Galgancılar

 

    1830'larda Eğret'te halkın Ayanoğlular diye çağırdığı bir sülale bulunmuyordu. Bu adlandırmaya ilk defa bundan 50 yıl kadar sonra rastlanacak. 1880'li yıllarda Ayanoğlu Halil denilecek kişinin çocukları bizi 20. yüzyılın Galgancılarına götürecek.

    Ayşe Hanım ile evli olan Ayanoğlu Halil'in eşi kimlerden olduğu bilinmiyor. On yıl arayla iki çocukları var. Büyük olan kızları 1850 yılında doğuyor, adı Şerife... Şerife'yi Selimoğlu Ali'ye veriyorlar. Bu, Selimler ile Ayanoğluların ilk irtibatı mı bilinmez. Şurası kesin ki, Şerife Hanımın kızı Atike, Çerkez Muhacir Hamza'ya vardıktan sonra ileride Hamzaların ninesi olacaktır. Yani Hamzalar, bir yanıyla Ayanoğlulardan... 

    Ayanoğlu Halil'in tek oğlu Hasan 1860 yılında doğdu. Yine Ayanoğlulardan Ahmet kızı Ayşe ile evlendi. Ayşe Hanım, tam olarak Garahmet ve Gabaoğlanın halalarıdır... Bir başka durum, Hasan ile Ayşe'nin emmi çocuğu olma ihtimalidir... Ayşe Hanım, 1946 yılında vefat etti...

    Ayanoğlu Hasan'dan bahsederken insanlar 'Kel Hasan' derlermiş ve bu onun lakabı olarak böylece yerleşmiş... Söz lakaba gelmişken nasıl 'Galgancı' olunduğuna değinelim.

    Galgancılar lakabının oluşum zamanı, yerleşmesi ve kimleri içine aldığı tam bilinmiyor. Kelhasan ve çocuklarına böyle denildiği anlatılıyor... Başka bir rivayet de yalnız büyük oğlu Mehmet'e Galgancılar denildiği yönünde... Lakabın ortaya çıkış hikayesine bakılırsa, her iki söylenti de mantıklı gibi görünüyor... Kıtık zamanları... İstiklal Harbi yılları da olabilir, Cihan Harbinden önceki dönem de... Milletin bulduğuyla karnını doyurduğu yokluk yılları... Taze devedikeninin yenilebilir sapına galgan deniliyor. Boyu iki metrenin üzerine çıkabildiği için dikene bu isim verilmiş... Çaresiz kalan Ayanoğlular galganları soyup soyup yerlermiş, tıpkı kartlaşmış marul sapı yer gibi... Bu sebeple lakapları 'Galgancılar' olarak kalmış...

    Kelhasan ile Ayşe hanımın üç çocukları oldu, ikisi oğlan biri kız; Mehmet, Şerife ve Seydi Ahmet... 1878'de doğan kızları Şerife, Garamusaoğlu Ahmet eşi oldu. Bu, Gödeş Ahmet'tir ve Şerife Hanım ileride Gödeşin Mısdık ve Halil'in anaları olacaktır. Yalnız daha oraya gelmeden önce söylenmesi gereken bir şey var... Gödeşlerle Ayanoğluların ilk akrabalık bağlantısı bu değildi. Gödecahmetin halası Ayşe (Turec) Hanım, Ayanoğlu Halil'e varmıştı... Bundan sonra da Gödeşler ile Ayanoğlular arasında münasebet devam edecek...

    Vak Vak Mehmet

    Ayanoğlu Kel Hasan'ın büyük oğlu 1872 yılında doğdu. Adını Mehmet koydular. Bir başka Ayanoğlu Halil kızı Şerife ile evlendi. Şerife Hanım, Garahmetin kardeşi, yani dayısının kızıdır; ama ondan başka dayısının üç kızı daha var. Yani Mehmet'in üç de bacanağı oldu: Hacapdıramanların Abdurrahman (Cıldırın dedesi); ilk evliliği itibariyle Cingenalilerin İbrahim ve ikinci evliliği itibariyle Godalömer ; Çatalların Yahya (Bodoğlunun emmisi)...

    Kelhasanın Mehmet'e bir dönemden sonra 'Vak Vak' dediler. Ördek sesini takliden takılan bu lakabın, Mehmet'e ördek benzetmesiyle doğrudan alakası var. Anlatılana göre; Muhtarlığa ait bir bahçeyi kiralıyor Mehmet. Beylik Bahçesi gibi bir yer, ama Beylik Bahçesi değil. Herhalde İlkokulun olduğu yerlerdeymiş burası... Tam olarak bahçe de değil... O zamanlar kanal açılmadığından Eğret Çayının yatağı geniş, etrafı sulak çayır, bataklık gibi bir şeymiş. Bu yüzden ekip dikmeye pek uygun olmayan bu yeri kiralayan Mehmet'le dalga geçmeye başlamışlar. 'Oğlum sen ördek misin, suyun içinde ne işin var!' gibi masumane takılmalar sonradan alaylı ifadelere dönmüş ve basbayağı onu gördükleri yerde ördek sesi çıkarmaya başlamışlar. Böylece Mehmet'in lakabı 'Vakvak' kalmış...

    Vakvak ile Şerife Hanımın ikisi kız üçü oğlan olmak üzere beş çocukları oldu. Yaş sırasına göre isimleri; İbrahim, Osman, Fadik, Halil ve Ayşe'dir. Büyük kızı Fadik, Hacımuratların Sağırmehmet eşi oldu. Fadik Hanımın anası Garahmetlerden olduğunu hatırlayalım, bir de Sağırmehmetin bir kardeşi Garahmetlere gelin oldu. Hasılı, Hacımuratlarla Ayanoğlular bağı da kuvvetlidir... Küçük kızı Ayşe ise Vakvak yeğeni Tırılhasanın eşi olacaktır...

    Vakvak Mehmet'in oğullarına gelelim. En büyüğü 1903'te doğan İbrahim hakkında bilgi yok; evlenmeden 1937 yılında vefat etmiş... İbrahim'den bir yıl sonra babası Vakvak da vefat edecek. Annesi Şerife Hanım daha uzun yıllar yaşayacak ve 1964'te vefat edecektir... 

    Osman

    Ortanca oğlu Osman 1913 yılında doğdu... Kürtosmanın Musa kızı Emine ile evlendi. Emine Hanım, Demircisalek ile Kelyusufun kardeşidir. Ayrıca Vakvakın Osman, Emine Hanım ile evlenmekle Cingenali (Ali Saçan) ile bacanak oldu. Hatırlanacağı üzere Hanife teyzesi, Godalömere varmadan önce Cingenalilerin İbrahim eşiydi... 

    Osman ile Emine Hanımın da yine ikisi kız üçü oğlan olmak üzere beş çocukları oldu. İsimleri; Fadik, Mehmet, Celal, İbrahim ve Şerife'dir...  Büyük kızı Fadik, Gağşakların Hasan eşi; küçük kızı Şerife de Hacıguycunun Ahmet Mola eşi oldu... Ayrıca taze çocukken vefat eden iki kızları daha varmış. 1940 Yılında doğan Halime, yalına girmeden ölmüş. Onun ölümünden sonra 1943'te doğan kızlarına yine Halime adını koymuşlar. İkinci Halime yaşına girmiş; ama o kadar işte, 1944'te o da ölmüş... 

    Büyük oğlu, 1938 yılında doğdu, ona dedesi Vakvak adı olan Mehmet ismini koydu. Sakaların Abdurrahman kızı İsmihan ile evlenen Mehmet, erken dönemde İzmir'e yerleşti. Üç oğlu oldu; büyüğü 1959 doğumlu Ahmet'tir. Gıbışmehmet kızı Ratibe ile evlenen Ahmet, Gocibanın Apil Özen ile bacanak oldular... Halen İzmir'e yerleşikler...

    1940 Doğumlu Celal, Takgasların Berberhüseyin kızı Eşe ile evlendi. Dilsizin Hasan Veli, Sakaların Halil ve Timitirinin Şükrü Celal'ın bacanaklarıdır. Osman, Metin ve Cüneyt adlarında üç oğlu var. Osman, Takgasların Kelömerin Mahmut kızı Kerime ile evlendi. Kardeşlerinin eşleri ise Anıtkaya dışından. Hepsi de İzmir'de oturuyorlar. Metin'in oğlu Gökhan Aytar 2022'de vefat etti... Dedesi Celal Aytar ise 1995'te ölmüştü...

    1943 Yılında doğan küçük oğlu İbrahim'dir. Bu isimden ısrarla vazgeçilmediği anlaşılıyor; çünkü genç yaşta ölen büyük amcası da aynı adı taşıyordu. İbrahim Afyon'a yerleşti ve orada Cingenalinin, yani teyzesinin kızıyla evlendi. Mesleği demircilikti, halen Afyon'da yerleşik... 

    Vakvak oğlu Osman 1983 yılında, karısı Tığlıların Emine ise 1987 yılında vefat ettiler...

    Halil

    Vakvak Mehmet'in küçük oğlu Halil, Velciklerin Hasan kızı Raziye ile evlendi. Raziye Hanım, Gugukların Ramazan'ın kardeşidir... Raziye Hanım ile evlenmekle Vakvakın Halil; Ümmünün Seydi ve Manda Ahmet ile bacanak oldular.

    Üçü kız ikisi oğlan olmak üzere beş çocukları oldu. Yaş ve isimlerine göre şöyle sıralanırlar: Satı, Mehmet, Fadime, Esma ve Hasan... Büyük kızı Satı, Deliahmetin Emin; ortanca kızı Fadime, Şeytanhasanın Asım; küçük kızı Esma da Gağşakların Hasan oğlu Osman eşi oldular. 

    Büyük oğlu, 1947 doğumlu Mehmet, tabi ki Vakvak dedesinin adını aldı, 'Dımbili Mehmet' lakabı takıldı.. İdirizlerden Gıdakömer kızı Sema ile evlendi ve Arzıların Çavuşmehmet ile bacanak oldular. Erken dönemde İzmir'e göçen Mehmet'in Halil ve Dilek adlarında bir kız ve bir oğlu oldu. Dilek, Anıtkaya dışından bir bey ile evlendi. Halil ise Hassönlerin Körmısdıfanın Kazım kızı Emine ile evlendi... Halen İzmir'de yerleşikler...

    Küçük oğlu Hasan 1962 yılında doğdu. 'Vırrik Hasan' derlerdi, İzmir'e en son giden Galgancı oldu. Gavalcılardan Goşumcu Halil kızı Fatma ile evlendi. Dondurmacı Halil ve Gıvığın Ferit ile bacanak oldular... Vırrik Hasan'ın da bir kız ve bir oğlu oldu. Oğlu Halil vefat etti, kızının adı Dilek... İzmir'de oturuyorlar...

    Vakvak oğlu Halil 1991 yılında, eşi Raziye Hanım ise 2001 yılında vefat ettiler...

    Seydi Ahmet

    Ayanoğlu Kel Hasan'ın küçük oğlu Seydi Ahmet ile büyük oğlu Vakvak arasında neredeyse yirmi sene var. Seydi Ahmet 1891 yılında doğdu. Ön ismi olan 'Seydi'den, çocuğun adında Karacahmet etkisini anlayabiliriz. Adak adanmış -yahut o günün tabiriyle- Karacahmet Sultan'a 'satılmış' olabilir. Ayanoğlularda sık rastlanan Ahmet ismine Seydi eklenmesinin başka izahı yok. 

    Seydi Ahmet, Gademlerin Sarımehmet kızı Hatice ile evlendi. Hatice Hanım, Banguşosmanın kardeşidir. Ayrıca Kedimehmetin Ahmetçavuş ile de bacanak oldular... İlk çocukları oğlan olunca dedesi Kelhasanın adını koyuyorlar. Başka çocukları olmayacak; çünkü Seydi Ahmet, harpte kalıyor. Harp dediğin Cihan Harbi olsa gerek... Hasan'ın doğum tarihi de 1912'dir...

    Hasan'a geçmeden önce annesi Hatice Hanıma bakalım... 1930'dan sonra Jandarma Kumandanı Aydınlı Delimehmetin üçüncü eşi oldu. İlk iki hanımından Haydar Acar ve Ösüzömerin babaları olan Delimehmet ile Hatice Hanımın çocukları olmadı. 1974 yılında vefat ettiğinde, Delimehmetin 'Acar' soyadını taşıyordu...

    Tırıl Hasan

    Asabi, çabuk parlayıp sinirlenen bir yapısı olduğu için Hasan'a 'Tırıl' lakabı takılıyor. Fakat bu lakaplamanın tam olarak hangi vakte denk geldiği bilinmiyor. Şu bir gerçek, Galgancılar sülale adı Vakvak emmisi tarafında kalıyor ve bir dönemden sonra Hasan tarafına 'Tırıllar' deniliyor. Oysa Hasan, Galgancılarla alakasını kesmiş değil. Hatta amcasının kızı Ayşe ile evleniyor, yani dışlanma filan da yok...

    Lakabın yerleşmesi 1934 Soyadı uygulamasından sonraya taşınabilir. Şöyle ki... Soyadları dağıtılırken memurlar köye ellerinde bir listeyle geliyorlar. Muhtar odasına yerleşip, ona Öztürk soyadını verdikten sonra Muhtarın kılavuzluğunda listedeki kelimeleri ailelere veriyorlar. Bütün köylerdeki uygulama böyle... Kimse canının istediği soy adını alamıyor yani, ancak listeden seçebilirsin. O yıllarda dil devrimi bahane edilerek 'öztürkçe' sözcüklerin dışına çıkılması istenilmiyor. Herkes gidip listeye bakıyor ve uygun birşeyleri kaydettiriyor... Hasan gitmemiş... Herhalde liste de tükenmiş. Memur Muhtara sormuş, ne yazalım diye... O sırada Muhtar da Hafız Mehmet... 'Yav o biraz gızaktır, 'Gızak' yazıverelim' diye teklif etmiş. İş biraz karaktere dokunduğundan memur bunu kabul etmemiş... Hafız 'Eyi o zaman 'Tırıl' yazalım madem' demiş... Memur buna da yanaşmamış, en sonunda 'Tırık'ta karar kılmışlar. Soy ismi öyle kaydetmişler, ama Hasan'ın lakabı 'Tırıl' olarak kalmış... Böyle anlatılıyor...

    Tırıl Hasan'ın iki oğlu oldu. Büyüğüne babasının adı olan Seydi Ahmet, küçüğüne de Aziz ismini verdi. 

    Seydi Ahmet

    Büyük oğlu Seydi Ahmet, 1944 yılında doğdu. Gadıngızların Ahmetçavuşun kızı Refiye ile evlendi. Refiye Hanımın anasıyla Seydi Ahmet'in ninesi kardeş oluyorlar. Seydi Ahmet Refiye Hanım ile evlenince; İdirizlerin Gıdakömer (Ömer İdis), Hacızekeriyelerin Mustafa Çelebi ve Böbülerin Gocasan (Hasan Kabadayı) ile bacanak oldular.

    Biri kız üçü erkek, dört çocukları oldu; isimleri Hasan, Ahmet, Şerife ve Mehmet'tir... Şerife, Gadıngızların Aladdin oğlu Ahmet Şık eşidir. Nineler kardeş ve aynı zamanda hala-dayı çocukları...

    Oğlanlara gelince... Büyük oğlu Hasan, 1964 yılında doğdu. Sağlık alanında tahsil gördü, Trabzonlu Cemile Hanım ile evlendi. Oğuzhan adında bir oğlu var. Son görev yeri olan İzmir'e emeklilik sonrası yerleşti, halen orada oturuyor... 1989 Yılında doğan Oğuzhan ise Turgutlulu Elif Hanım ile evlenmiş, Almanya'da ikamet ediyorlar...

    Ortanca oğlu Ahmet 1967 doğumlu. Yumrukların  Halil kızı Züfrem ile evlendi ve Tekirgızıların Alaaddin Haykır ile bacanak oldular... Ahmet de erken dönemde İzmir'e yerleşti. Uğur ve Rabia adlarında bir oğlu ve bir kızı oldu. Rabia, Anıtkaya dışından bir bey ile evlendi. Uğur da Anıtkaya dışından evlendi. Asker idi, taze bir çocuğu vardı. 2022 Yılında görevi sırasında birden rahatsızlandı, kurtulamadı...

    Seydi Ahmet'in en küçük oğlu Mehmet, Kantinlerin Haciban kzı Meryem ile evlendi. Şemşilerin Mehmet Şık, Guycuların Adem Mola ve Gödenlerin Mehmet Dadak ile bacanak oldular. Rabia, Bilge, Eylül ve Ezgi olmak üzere dört kızı var ve Afyon'da oturuyorlar...

    Tırılın Aziz 

    Tırıl Hasan'ın küçük oğlu Aziz, 1952 yılında doğdu. Kasketini başında kırkbeş derecelik açıyla tutabilmesi ve hiç kaybetmediği neşesiyle tanınır... İbrahim Ildız/Uzun İsmihan kızı Hacer ile evlendi. Bacanakları; Araphüseyinin Mevlüt Eser; Mihrioğluların Ahmet Eşit; Çetenin Muhittin Patlar; Gecegondunun Mehmet Omak; Tevfiklerin Metin İdis...

    Tırılın Aziz'in bir oğlu ve bir kızı oldu; Zeki ve Ayşe... Ayşe, Halimeninmehmetin Hidayet oğlu Tuğrul Kıy eşidir.

    Zeki, Kirpitçilerin Mehmetin kızıyla evlendi. Hacer ve Ceyda adında iki kızı var; Anıtkaya'da yaşıyor. Galgancılar ve Tırılların oğulları içinde Anıtkaya'ya yerleşik tek fert gibi duruyor...

    Tırılhasan 1981 yılında vefat etti. Eşi Ayşe Hanımın vefatı daha sonradır, 2008'de öldü...

    ***

    Ayanoğlu Halil... Kel Hasan... Galgancılar... Vakvak Mehmet... Tırıl Hasan... Bu macerada alınabilecek en uygun soy isim 'Kalkan' kaptırılıyor. Vakvak çocukları AYTAR, Tırıl Hasan ise TIRIK soyadını alıyor. Tırılın İzmir'e yerleşen torunları Hasan ve Ahmet, bu saçmalığa son verip ALPEREN olarak soyisimlerini değiştiriyor... 

Hamzalar

    1830-40 Arası Eğret ahalisini tespit eden kayıtlarda Çerkez Muhacir bulunmuyor. Demek ki 1840'tan sonraki bir tarihte Eğret'e geldiler... Civardaki Çerkez köylerinden ayrılmış olabilirler mi?... Eğret bölgesine sistemli Çerkez iskanı, 1864'te Sarıcova ve 1885'te Voçapşiye (Yenice) köyleriyle gerçekleşiyor. Bizim aradığımız Mehmet Ali için, 1885 çok geç bir tarih. Sarıcova Çerkezlerinden ayrılmış olsa, bu bilgi bir şekilde günümüze ulaşırdı... Eğret'e geliş daha önceki yıllarda gerçekleşmiş olmalı...

    Kırım Savaşından sonra Kafkas göçü yoğunlaşmaya başladı. Dikkat çekici bir Çerkez nüfus 1858-59 yıllarında Kütahya bölgesine yerleştirildi. Alınan bütün önlemlere rağmen yerli halk ile Muhacir Çerkezler arasında istenmeyen tatsızlıklar yaşandı. Bunun üzerine Muhacirlerin içinde zorunlu iskana karşı çıkıp bireysel olarak yeni yerleşim yerlerine gidişler yaşandığı bilgisi var... Bu bilgi, Çerkez Muhacir Mehmet Ali'nin Eğret'e geliş hikayesiyle tarihsel olarak da uyumluluk gösteriyor.

   Muhacir Mehmet Ali'nin Eğret'e gelişiyle ilgili hiç bir ayrıntıya vakıf değiliz. Yanında birinin olup olmadığı, yaşı, maddi durumu... Bir şekilde Eğret'e yerleşti; ama kök salabilmesi için önce tutunacak bir dala ihtiyacı vardı. Bir eşe, bir yuvaya...

    ***

    Hamzaoğlu Hasan, Tongullar diye adlandırılan sülalenin atasıdır... Uzun süre oğlu olmadı, nesli kızları vasıtasıyla devam etti. En sonunda kendi adını taşıyan Hamzaoğlu Hasan künyeli torununun oğlu da ölünce, Hamzaoğlu adı anılmaz oldu... Tongullar adı ise 20. yüzyılda, Hamzaoğlu Hasan'ın gelininin lakabı olarak ortaya çıkmış ve yerleşmiştir...

    ***

    Muhacir Mehmet Ali, Hamzaoğlu Hasan'ın kızı Ümmühan ile evlenerek Eğretli oldu. Dört tane oğulları oldu; 1874'te Hüseyin, 1880'de Hamza, 1885'te Osman ve 1893 yılında Hasan dünyaya geldi... Hüseyin, babasının adı; Hasan, Ümmühan Hanımın babasının, Hamza da dedesinin adı oluyor... (Mehmet Ali'nin baba adı Hüseyin olduğuyla ilgili elde bir belge yok. İlk oğlunun adından yola çıkarak böyle bir tahmin yürüttük.) Hamza sayesinde, Hamzaoğlular sülalesi kendine yeni bir adres bulmuş oldu; Çerkez Muhacir Mehmet Ali'nin çocukları, artık Hamzalar diye anılacaktı...

   Mehmet Ali yirminci yüzyılı göremedi... Eşi Ümmühan Hanım da öyle... Hamzaların dört kardeş, gerçi en küçükleri bile yetişkin sayılırdı; ama yaşın kaç olursa olsun, anan baban öldüğünde öksüz yetimsindir...

    Büyük oğlu Hüseyin önce Demirdelenlerin Osman kızı Halime ile evlendi. Halime Hanım Hayta Mahmut'un ablasıdır... Sonra Abdullah kızı Hafize ile evlendi, Hafize Hanımın kimlerden olduğunu bilemedik; Eğret dışından gibi görünüyor... İki hanımından da çocuğu olmadı ve Hamzaların Hüseyin, Cihan Harbi yıllarında bu halde vefat etti. Eşi Halime Hanım, kendisi gibi dul olan Arapların Hüseyin'e vardı; Hilmi Tok'un anası olacaktır... Diğer eşi Hafize'nin akıbeti bilinmiyor...

    Hamzaların Osman'ın evlilik kaydı bulunmuyor, Cihan Harbinde şehit olduğu düşünülüyor. En küçük kardeş Hasan ise evlenmeye fırsat bulamadı ve Çanakkale Cephesinde Birinci Alay, Üçüncü Tabur, Onbirinci Bölük eri iken 8 Nisan 1915 günü Seddülbahir Muharebesinde şehit oldu...

    Hamzaların Hamza

    Muhacir Mehmet Ali'nin çocuklarına Hamzalar denilmesine asıl sebep, ikinci oğlu Hamza olduğu düşünülüyor. Hamzaoğlu Hasan kızı Ümmühan Hanımın bu oğluna dedesinin adı olan Hamza ismini koymasıyla bu lakaplamanın önü açılmış oldu. 

    Hamza, 1880 yılında doğdu. Selimoğlu Ali kızı Atike ile evlendi. Selimlerin atası kabul edilen Selimoğlu Hacı Ali'nin torununun kızı olan Atike Hanım, anası itibariyle de Galgancılardandır...  (O sırada henüz Galgancılar yok, Ayanoğlu diyorlar; fakat daha eski sülale adı Hacıkocalardır.) Daha doğru bir ifadeyle Atike Hanım, anası tarafından Temtemhalilin torunudur...  Çerkez Muhacir Mehmet Ali'ye Hamzaların Hasan kızı Ümmühan Hanım vasıtasıyla sağlanan ilk dayanaktan sonra, ikinci önemli destek Atike Hanım dolayısıyla gelmiş oldu. Hem Selimler hem de Ayanoğlularla bağlantılı Atike Hanım ile evlenmekle Eğretlileşme süreci hız kazandı...

    Dört çocukları oldu Hamza ile Atike Hanımın. Süleyman, Ümmühan, Alime ve Mehmet Ali... Annesinin adını verdiği büyük kızının doğum yılı 1910... Ümmühan, Azizin Apilhocanın eşi olacaktır... Alime ise 1915 yılında doğmuş ve gelinlik çağa gelmeden 1928'de vefat etmiş...

    Eşi Atike Hanım, 1952 yılında 71 yaşındayken ölmüş. Hamza'nın ne zaman öldüğüne dair bilgi yok... İki oğlu vasıtasıyla Hamzalar, bugünlere bağlanacak...

    Terzi Süleyman

    Hamza'nın büyük oğlu Süleyman 1902 yılında doğdu. Veyislerin Böbüdede oğlu Hasan Hüseyin'in kızı Azime ile evlendi. Azime Hanım, Süleyman'a göre yaşça daha büyüktür. Bu durumun açıklaması var: Azime Hanım, Selimoğlu Ali'nin Ali Osman eşiydi... Ali Osman Cihan Harbinde şehit olunca, görümcesi Atike Hanım, Azime'yi çok beğenmiş olmalı ki kendi oğluna aldı. Azime'nin yeni eşi, yani görümcesinin oğlu, Hamza oğlu Süleyman'dır... Kısacası Süleyman'ı, dayısının dul eşiyle everdiler; yaş farkının sebebi bu...

    Azime Hanım, Böbüdedenin torunu; yalnız anası itibariyle de Söylemezlere bağlanır, yani Tongullara... Hatırlanacağı üzere Süleyman'ın Ümmühan Ninesi (Hamzaoğlu Hasan kızı) da Tongullardandı... Bir başka akrabalık bağı olarak belirtmek lazım; Hamzaların Süleyman böylece Böbülerin dedesi Mazinin Ömer Kabadayı ve Daldalların Sarı Hasan Dadak ile bacanak oldular...

    Ali Osman ve Ali adında iki oğulları oldu. Yalnız onlardan önce 1917 yılında Şerife doğmuş, 1931'de vefat etmiş; 1921 yılında Ayşe doğmuş, o da 1930'da ölmüştü...  Ali Osman, şehit dayının adıydı; Ali de Atike Hanımın babası adı... Bu dönemde Hamzaların Süleyman terzilik yapıyordu; 'Terzi Süleyman' demelerinin sebebi böyle... Dükkanı, Dayıların ev civarındaymış... 

    1932'deki Azime Hanımın vefatıyla düzen bozuluyor... Afyonlu Emine Hanımla ikinci evliliğini yapıyor. Büyük ihtimal, Eğret'te yapamıyor Emine Hanım ve Afyon'a taşınıyorlar. Hamzaların Süleyman kolu, artık Afyon'da devam edecek... Orada kendisi 1946'da vefat etti. Afyonlu karısı Emine Hanım ise uzun yıllar sonra 1947'de öldü...

    Haliyle oğlanlar da Afyonlu hanımlarla evlendiler. 1926 Doğumlu Ali Osman, Nezahat Hanımla evlendi. Süleyman, Erman, Ayfer ve Gülgun adlarını verdikleri iki oğluyla iki kızı oldu... Ayfer yaşını doldurmadan öldü... Uzun süre Adliye Başkatibi olarak görev yapan Ali Osman, ne kadar Afyon'a yerleşmiş olsa da Eğretli akrabalarıyla bağını koparmadı. 1966 Yılında vefat etti. Eşi Nezahat Hanım ise 1971'de öldü... Büyük oğlu Süleyman Kaya, öğretmen oldu; küçük oğlu Erman Kaya ise, bir dönem DP Afyon İl Başkanıydı...

    Süleyman'ın küçük oğlu Ali 1930 yılında doğmuştu. Babası gibi terzi idi, sonra Askeri Fabrikada çalıştı...  Afyonlu Naciye Hanım ile evlendi. İki oğlu ve bir kızları oldu. Büyük oğlu Ahmet 1957'de doğmuştu, 2019'da vefat etti... Süleyman oğlu Ali kendisi ise 1998'de öldü...

    İki oğlu vefat etti; ama Hamzaların Terzi Süleyman'ın torunları halen Afyon'da yaşıyorlar...

    Mehmet Ali

    Hamzaların Hamza'nın küçük oğlu 1912 yılında dünyaya geldi. Dedesinin adı olan Mehmet Ali ismini verdiler. Elli yıl önce Eğret'e gelen Çerkez Muhacir Mehmet Ali'nin torunu Hamza oğlu Mehmet Ali, Hamzaların Eğret'te kalan dalının atasıdır...

    Mehmet Ali, Şekeralinin kardeşi Emine ile nişanlıydı. Düğüne kalkıldı, çeyiz asıldı, derken Emine Hanım vefat etti... Sonra Hacılardan Hatice ile evlendi. Hatice Hanım; Kelsalek, Çapıtçıhafız, Kelidiriz ve Kelarzımanın kardeşi; hatta Kelarzımanın ikizidir... Hatice Hanım ile evlenerek Hacıemirlah ve Guycuların Osman (Garaburun babası) ile bacanak oldular...

    Üçü kız üçü oğlan, altı çocukları oldu. Yaş sırasına isimleri; Alime, Şerife, Hamza, Adem, Azime ve Süleyman'dır... 1930 Yılında doğan Alime, beş yaşında öldü... Şerife, Kinislerin Kumpirhasanın Mısdan eşi; Azime, Kelidirizin Demirci Ziya eşi oldu. Azime ile Ziya, hala-dayı çocukları...

    Mehmet Ali'nin büyük oğlu 1941 yılında doğdu. Adını Hamza koydular, bunun neye karşılık geldiğini biliyoruz. Gobakların Hasan kızı Zele/Zeliha ile evlendi. Zele Hanım, Gocayusufun kardeşidir. Ayrıca Hamzaların Hamza, Zele Hanımla evlenerek Tuna Hüseyin/İbrahim Kayır ve Uncu Osman Çetin ile bacanak oldular... Hamza'nın çocuğu olmadı, kardeşi Ademhocanın küçük oğlu Ali'yi evlat edindi.  Dıkmanın oğlu Şefmehmet kızı Sabire ile evlendi Ali... Dıkma, Söylemezlerden; eşi, Kelsalek kızı; Şefin eşi Böbülerden... Bu evlilikteki akrabalık sarmalı anlaşılabiliyor mu?... Hatice, Zele, Hamza ve Mehmet adlarında dört çocuğu olan Ali, bugün Hamzaların Anıtkaya'daki tek temsilcisi durumundadır... Hamzaların Hamza 2013 yılında, eşi Zele Hanım ise 2020'de vefat ettiler...

    Mehmet Ali'nin ortanca oğlu Adem, 1945 yılında doğdu. İlim tahsil edip hocalık yaptığı için 'Adem Hoca' olarak bilinir. Bundan daha önce Canalinin kızı Ümmühan ile evlendi ve Böbülerin Veli ve Gıdilerin İban (İbrahim Asan) ile bacanak oldular... Mehmet, Ahmet, Ali ve Rukiye olmak üzere dört çocukları oldu. Bu dönemde İzmir'e yerleştiler. Ali'yi Hamza abisine evlatlık verdi. Rukiye Konyalı bir beyle evlendi. Büyük oğlu Mehmet hukuk okudu ve Konyalı Cemile Hanım ile evlendi. Hatice Kübra, Muhammet ve Furkan adlarında üç çocuğu var... Ortanca oğlu Ahmet ise Çolakların Salim kızı Neslihan ile evlendi; Adem ve Salim adında iki oğlu var... Çocukları/torunlarıyla Ademhoca halen İzmir'de...

    Hamzaların Mehmet Ali'nin küçük oğlu Süleyman 1953 yılında doğdu. Hacılardan Şerafettin kızı Satı ile evlendi. Satı Hanım, dayısının torunu oluyor... Erken dönemde Isparta'ya yerleşti. Betül ve Emre adlarında bir kızı ve bir oğlu oldu. Kızı, Demirciziyanın oğlu İdris eşidir (hala-dayı çocukları)... Oğlu Emre ise Isparta'dan evlendi... Çocuklarını evlendirip gelin etmeden önce 2006'da anaları Satı Hanım vefat etmişti... Süleyman sonradan ikinci defa evlendi. Halen Isparta'da oturuyor...

    Üç oğlanın babaları Mehmet Ali 1971 yılında vefat etti. Hanımı Hatice ise kendisinden onbeş yıl sonra, 1986'da öldü...

    Çerkez Muhacir Mehmet Ali ile 1860'larda başlayan Hamzaların hikayesinde durum bu... 1934 Soyadı uygulamasında KAYA soy ismini aldılar.

Selimoğlu Ali

     

    Günümüzde bir karşılığı olmadığı için ailenin adını olduğu gibi başlığa çektim. Diğer yandan bu başlığı açma  mecburiyeti vardı; çünkü Galgancılar ve Hamzaları açıklayabilmek için bu aileye uğramak lazım. Belki sülaleyi isimlendirme konusunda bir şeyler yapılabilirdi; ama dedim ya bugüne ulaşamadığı için somutlaştıramıyoruz.

    Selimoğlu Ali yerine Galgancılar desek, olmaz; zira Galgancılar değil. Hamzalar demek de uygun düşmez, onların da ayrı macerası var... Bununla beraber her iki sülaleyle de yakın ilişkisi var. Temtemin adının Ali olduğunu teyit edebilseydik, 'İşte Selimoğlu Ali O'dur... Bunlar da Temtemlerdir'  hükmünü verirdik; lakin onu da yapamıyoruz. Bütün bu sebeplerden, başlık Selimoğlu Ali olarak kalsın... Şu bir gerçek; Selimoğlu Ali, Sudeposunun ardındaki aralıkla doğrudan ilgili...

    1843 Yılında ölen Selimoğlu Ali'nin varisleri arasında yedi oğlu ve dört kızı vardı. Konumuzu teşkil eden Selimoğlu Ali, 1843'te vefat eden Selimoğlu Hacı Ali'nin torunu oluyor. Kimden? Oğlu, Osman'dan... (Selimlerin her dalında Ali isminin yaygınlığı normal karşılanmalı; çünkü hepsi Selimoğlu Hacı Ali'nin torunları.)

    Selimlerin Hacı Ali oğlu Osman 1813 yılında doğdu. Bütün Selimler efradı gibi O da 'orta boylu' olarak tarif edilmiş. 1839 Yılında redif askeri olarak kaydı yapıldı, babası vefat ettiğinde askerdeydi yani. Zaten bu bilgileri edinmemizi sağlayan belge de Osman asker olduğu için düzenlenmiş... Babasının cenazesinde bulunamamış; ama bir kaç yıl içinde Eğret'e geri döndüğü anlaşılıyor. Çünkü 1846 yılında bir çocuğu doğuyor... Öncesine bakalım...

    Selimoğlu Osman, Emine Hanım ile evlendi. Eşinin kimlerden olduğu bilinmiyor. Ne zaman evlendikleri, ilk çocuklarının ne zaman doğduğu gibi bilgiler de malumumuz değil. Tek bildiğimiz, kayıtlara geçen ilk çocuğunun 1846 doğumlu olmasıdır. Tabi oğlu doğduğunda Osman'ın 33 yaşında olduğunu unutmamak lazım. Hatta kızı doğduğunda da 46'ydı... O günün şartlarına göre otuz yaş üstü geçkin kabul ediliyor. Geçkin dönemde çocuk sahibi olma durumunu Osman'ın oğlunda da göreceğiz...

    Başka çocukları vardıysa da bilmediğimiz için bir oğlu ve bir kızından bahsedeceğiz. 1846'da doğan oğluna babasının adı olan Ali; 1859 doğumlu kızına da annesinin adı Fatma ismini koydu. Fatma, Selimoğlu Hasan eşi oldu; ileride Paşagızıların Egekemal-Egehasan kardeşlerin ninesi olacaktır. 

    1846'da doğan Ali, sözünü ettiğimiz Selimoğlu Ali'dir... Ayanoğlu Halil kızı Şerife ile evlendi. (O vakitler sülaleye Ayanoğlu değil, Hacıkocaoğlu diyorlardı.) Şerife Hanımın babası Halil olduğu gibi, dedesinin adı da Halil... Bu Hacıkocaların Halil oğlu Halil'in hiç oğlu olmamış. Bilinen iki kızı var, biri Şerife... Diğerinin adı da Cennet imiş ve Karacahmet'e gelin olmuş... Hiç oğlu olmayan Halil oğlu Halil'e Temtem diyorlarmış. Yani Selimoğlu Ali Onun kızını alınca, Hacıkocalar/Temtemler/Ayanoğlularla bağ kurulmuş oldu...

    Bir kız ve üç oğlu oldu. 1881 Yılında Atike, 1893'te Ali Osman, 1911'de İsmail ve 1913 yılında Abdullah doğdular... Dört çocuk, yaklaşık otuz yıl aralığında dünyaya geliyor ve en küçük Abdullah doğduğunda; Selimoğlu Ali 67, Şerife Hanım ise 63 yaşındalar...

    Büyük çocukları Atike'yi, Çerkez Muhacir Mehmet Ali'nin oğlu Hamza'ya veriyorlar. Yani bugünkü Hamzaların dedesine... Haliyle Atike Hanım da Hamzaların ninesi olacak... Hamzalarla ilk bağlantı bu, arkası gelecek...

    Büyük oğlunda kendi dedesiyle babasının adını birleştirmiş... Ali Osman'ı Veyislerden Hasan Hüseyin kızı Azime ile evlendiriyor. Böylece Ali Osman, Böbülerin dedesi Mazinin Ömer ve Daldalların Sarasan (Hasan Dadak) ile bacanak oluyorlar... Yani yaşasaydı Ali Osman onlarla bacanak olacaktı; ama ömrü yetmiyor... Selimoğlu Ali Osman'ın Cihan Harbi şehitlerinden biri olduğu sanılıyor... Henüz çocukları olmamıştı...

    O günlerin yaygın adetlerinden biri olarak, dul kadını ölenin kardeşine verme durumu da mümkün değildi; çünkü İsmail ile Abdullah daha 3-4 yaşındaydılar... Bunun yerine benzer bir şey yaşandı; Atike Hanım, dul gelinleri Azime'yi kendi oğlu Süleyman'a aldı. Dayısından dul kalan Azime ile aralarında 10 yaş fark vardı... Neticede Hamzaların Süleyman, Mazinin Ömer ve Sarasan ile bacanak oldu... Azime Hanım ise Hamzaların Ademhoca ve DP eski İl Başkanı Erman Kaya'nın nineleri olacaktır... Selimoğlu Ali'nin Hamzalarla işte böyle bir bağı var... Ayrıca Hamzalara 'Çilli Aliler' denmesinin bir sebebi de bu bağ olabilir.

    Küçük oğlanlar İsmail ve Abdullah'ın akıbeti bilinmiyor, onların hakkında bugünlere yansıyan bir şey yok. Cihan Harbi hengamesinde ölüp gittiler belki de... Aynı yıllarda anaları Ayanoğlulardan Şerife Hanım da vefat ediyor. Babaları Selimoğlu Ali ise 1928 yılında vefat ettiğinde 82 yaşındaydı... Ondan geriye torunları Hamzalar kaldı. Her bir Ali Kaya'da Selimoğlu Ali'nin hatırası vardır...